MantÕksal Temel

4.2.1 Kaynaklar ve kabiliyetler

Kaynak temelli yaklaúÕm literatüründe, kaynaklar ve kabiliyetler arasÕndaki ayrÕm belirgin bir úekilde yapÕlmÕútÕr. Kaynaklar, firma tarafÕndan sahiplenilen ve kontrol edilebilen uygun durumdaki faktörlerin tümünden oluúmaktadÕr (Amit ve Schoemaker, 1993). Kaynaklar, firmanÕn üretim sürecinde kullandÕ÷Õ sabit ve belirli girdileridir (Grant, 1991). Hall (1992) µe göre kaynaklar somut ve soyut olabilirler. Soyut kaynaklarÕn devamlÕlÕ÷Õ vardÕr ve bu kaynaklar üretim girdilerine katkÕ sa÷larlar (Dierickx ve Cool, 1989). Genel olarak soyut kaynaklar, somut kaynaklardan iki temel yolla ayrÕlabilirler. ølk olarak, soyut kaynaklarÕn fiziksel olarak varlÕ÷Õndan söz edilemez. økincisi, soyut kaynaklar firmanÕn üretim sürecinin yan ürünü olarak üretilebilirler. Soyut ve somut kaynaklar birbirleriyle iliúki içerisindedirler. BazÕ soyut kaynaklar, somut kaynaklar ile yakÕndan iliúkili olabilir. Örne÷in, yetenek ve bilgi insan kayna÷Õ ile birlikte ele alÕnmaktadÕr (Itami, 1987). Buna karúÕlÕk olarak, kabiliyetler, organizasyonun istenen sonucu elde edebilmesi için sahip oldu÷u kaynaklarÕ kendi örgütsel süreçlerine göre tertipleyip kullanabilme kapasitesine karúÕlÕk gelmektedir (Amit ve Schoemaker, 1993). Kabiliyetler, bazÕ görev ve aktivitelerin yerine getirebilmesi için bir takÕm kaynaklarÕn kapasitesi olarak da kabul edilebilir (Grant, 1991). Kabiliyetler, genellikle fonksiyonel ve alt fonksiyonel alanlarda fiziki kaynaklar, teknolojik kaynaklar ve insan kaynaklarÕnÕn birleútirilmesi geliúmektedir (Amit ve Schoemaker, 1993). Yetenekler, firmanÕn insan kaynaklarÕ arasÕnda bilginin geliútirilmesi, taúÕnmasÕ ve de÷iú tokuú edilmesinin temelinde yer almaktadÕr (Hall, 1992). Grant (1991), yetenekleri, fonksiyonel

alanlarda çalÕúan bireylerin yapmÕú oldu÷u sÕralÕ koordineli aktivitelerin oluúturdu÷u

örgütsel rutinler olarak görmektedir. Bu açÕdan, organizasyon ham madde ve

malzemelerin bütün üretim sistemi boyunca kullanÕldÕ÷Õ geniú bir rutinler a÷ÕdÕr (Grant, 1991).

4.2.2 Yetkinlik temelli yaklaúÕm

Kaynak temelli yaklaúÕm, de÷erli ve taklit edilmesi zor olan yetkinliklerin sa÷ladÕ÷Õ rekabet avantajÕnÕn kaynaklarÕnÕn konumlandÕrÕlmasÕyla ilgilenmektedir (Selznick, 1957). Yetkinlikler, organizasyonlarÕn amaçlarÕna ulaúmalarÕ adÕna koordine etti÷i aktivitelerde kullandÕ÷Õ, organizasyonun yapÕsÕna, teknolojisine ve süreçlerine gömülü halde bulunan birikmiú bilgi, beceri ve yeteneklerin karÕúÕmÕndan oluúmaktadÕr ( Nelson,1991; McGrath ve di÷., 1994; Teece ve di÷., 1997; Lado ve

Wilson, 1994). Her firmanÕn kendi örgütsel çevresinde kendi kaynaklarÕ ve

yeteneklerini kullanmasÕ ve birleútirmesi ile organizasyonlar içerisine yetkinliklerin geliútirilmesi sa÷lanmaktadÕr (Grant, 1996). Sanchez ve di÷. (1996), yetkinli÷in tanÕmlanabilmesi için, organizasyonun yetenek ve kaynaklarÕnÕn açÕlÕmÕnÕn kasÕtlÕ ve organize bir biçimde ortaya çÕkarÕlmasÕ gerekti÷ini öne sürmüútür.

Öz yetkinlikler, tek bir bireyde veya küçük bir takÕmda bulunmasÕ mümkün olmayan farklÕ bilgi ve becerilerin bütünleúmesini temsil etmektedir (Hamel, 1994). Öz yetkinler organizasyonun kolektif ö÷renme sürecindeki, de÷iúik üretim becerilerini koordine etme ve farklÕ teknolojilerin bütünleútirme unsurlarÕndan oluúmaktadÕr (Prahalad ve Hamel, 1990). Yetkinlikler, müúteri de÷eri yaratmaya yüksek oranda katkÕ sa÷ladÕ÷Õnda ve market de÷iúkenli÷ini geniúletmede kullanÕlabilir olup, rakiplere oranla üstün konuma gelindi÷i halde öz yetkinlik olarak adlandÕrÕlmaktadÕr. Honda¶nÕn müúterilerine yüksek de÷erler yarattÕ÷Õ, yakÕt tasarruflu, az titreúimli ve gürültülü yüksek kalitede motorlar üretmesi örnek olarak verilebilir (Prahalad ve Hamel, 1989). Böylesi yüksek de÷erler yaratabilen öz yetkinlikler Honda¶yÕ di÷er araç üreticilerinden ayÕrmakta ve yeni pazar fÕrsatlarÕ sunmaktadÕr( Lertwongsatien, 2000).

ùirketler, öz yetkinliklerini geliútirerek kendilerine rekabet avantajÕ yaratÕrlar. Öz yetkinlikler, maliyet verimlili÷i sa÷lamada, müúterinin gözünde yüksek kaliteli ürünler ve hizmetler sunmada temel oluúturmaktadÕr (McGrath ve di÷., 1994).

4.2.3 Kaynak temelli yaklaúÕm ve biliúim teknolojileri

Biliúim Sistemleri araútÕrmacÕlarÕ, biliúim teknolojileri ve sürdürülebilir rekabet avantajÕ arasÕndaki iliúkiyi irdelemek amacÕyla kaynak temelli yaklaúÕmÕ teorik temel olarak kullanmÕúlardÕr (Bharadwaj, 2000). Biliúim teknolojilerinin stratejik katkÕlarÕnÕ kaynak temelli yaklaúÕmÕ kullanarak irdelerken, araútÕrmacÕlar temel olarak iki genel araútÕrma temasÕna odaklanmÕúlardÕr. Bu iki araútÕrma temasÕ Çizelge 4.1' de özetlenmiútir.

Çizelge 4.1 : BT'nin kaynak temelli yaklaúÕmÕnda araútÕrma temalarÕ.

ølk olarak, bazÕ araútÕrmacÕlar Biliúim Teknolojilerinin tek baúÕna sürdürülebilir rekabet avantajÕ yaratamayaca÷ÕnÕ ortaya koymuúlardÕr. Bu bakÕú açÕsÕna göre, örgütler önce Biliúim Teknolojilerini organizasyonlarÕnÕn içine gömerek, BT rekabet avantajÕ yaratabilir ve sürdürebilir, ardÕndan de÷erli ve sürdürülebilir kaynak tamamlayÕcÕ üreterek, rakipleri tarafÕndan taklit edilmeyi güçleútirebilirler (Clemons ve Row, 1991). Bu bakÕú açÕsÕna göre, rakipler firmanÕn tamamlayÕcÕ kaynaklarÕnÕ tamamen taklit edemedikleri takdirde, stratejik BT uygulamalarÕnÕn sa÷ladÕ÷Õ yararlar kolaylÕkla korunabilir (Lertwongsatien, 2000). Örne÷in, Clemens ve Row (1991), stratejik kaynaklar için dikey bütünleúme, çeúitlendirme ile farklÕ bir biçimde güçlendirilebilmesi için kullanÕlan Biliúim Teknolojilerinin sürdürülebilir rekabet avantajÕ yarattÕ÷ÕnÕ iddia etmektedir. Powell ve Dent-Micallef (1997), BT ve iúletme kaynaklarÕ, teknoloji kaynaklarÕ ve insan kaynaklarÕnÕ içeren firma kaynaklarÕ arasÕndaki tamamlayÕcÕ kaynaklarÕn etkisini ampirik olarak test etmiúlerdir. ÇalÕúmalarÕ sonucunda, organizasyonlarÕn BT¶yi kendi kaynaklarÕnÕ güçlendirmek için kullanmalarÕ halinde sürdürülebilir rekabet avantajÕ yaratabildiklerini ortaya koymuúlardÕr.

AraútÕrma

TemalarÕ Önerme Anahtar Referanslar

Kaynak

TamamlayÕcÕ Rakipler tarafÕndan taklit edilmeyi güçleútirecek úekilde, de÷erli ve sürdürülebilir kaynak tamamlayÕcÕ üretebilmek için BT'nin örgüt içine gömülmesi Clemons ve Row (1991); Clemons (1991); Powell ve Dent-Micallef (1997) Stratejik Soyut Kaynaklar

Rakipler tarafÕndan taklit edilmesi güç rekabet avantajÕ sa÷lamak için BT'nin geliútirilmesinde, BT'nin soyut yönlerinin temel oluúturmasÕ Mata ve di÷.(1995); Duncan (1995); Ross ve di÷. (1996); Sambamurthy ve Zmud (1996); Feeny ve Wilcocks (1998); Bharadwaj (2000)

økinci genel araútÕrma temasÕ olarak, bazÕ Biliúim Sistemleri araútÕrmacÕlarÕ stratejik durumlarÕn karúÕlanabilmesi için ( taklit edilemez, de÷erli, nadir, vb.) Biliúim sistemlerinin sahip olmasÕ gereken kaynak ve kabiliyetlerin neler olabilece÷i üzerinde durmuúlardÕr. Söz konusu, kaynak ve yeteneklerin rekabet avantajÕ yaratmanÕn kayna÷Õ olarak görmüúlerdir (Bharadwaj, 2000). Bu bakÕú açÕsÕna göre, a÷lar, veri tabanlarÕ, donanÕm ve yazÕlÕmlar gibi BT kaynaklarÕ rakipler tarafÕndan kolayaca temin edilebilir ve bunun gibi somut kaynaklarÕn rekabetçi avantajÕn kayna÷Õ olarak düúünülmesi mümkün de÷ildir. Bunun yerine, BT¶nin soyut yönleri firmalara taklit edilemez rekabetçi avantajÕn yaratmasÕ kuvvetle muhtemeldir (Mata ve di÷., 1995). Sonuç olarak, araútÕrmacÕlar firmalarÕn stratejik BT yenilikleri sa÷lamalarÕnÕn ve farklÕlaúmalarÕnÕn, üstün Biliúim Sistemleri kaynaklarÕ ve yetenekleri geliútirerek mümkün olabilece÷ini belirtmiúlerdir (Feeny ve Wilcocks, 1998). Sambamurthy ve Zmud (1996), BT yetkinliklerinin, firmanÕn iú stratejilerinin uygulanabilmesi, iú aktivitelerine etkin destek verilebilmesi, BT yatÕrÕmlarÕnÕn verimli olabilmesi açÕsÕndan anahtar rol oynadÕ÷ÕnÕ öne sürmüúlerdir. Örgütler, BT yetkinliklerini kazanma ve güçlendirme yeteneklerine sahip oldu÷u sürece BT ile birlikte önemli oranda iú de÷eri yaratabilirler. Bharadwaj (2000), InformationWeek dergisindeki BT yetene÷i ve performansÕ ölçülebilecek 500 úirket de÷erlendirme sonuçlarÕ ve birbirine uyan örnekli karúÕlaútÕrmalÕ grup metodolojisini kullanarak BT yetenekleri ve firma performansÕ arasÕndaki iliúkiyi araútÕrmÕútÕr. Sonuçlar, yüksek BT kabiliyetlerine sahip firmalarÕna düúük BT kabiliyetine sahip firmalardan daha iyi performansa sahip oldu÷unu göstermiútir.

YukarÕda bahsi geçen iki genel araútÕrma temasÕ, BT¶nin iki farklÕ seviyedeki sonuçlarÕnÕ açÕklamaktadÕr. ølk araútÕrma temasÕ, stratejik tamamlayÕcÕ kaynaklarÕn yaratÕlmasÕ sürecinde BT¶nin rolünün ne oldu÷unu açÕklamaya çalÕúmaktadÕr. økinci araútÕrma temasÕ ise, fonksiyonel seviyede stratejik bir kaynak olarak düúünülen BT¶nin anahtar özelliklerinin tanÕmlanmasÕ ve incelenmesi konularÕnÕ ele almaktadÕr. BT kullanÕlarak rekabet avantajÕnÕn sa÷lanmasÕnda her iki seviye için de BT kritik rol oynamaktadÕr.

Bu çalÕúmada, BT¶nin firma performansÕna katkÕlarÕnÕn stratejik rolünü açÕklamak için iki temayÕ da göz önünde bulunduran bir model geliútirilmiútir. Kaynak temeli teori, öz yetkinliklerin firmalarÕn pazarda rekabet edebilmeleri için temel oluúturdu÷unu savunmaktadÕr. YazÕlÕm, donanÕm ve a÷ sistemi gibi BT unsurlarÕnÕn

unsurlarÕnÕn firmanÕn performansÕnÕ arttÕrmak üzere öz yetkinlikleri destekleyici bir úekilde stratejik rol üstlenmesidir. BT, de÷er yaratmada ve firmalarÕn rekabet pozisyonunun güçlendirilmesinde önemli stratejik roller üstlenebilir. Öz yetkinliklerin desteklenmesi ve geliútirilmesi için BT µnin kullanÕlmasÕyla birlikte rakipler tarafÕndan taklit edilmesi güç ve karmaúÕk olan stratejik tamamlayÕcÕ kaynaklarÕ ile birlikte firmalar rekabetçi avantaj kazanacaklardÕr.

Sonuçta, úirketler do÷ru insanlarÕ, do÷ru teknolojileri ve iú stratejilerini destekleyen stratejik BT uygulamalarÕnÕ uygulayÕp geliútirecek kabiliyetleri kazanamadÕ÷Õ sürece verimli ve baúarÕlÕ bir úekilde BT¶yi kullanamayacaklardÕr. ùirketler, söz konusu talepleri karúÕlayabilmek için biliúim sistemleri kaynaklarÕna ve yeteneklerine ihtiyaç duymaktadÕrlar. Biliúim Sistemleri kaynaklarÕ ve yetenekleri, farklÕ çalÕúan topluluklarÕ, teknolojiler, iliúkiler ve firmanÕn verimli bir úekilde BT uygulamasÕ geliútirmesi ve yaymasÕ için kullanÕlacak süreçlerin tümünden oluúmaktadÕr (Ross ve di÷., 1996). BT¶nin Kaynak Temelli YaklaúÕmÕ için ikinci araútÕrma temasÕ göz önünde bulunduruldu÷unda, firmanÕn BT yeteneklerini öz yetkinlerini geliútirebilecek úekilde desteklemesi biriktirmiú oldu÷u üstün Biliúim Sistemleri kaynak ve yeteneklerine ba÷lÕdÕr (Lertwongsatien, 2000).

Sonuç olarak, üstün Biliúim Sistemleri kaynaklarÕ ve yetenekleri firmaya rekabet avantajÕ yaratacak özel kaynak bileúimleri sa÷lasa da bu mekanizma kendili÷inden ortaya çÕkmayabilir. Biliúim sistemleri literatürü, Biliúim Sistemlerinin kaynaklarÕnÕn ve yeteneklerinin yönetilmesinde ve bunlarÕn ana iú stratejilerini desteklemesinde BT vizyonunun önemli rol oynadÕ÷ÕnÕ ortaya koymaktadÕr (Zmud, 1988). AçÕk bir úekilde tanÕmlanmÕú, paylaúÕlmÕú ve desteklenmiú stratejik BT vizyonu firmalarÕn verimli bir úekilde Biliúim Sistemleri kaynaklarÕnÕ ve yeteneklerini tanÕmlanmÕú yönde yönetmelerini sa÷lamaktadÕr (Westley ve Mintzberg, 1989).

øú performanslarÕnÕ farklÕlaútÕrmak için BT¶yi baúarÕlÕ bir úekilde kullanan ve geliútiren örgütler, Biliúim Sistemleri kaynaklarÕnÕ ve yeteneklerini kendi öz yetkinliklerini destekleyecek biçimde birleútirip geliútirmeyi ö÷renmiúlerdir. Bu durum WalMart vakasÕ incelenerek gözlenebilir. WalMart, genellik BT öncüsü olmuútur ve kendi öz yetkinliklerini desteklemek için BT¶yi agresif bir biçimde kullanmaktadÕr. RaflarÕ her zaman dolu tutarken, stoklarÕn minimize edilmesini sa÷layan stok ikmali yetene÷i örnek olarak verilebilir ( Stalk ve di÷., 1992). BT, WalMart¶Õn ma÷azalarÕ, da÷ÕtÕm merkezleri ve tedarikçileri arasÕnda direkt ve do÷ru iletiúimin sa÷lanmasÕnda destekleyici rol oynamaktadÕr (Wilder, 1997). Bu da ancak

WalMart¶Õn eúsiz Biliúim Sistemleri kaynaklarÕ ve yetenekleri (özel perakende a÷Õ, iúyeri uygulama geliútirme yetenekleri) sayesinde baúarÕlabilmektedir. BT kullanÕmÕnÕn baúarÕsÕ üst yönetiminin BT katÕlÕmÕ sayesinde desteklenmektedir. Örne÷in, WalMart¶Õn paydaúlarÕna gönderilen yÕllÕk raporunda úu ifade yer almaktadÕr: ³ÇalÕúanlarÕmÕza en iyi teknolojiyi sa÷lamaya çalÕúÕyoruz. ³(Price, 1996).