Biliúim sistemleri yetenekleri

FirmanÕn BS alanÕndaki yetenekleri, kendi süreçlerindeki kalite ve kapsamlÕlÕkla belirlenebilmektedir. Lertwongsatien (2000), BS planlama kapsamlÕlÕ÷Õ, sistem geliútirme yetene÷i, BT deste÷i olgunlu÷u ve sistem yürütme yetene÷i olmak üzere 4 baúlÕkta BS yeteneklerini toplamÕútÕr. Bu yetenekler, ana BS aktiviteleri olan planlama, sistem geliútirme, sistem destek, ve sistem operasyonu aktiviteleri ile iliúki içerisindedir (Feeney ve di÷., 1996).

4.3.3.1 Biliúim sistemleri planlama kapsamlÕlÕ÷Õ

BS planlama, strateji, biliúim sistemlerinin amacÕ, sistem seçimi için önceliklerin geliútirilmesi ve örgütün stratejik planÕnÕn BT kullanarak desteklenebilmesi için gerekli fÕrsatlarÕn tanÕmlanabilmesi adÕna planlama aktivitelerinin yönlendirilmesi aktivitelerini içermektedir (King, 1979). BS planlama, BS yöneticilerinin karúÕlaútÕ÷Õ en kritik konularÕn baúÕnda gelmektedir (Brancheau ve di÷., 1996). Premkumar ve King (1994), BS planlama sürecinin kalitesi ve BS¶nin firma performansÕna katkÕsÕ arasÕnda anlamlÕ bir iliúki oldu÷unu ortaya koymuúlardÕr.

BS planlamanÕn kalitesinin de÷erlendirilmesi için çeúitli yönler geliútirilmiútir. Premkumar ve King (1994), planlama sürecinin kalitesini planlamanÕn de÷iúik boyutlarÕnÕ (iç ve dÕú çevrenin de÷erlendirilmesi) içeren detaylÕ bir analiz ile tanÕmlamÕútÕr. Rghunathan (1994), BS planlama yetenekleri ve BS planlama baúarÕsÕnÕ ayÕrmÕútÕr. Planlama yetenekleri kontrolü ve yaratÕcÕlÕ÷Õ beseleyen yeteneklere aittir. BS planlama baúarÕsÕ anahtar planlama amaçlarÕnÕ gerçekleútirme yeteneklerini yansÕtmaktadÕr.

Segars ve Grover (1998), BS planlamanÕn kapsamlÕlÕ÷ÕnÕ, BS planlarÕnÕn uygulanmasÕ ve geliútirilmesi için BS planlama süreci içerisinde detaylÕ bir úekilde bilgi toplanmasÕ ve analiz edilmesi olarak tanÕmlamÕúlardÕr. BS planlamanÕn kapsamlÕlÕ÷ÕnÕ belirlemek için çok sayÕda kritik özellik belirlenmiútir. Bu özellikler; devamlÕlÕk, katÕlÕm, biçimlendirme ve kapsayÕcÕlÕk olarak belirlenmiútir. DevamlÕlÕk, planlama sistemlerinin iç ve dÕú çevrede olan beklenmedik de÷iúikliklere uyum sa÷lamasÕ için yapÕlmasÕ gereken planlama aktivitelerinin sÕklÕ÷ÕnÕ belirtmektedir (Das ve di÷., 1991). KatÕlÕm, üst yönetimin BS planlama aktivitelerine katÕlÕmÕnÕ belirtmektedir (Lederer ve Sethi, 1996). Biçimlendirme, planlama aktivitesine yol gösterecek kural, teknik ve prosedürlerin varlÕ÷Õ ile ilgilenmektedir. Biçimlendirilmiú planlama süreci, veri toplamayÕ ve da÷ÕtÕmÕnÕ kolaylaútÕrmaktadÕr (Segars ve di÷.,

1999). KapsayÕcÕlÕk, BT ihtiyaçlarÕnÕn de÷iúik yönlerinin de tanÕmlanmÕú oldu÷unu belirtmektedir (Boynton ve di÷., 1994).

BS planlama literatürü, BS planlama kapsamlÕlÕ÷Õ ve BT kullanÕmÕnÕn baúarÕsÕ

arasÕndaki ba÷lantÕ hakkÕnda çok sayÕda çalÕúmayÕ içermektedir. ølk olarak,

Geliútirilecek biliúim sistemi do÷rultusunda, BS ve iú birimi yöneticileri ne kadar yakÕnlaúÕrsa, BS planlama kapsamlÕlÕ÷Õ o kadar çok olacaktÕr. Söz konusu yakÕnlaúma iú bilgisi (business knowlege)ile BT¶nin sinerjik bütünleúmesini sa÷lamaktadÕr (Boynton ve di÷., 1994). Bir di÷er, çalÕúma kapsamlÕ BS planlamasÕnÕn rasyonel BS yatÕrÕmlarÕnÕ kolaylaútÕrdÕ÷ÕnÕ ortaya koymaktadÕr (Henderson ve Sifonis, 1998). Lederer ve Sethi (1996), ise kapsamsÕz BS planlamasÕnÕn pahalÕ BS kaynaklarÕnÕn israf edilmesine neden oldu÷unu belirtmiúlerdir. Son olarak, BS planlamanÕn kapsamÕ arttÕkça, BS aktivitelerine di÷er iú birimlerinin katÕlÕmÕ da artmaktadÕr ( King ve Teo, 1997).

Sonuç olarak, BT projelerine geniú kaynak ayÕrarak ve destek sa÷lanarak, daha baúarÕlÕ BT kullanÕmÕ sa÷lanmaktadÕr. AyrÕca, üst yönetimin BS planlama sÕrasÕndaki katÕlÕmÕ ile sistem uygulama sÕrasÕndaki problemlerin azalmasÕnÕ ve gerekli kaynaklarÕn korunmasÕnÕ sa÷layabilir (Johnston ve Carrico, 1998).

4.3.3.2 Sistem geliútirme yetene÷i

BS geliútirme, BS uygulamalarÕ geliútirmek için ihtiyaç duyulan BS aktivitelerini kapsamaktadÕr. Bu BS aktiviteleri klasik sistem analiz, tasarlama ve uygulama aktivitelerini içermektedir. Firmalar, söz konusu aktiviteleri yerine getirebilmek için sistem geliútirme süreçlerini kullanmalÕdÕr. Bu geliútirme süreci, yazÕlÕ ürünlerini yaratmak üzere yöntemler, araçlar kullanÕlmasÕnÕ içermektedir (Humphre, 1989). YazÕlÕm mühendisli÷i araútÕrmalarÕ sistem geliútirme sürecinin çeúitli özelliklerini ortaya koymuútur. Bu özellikler, sistematik spesifikasyon toplanmasÕ, ilgili bilginin analizi, standartlarÕn periyodik olarak güncellenmesi, projeler arasÕ uygulanmÕú bütünleúmiú metot ve kontrollerin geliútirilmesi ve kullanÕlmasÕ, yazÕlÕm geliútirme tecrübelerinin sistematik olarak biriktirilmesi gibi görevlerin detaylÕ açÕklamasÕnÕ içermektedir (Nidumulu ve Knotts, 1998). Yeterlilik Olgunluk Modeli ( Capability Maturity Model), YazÕlÕm Süreç øyileútirme ve Yeterlilik Belirleme Modeli ( Software Process Improvement and capability Determiation Model) ve Kalite øyileútirme ParadigmasÕ (Quality Improvement Paradigm) gibi çok sayÕda sistem

geliútirme süreçlerinin gerekli özelliklerini açÕklayan süreç iyileútirme modelleri literatürde önerilmektedir.

Bu çalÕúma, sistem geliútirme sürecine dayalÕ yaklaúÕmlarÕn 5 özelli÷i üzerine odaklanmÕútÕr. Bu özellikler; tekrar kullanÕlabilirlik, uyarlanabilirlik, esneklik, süreç kontrol ve süreç olgunlu÷udur (Ravichandran ve Rai, 2000). Sistem geliútirme yetene÷i, sistem geliútirme sürecinin süreç temelli yaklaúÕmÕn bu belirtilen özelliklerine ne derecede sahip oldu÷unu göstermektedir. Tekrar kullanÕlabilirlik özelli÷i sistem geliútirme sürecinde ne derecede tekrar kullanÕlabilirlik üzerinde duruldu÷unu göstermektedir (Cusumano, 1991). Uyarlanabilirlik, yazÕlÕm geliútirme sürecimim farklÕ çeúitlilikteki sistem geliútirme projelerine uyarlanabilme yetene÷ini göstermektedir (Nidumulu ve Knotts, 1998). Süreç esnekli÷i, çevrede oluúan de÷iúikliklere karúÕ olarak sistem geliútirme yaklaúÕmÕnÕn cevap verme hÕzÕnÕ tanÕmlamaktadÕr (Nidumulu ve Knotts, 1998). Süreç kontrol, geliútirme çÕktÕlarÕnÕn kontrol edilmesini sa÷lamak için kurulmuú formal sistemin ne derecede baúarÕlÕ

oldu÷unu göstermektedir (Ravichandran ve Rai, 2000). Süreç olgunlu÷u, iyi

tanÕmlanmÕú ve geliútirilmiú sistem geliútirme sürecini yansÕtmaktadÕr (Ravichandran ve Rai, 2000). Bahsi geçen bu süreç özellikleri, sistem geliútirme aktivitelerini koordine etmek için zamanla ortaya çÕkartÕlmÕú sistem geliútirme rutinlerinin temel özellikleridir.

Mevcut iú çevresinde, BT firmalara stratejik avantajlar yaratmak adÕna önemli rol oynamaktadÕr. Ço÷u vaka görülmüútür ki, BT uygulamalarÕ süreç inovasyonlarÕ veya müúteriye de÷er yaratan fonksiyonlarÕn ürüne kazandÕrÕlmasÕ konularÕnda ana unsurdur (Quinn ve di÷., 1996). Sistem geliútirme yetene÷i, geliútirme sürelerini kÕsaltarak ve maliyetleri düúürerek BT kullanÕmÕnÕn baúarÕlÕ olmasÕnÕ sa÷lamaktadÕr (Hofman ve Rockart, 1994).

4.3.4.3 Biliúim teknolojilerinin deste÷inin olgunlu÷u

BT destek aktiviteleri genel olarak, BS bölümü tarafÕndan müúteri ve/veya kullanÕcÕlara BS ürün ve hizmetleri için sa÷lanan yardÕmlar ile yürütülmektedir. Bu aktiviteler, kullanÕcÕ problemlerinin çözülmesi, rehberlik verme, e÷itme, yardÕm masalarÕnÕn deste÷ini içermektedir (Feeny ve di÷., 1996). BT deste÷inin olgunlu÷u, BS destek fonksiyonlarÕnÕn ne derecede uygun ayarlandÕ÷Õ ve destek kullanÕcÕ talepleri için planlandÕ÷ÕnÕ göstermektedir. BT deste÷inin olgunlu÷u, müúteriler ve kullanÕcÕlar için BT deste÷i sa÷larken BS aktivitelerinin evrim basamaklarÕnÕ

yansÕtmaktadÕr. Geçmiú BT deste÷i araútÕrmalarÕ incelendi÷inde, 5 benchmark süreç özelli÷i öne çÕkmaktadÕr. Bu özellikler; planlama biçimlendirmesi, öncelik kriteri, personel alÕmÕ, performans standart kontrolü ve müúteri deste÷i için teknoloji kullanÕmÕdÕr (Mirani ve King, 1994).

Bütün örgütsel seviyelerde ve bölümlerde, teknoloji kullanÕmÕnÕn yönetilmesi ihtiyacÕ bulunmaktadÕr. BT¶nin geçiúinin organizasyon içinde baúarÕsÕz olmasÕnÕn nedenleri belli bir dereceye kadar, son kullanÕcÕlara sa÷lanan e÷itim, teknik danÕúmanlÕk vb. gibi ilgili ve tatmin edici desteklerin sa÷lanmamasÕyla ilgili olarak açÕklanabilir (Lee ve di÷., 1995). BT açÕlÕmÕnÕn önceki çalÕúmalarÕna göre, e÷er firmalar bütün kullanÕcÕlarÕna yeterli destek hizmetini sa÷layabilirse, BT uygulamalarÕ özellikle iú görevleri performansÕna anlamlÕ derecede pozitif etkide bulunmaktadÕr (Nelson ve Cheney, 1987). Olgun BT deste÷i ile birlikte, BS bölümü çalÕúanlarÕ BT kullanÕmÕnÕn verimlili÷ini ve etkinli÷ini arttÕrmak için bütün kullanÕcÕlarÕ yeterli derecede BT bilgisi ile destekleyebilmelidir. Böylece, kullanÕcÕlar gönüllü bir úekilde BT kullanmak isteyeceklerdir (Lee ve di÷., 1995). BT düzgün bir úekilde kullanÕlÕp yürütülmedi sürece firmalar maksimum faydayÕ elde edemezler. Stratejik BT sistemlerinin ana yürütücü unsuru son kullanÕcÕlar oldu÷u için, bu sistemlerin baúarÕsÕ da BS bölümünün kullanÕcÕlara sa÷layabildi÷i e÷itim ve destek yeteneklerine ba÷lÕdÕr (Lertwongsatien, 2000).

4.3.4.4 Sistem operasyon yetene÷i

Sistem operasyonu, BS fonksiyonlarÕnÕn operasyonu ile BS hizmetlerinin birlikte tedarikini kapsamaktadÕr (Feeny ve di÷., 1996). Her örgütün ihtiyaçlarÕ ve amaçlarÕna göre sistem operasyonu aktivitelerinin detaylarÕ de÷iúmektedir. Fakat genelde sistem operasyonu aktiviteleri, veri iúleme ve iletiúim a÷larÕ gibi do÷rudan hizmetler ile bu hizmetleri sunmak için ihtiyaç duyulan aktiviteleri içermektedir. Bu aktiviteler ilave olarak, ekipman planlama ve temini, kurtarma (recovery) prosedürleri, sistem programlama, ve güvenlik sistemlerini içerebilir. Sistem operasyonu ayrÕca veri giriúi, iú çizelgeleme ve veritabanÕ operasyonu gibi klasik veri iúleme aktiviteleri anlamÕna da gelmektedir (Tavakolian, 1989).

Sistem operasyon yetene÷i, beklenen ve beklenmeyen durumlara hazÕrlÕklÕ olarak sistem operasyon aktivitelerinin ne derecede iyi olarak yerine getirildi÷i anlamÕna gelmektedir. Sistem operasyon yetene÷inin anahtar indikatörleri acil durum

planlama, sistem kurtarma, güvenlik kontrol, performans ayarlama ve bakÕm ve sistem kontrol için teknoloji kullanÕmÕdÕr (Lertwongsatien, 2000).

BT¶nin ana iú aktiviteleri ile iç içe geçmesiyle birlikte sistem operasyonun önemi gittikçe artmÕútÕr. Ço÷u vakada, iú operasyonlarÕnÕn devamlÕlÕ÷Õ firmadaki stratejik BT¶nin operasyonuna ba÷lÕdÕr. Sistem operasyonlarÕndaki herhangi bir kesinti iú operasyonlarÕna ciddi zarar vermekte ve iú kayÕplarÕna neden olmaktadÕr. Örne÷in, kredi kartÕ yetki sisteminin bir saatlik kesintisi 2,6 milyon $ veya ATM sisteminin bir saatlik kesintisi 14.000 $¶lÕk kayÕplara neden olmaktadÕr (Radding, 1999).

Kaliteli IS hizmetinin sa÷lanmasÕ için sistem operasyon yetene÷i çok önemli bir unsur olarak gözükmektedir. Stratejik BT uygulamalarÕ güvenilir ve sürekli bir úekilde yürütülmedi÷i sürece firmaya pozisyon avantajlarÕ sa÷layamazlar (Lertwongsatien, 2000).

Çizelge 4.4 : Biliúim sistemlerinin yetenekleri.

Boyutlar TanÕmlar Göstergeler

BS Planlama KapsamlÕlÕ÷Õ

BS planlarÕnÕn uygulanmasÕ ve geliútirilmesi için BS planlama süreci içerisinde detaylÕ bir úekilde bilgi toplanmasÕ ve analiz edilmesi

DevamlÕlÕk, katÕlÕm, biçimlendirme ve kapsayÕcÕlÕk Sistem Geliútirme Yetene÷i

Sistem geliútirme yetene÷i, sistem geliútirme sürecinin süreç temelli yaklaúÕmÕn bu belirtilen özelliklerine ne derecede sahip oldu÷unu göstermektedir.

Tekrar kullanÕlabilirlik, uyarlanabilirlik, esneklik, süreç kontrol ve süreç olgunlu÷u BT Deste÷inin Olgunlu÷u

BT deste÷inin olgunlu÷u, BS destek fonksiyonlarÕnÕn ne derecede uygun ayarlandÕ÷Õ ve destek kullanÕcÕ talepleri için planlandÕ÷ÕnÕ göstermektedir.

Planlama biçimlendirmesi, öncelik kriteri, personel alÕmÕ, performans standart kontrolü ve müúteri deste÷i için teknoloji kullanÕmÕ Sistem operasyon Yetene÷i

Sistem operasyon yetene÷i, beklenen ve beklenmeyen durumlara hazÕrlÕklÕ olarak sistem operasyon aktivitelerinin ne derecede iyi olarak yerine getirildi÷i anlamÕna gelmektedir. Acil durum planÕnÕn hazÕr olmasÕ, sistem kurtarma, güvenlik kontrol, kalite güvence ve araç ve teknikler

Özetle, firmanÕn öz yetkinliklerini destekleyen iú stratejilerini kolaylaútÕrmak için BT kullanma yetene÷i, BS planlama kapsamlÕlÕ÷Õ, sistem geliútirme yetenekleri, BT deste÷i olgunlu÷u ve sistem operasyonu yetene÷i gibi farklÕ yetenek kümelerine ba÷lÕdÕr (Lertwongsatien, 2000). Bu çalÕúma kapsamÕnda aúa÷Õdaki iliúkilerin bulunmasÕnÕ beklemekteyiz.

Hipotez 3: BS yetenekleri ile úube performansÕ arasÕnda pozitif yönlü bir iliúki vardÕr.