Firma kayna÷Õ terminolojisi

Kaynak Temelli BakÕú literatürünün en önemli problemlerinden biri açÕk ve paylaúÕlmÕú bir terminoloji eksikli÷inin olmasÕdÕr (Foos,1997). Bu durum daha çok firma kaynaklarÕnÕ karakterize etmek için kullanÕlan terminolojide ortaya çÕkmaktadÕr. Bogaert ve di÷. (1994) Kaynak Temelli YaklaúÕm yayÕnlarÕnda ortaya çÕkan ve karÕúÕklÕ÷a yol açan terminoloji problemlerine dikkat çekmektedir. Bahsi geçen terimler, yetkinlik, öz yetkinlik, ayÕran yetkinlik, görünmez varlÕklar, yetenekler, stratejik varlÕklar, stratejik stoklar, kaynaklar ve becerilerdir.

Bu bölümün amacÕ Kaynak Temelli YaklaúÕm literatüründeki ana kaynak kavramlarÕnÕ tekrar gözden geçirmektir.

2.4.1.1 Kaynaklar ve yetenekler

Kaynak Temelli Teori literatürü yetenekler ve kaynaklar kavramÕnÕ birbirinden ayÕrmaktadÕr. Kaynaklar firma tarafÕndan sahiplenilen ve kontrol edilen uygun faktörler stokudur (Amit ve Schoemaker, 1993). Bu tanÕma göre, kaynaklar kavramÕ alÕúveriúi yapÕlabilen know how (patentler, lisanslar, vb.), finansal ve fiziksel varlÕklar (alan, fabrika ve ekipman, vb.) ve insan sermayesi gibi somut kavramlarÕ içerebilir.

Buna karúÕlÕk olarak yetenekler istenen bir sonucu elde edebilmek için örgütsel

ve Schoemaker, 1993). Yetenekler bilgi temellidir ve firma özelinde, firma kaynaklarÕ arasÕndaki karmaúÕk etkileúimler üzerinden harekete geçirilen soyut ve somut süreçlerdir. Yetenekler sÕklÕkla, fonksiyonel alanlarda fiziksel, insan ve teknoloji kaynaklarÕnÕn birleúimi ile geliútirilmektedir. Yetenekler, bilginin firmanÕn insan kaynaklarÕ üzerinden geliútirilmesi, taúÕnmasÕ ve de÷iútirilmesine dayanmaktadÕr (Lertwongsatien, 2000).

BazÕ araútÕrmacÕlar, kaynak ve yeteneklerden bahsederken tekil bir terim kullanabilir. Aaker (1989), örne÷in varlÕklar ve beceriler arasÕnda ayrÕm yapmÕútÕr. VarlÕklar firmanÕn marka ismi veya úube yeri gibi sahip oldu÷u rakiplerden üstün oldu÷u úeyleri tanÕmlarken, beceriler firmanÕn örne÷in reklam yapma veya verimli üretim yapma gibi rakiplerinden daha iyi yaptÕ÷Õ úeyleri anlatmaktadÕr. Aaker (1989), farklÕ bir terminoloji kullanmÕú olsa da, belli bir noktaya kadar varlÕklar ve beceriler kavramlarÕ kaynaklar ve yetenekler kavramlarÕ ile benzerlik göstermektedir.

2.4.1.2 Soyut kaynaklar/ soyut varlÕklar

Görünmez varlÕklar veya soyut kaynaklar, müúteri güveni ve marka ismi gibi iú aktivitelerinin girdisi ve çÕktÕsÕ olan, eúzamanlÕ olarak birçok kullanÕmÕ olabilen, biriktirilmesi güç unsurlardÕr (Hall, 1992). Hall (1992), belli sayÕda soyut varlÕklarÕn sürdürülebilir rekabetçi avantaj kayna÷Õ olabilece÷ini iddia etmiútir. Bu soyut varlÕklar, patentler, ticari marka, telif haklarÕ, kontrat ve sözleúmeler, veritabanlarÕ, kiúisel ve örgütsel a÷lar, çalÕúanlarÕn know-how¶Õ, profesyonel danÕúmanlar, tedarikçiler ve da÷ÕtÕcÕlar, úirket ve ürünlerinin ünü ve örgüt kültürü gibi elemanlardan oluúmaktadÕr (Lertwongsatien, 2000).

Hall (1992) soyut kaynaklar ve yetenekleri dört yetenek boyutuna göre sÕnÕflandÕrmak için bir çalÕúama yapmÕútÕr. Bahsi geçen dört yetenek boyutu: (1) Fonksiyonel Yetenekler (Bilgi, beceri ve çalÕúanÕn tecrübesi ile birlikte ortaya çÕkan belli bir úeyi yapmak için gerekli yetenekler), (2) Kültürel Yetenekler (Organizasyonun alÕúkanlÕklarÕnÕ, davranÕúlarÕnÕ, inançlarÕnÕ ve de÷erlerini kapsayan yetenekler), (3) Pozisyonel Yetenekler (Geçmiú karar ve aksiyonlarÕn sonucu olarak ortaya çÕkan yetenekler), (4) Düzenleyici Yeteneklerden (patent ve kontratlar gibi yasal varlÕklarÕn sonucu olarak ortaya çÕkan yetenekler) oluúmaktadÕr.

AynÕ çalÕúmada bu dört boyut ³ønsan Ba÷ÕmlÕ´/ ´ønsan Ba÷ÕmsÕz´ ve ³Beceriler´ / ³VarlÕklar´ kavramlarÕ ile eúleútirilmiútir. ùekil 2.1¶de soyut kaynaklar ve yetenekler için yapÕlan çalÕúmanÕn tasla÷Õ verilmiútir.

Yetenek FarklÕlÕklarÕ

Foksiyonel Kültürel Pozisyonel Düzenleyici

ÇalÕúanlarÕn know-how'Õ, tedarikçiler ve distribütörler Kalite algÕsÕ, ö÷renme yetene÷i vb. ønsan Ba ÷Õ ml Õ Ün, a÷lar Beceriler Veri tabanlarÕ ønsan Ba ÷Õ ms Õz Kontratlar, Lisanslar, Ticaret SÕrlarÕ, Telif HaklarÕ Varl Õklar

ùekil 2.1 : Soyut kaynaklar ve yetenekler.

Soyut varlÕklar, görünmez karakteristikleri sebebiyle taklit edilebilirlik açÕsÕndan somut varlÕklara göre üstün olmalarÕ sebebiyle Kaynak Temelli YaklaúÕm literatüründe kÕsmi olarak firmalarÕn uzun döneli baúarÕlarÕnÕn en önemli kayna÷Õ olarak gösterilmektedir (Michalisin ve di÷., 1997). Michalisin ve di÷. (1997), kaynak temelli avantajlarÕn kopyalanabilirlik özelli÷ini, kaynaklarÕn gözlenebilir olma fonksiyonu ile tanÕmlamÕútÕr. ÇalÕúma sonucunda, gözlenemeyen kaynaklarÕn, rekabetçi avantaj ve taklitçilik yapÕlmasÕna karúÕ bariyerler üretti÷i ve sonuçta da sürdürülebilir rekabetçi avantaj yarattÕ÷Õ belirtilmektedir.

2.4.1.2 Yetkinlikler

Bu bölümde literatürde yer alan, yetkinlikler, ayÕrt edici yetkinlikler, öz yetkinlikler ve stratejik varlÕklar kavramlarÕ irdelenmiútir.

Yetkinlikler, firma spesifik kaynaklarÕn ve yeteneklerin, firmanÕn bazÕ amaçlarÕna ulaúmasÕna izin verecek úekilde belirli bileúimleri olarak tanÕmlanmaktadÕr (McGrath ve di÷., 1995). Turner ve Crawford (1994), firmanÕn rekabetçi avantajÕ yönetmesinde kullandÕ÷Õ en önemli yetkinliklerin temelinde yatan ve tamamlayÕcÕ olan her yetkinli÷i anlatmak üzere temel yetkinlikler (basal competencies) kavramÕnÕ ortaya atmÕúlardÕr. Temel yetkinlikler, performans yönetimi, kaynak uygulama, motive etmek, çabalarÕn bütünleúmesi, iletiúim, ba÷lÕlÕk formasyonu, yol bulma, geliútirme, sistem/süreç mühendisli÷i, ve opsiyon yönetimi gibi yetkinliklerden oluúmaktadÕr. Turner ve Crawford (1994), yüksek seviye yetkinlikleri için bahsi geçen bu temel yetkinliklerin yapÕ taúÕ görevi oynadÕ÷ÕnÕ belirtmektedirler.

AyÕrt edici yetkinlikler, firmanÕn benzer çevredeki rakiplerine göre daha iyi yaptÕ÷Õ

1985). McGrath (1994), ayÕrt edici yetkinliklerin sadece rakiplerle iliúkili olarak kararlaútÕrÕlabilece÷ini belirtmiútir. BazÕ araútÕrmacÕlar firmalarÕn ayÕrt edici yetkinliklerini firmanÕn fonksiyonel alanlarÕnÕ (Üretim, Ar-Ge, Pazarlama, Finans vb.) rakiplerinki ile karúÕlaútÕrarak belirlemiúlerdir (Hitt ve Ireland, 1985).

Öz yetkinlikler, özellikle çeúitli üretim becerilerinin koordinasyonu ve çok sayÕdaki teknoloji bileúeninin entegrasyonu ile ilgili olarak örgütün kolektif ö÷renmesi olarak tanÕmlanmaktadÕr (Prahalad, ve Hamel, 1990). Leonard-Barton (1992), öz yetkinliklerin temel olarak dört bileúenin bileúimi ile ortaya çÕktÕ÷ÕnÕ savunmaktadÕr. Bu bileúenler; (1) ÇalÕúanlarÕ bilgi ve beceri temeli (firma spesifik teknikler ve bilimsel anlayÕú), (2) Teknik sistemler (ürün testlerinin veri tabanlarÕ, özel tasarÕm kurallarÕ), (3) Yönetsel sistemler ( bilgini yaratÕlmasÕ ve kontrolünde informal ve formal yollar), (4) Normlar ve de÷erler (Bilginin içeri÷ine ve yapÕsÕna firma içinde atanan de÷erler, bilgi toplama ve kontrol etmek için kullanÕlan araçlar) olarak belirtilmiútir.

Hamel (1994), firma yetkinliklerinin öz yetkinlik olarak tanÕmlanabilmesi için üç úartÕ yerine getirmesi gerekti÷ini söylemiútir. ølk önce, yetkinlikler müúterinin algÕladÕ÷Õ de÷ere fazlasÕyla katkÕ yapmalÕdÕr. økincisi, rakiplerde bulunmayacak úekilde eúsiz olmalÕdÕr. Son olarak, yeni bir pazar için fÕrsat yaratmalÕdÕr. Hamel (1994), kapsamlÕ olarak öz yetkinlikleri üç grupta kategorize etmiútir. Bunlar; Pazar eriúim yetkinlikleri, entegrasyon yetkinlikleri ve fonksiyonel yetkinliklerdir. Pazar eriúim yetkinlikleri, firmanÕn müúterisine yakÕn olmasÕna imkân kÕlan tüm yetkinlikleri kapsamaktadÕr. Pazar eriúim yetkinlikleri, müúterilerin ihtiyaçlarÕn tam olarak karúÕlanabilmesi için gerekli olan bölümlendirme ve hedefleme faaliyetlerinin baúarÕlÕ bir úekilde gerçekleútirilebilmesini sa÷lamaktadÕr(Hamel, 1994). Entegrasyon yetkinlikleri firmanÕn rekabetçi fiyatlarda ve minimum külfetle müúteriye güvenilir hizmet sunmasÕ için yetkinliklerden meydana gelmektedir (Hamel, 1994). Banka úubeleri tarafÕndan gerçekleútirilen rutin iúlemler, verimli bir úekilde tamamlanmalÕdÕr. Bu tür iúlemler için farkÕ yaratan yapÕlan iúin verimlili÷idir. øúler verimli bir úekilde yaratÕlarak müúteriye düúük maliyet faydasÕ sa÷lanabilir (Harvey, 2004). Son olarak, fonksiyonel yetkinlikler, firmanÕn yeni pazarlara açÕlmasÕnÕ sa÷layan, müúteriye farklÕ ve eúsiz hizmetler/ ürünler sa÷lamak için gerekli olan yetkinlikleri kapsamaktadÕr(Hamel, 1994). Bu yetkinlikler kapsamÕnda firma müúterinin durumunu anlamada uzmanlaúmÕú ve tam ihtiyacÕ olan yüksek kaliteli çözümü sunar hale gelmiútir (Harvey, 2004).

Son olarak, Bogaert ve di÷. (1994) stratejik varlÕklarÕ, firmanÕn kendisini belli bir zamandaki fÕrsat için hazÕrlamasÕ ve ayarlamasÕ için ihtiyaç duydu÷u yüksek de÷erli varlÕklar olarak tanÕmlamaktadÕr. Bir varlÕ÷Õn stratejik varlÕk olarak de÷erlendirilebilmesi için dört kritik özelli÷i ( de÷erli olma, nadir bulunma, taklit edilememe ve ikame edilememe) karúÕlamasÕ (Barney, 1991) ve firmaya sürdürülebilir rekabetçi avantaj sa÷lamasÕ gerekmektedir (Amit ve Schoemaker, 1993).

Özetle, çok sayÕda firma kayna÷Õ terimi bu bölümde ele alÕnmÕútÕr. Çok sayÕda terim olmasÕ kavramsal karÕúÕklÕklara yol açabilmektedir. Ancak, firma kaynaklarÕnÕ genel olarak iki grupta toplayabiliriz. Birinci grup kaynaklar birinci dereceden firma kaynaklarÕ olarak algÕlanabilir. Birinci dereceden firma kaynaklarÕ, fonksiyonel seviyedeki süreçlerde kullanÕlan girdiler olarak de÷erlendirilebilir. Yüksek derecedeki firma kaynaklarÕnÕn bulunmasÕ için kullanÕlÕrlar. Bu seviyedeki firma kaynaklarÕna örnek olarak, kaynaklar, yetenekler, soyut kaynaklar ve soyut varlÕklar verilebilir. Bir di÷er firma kaynaklarÕ grubu ise yüksek seviye firma kaynaklarÕdÕr. Bu gruptaki kaynaklar firmanÕn performansÕna do÷rudan etki eden yüksek seviyedeki kaynaklardÕr. Di÷er bir deyiúle, firmanÕn birincil gelir yaratan ürünleridir (Leonard- Barton, 1992). Bu tip kaynaklara örnek olarak, yetkinlikler, ayÕrt edici yetkilikler, stratejik varlÕklar ve öz yetkinlikler verilebilir. Bahsi geçen her iki grup kaynaklar da sürdürülebilir rekabetçi avantajÕn kayna÷Õ olarak düúünülebilir (Lertwongsatien, 2000).