ùekil 4.2 : Geniúletilmiú araútÕrma modeli. BS KaynaklarÕ BS Yetenekleri Banka ùubesi PerformansÕ BS insan kaynaklarÕ becerileri ve özgüllü÷ü BT altyapÕ kapsamlÕlÕ÷Õ BS planlama kapsamlÕlÕ÷Õ Sistem Geliútirme Yetene÷i BT Deste÷inin olgunlu÷u Sistem operasyonu yetene÷i ùube KârlÕlÕ÷Õ Operasyon Verimlili÷i
5. ARAùTIRMA METODOLOJøSø 5.1 Giriú
Bu bölümde, araútÕrma modelini incelemek için araútÕrma tasarÕmÕ ve araútÕrma
metodolojisi anlatÕlmÕútÕr. Önceki bölümde ortaya atÕlan model bu bölümde
istatistiksel olarak analiz edilmiú ve bulgularÕn de÷erlendirmesi yapÕlmÕútÕr.
5.2 AraútÕrmanÕn Önemi
Biliúim Teknolojileri kullanÕmÕnÕn firma performansÕna etkilerine yönelik olarak literatürde çok sayÕda yapÕlmÕú çalÕúma bulunmaktadÕr. Çok farklÕ sektörlerde yapÕlmÕú çalÕúmalar bulunmasÕna ra÷men banka úubelerin performansÕnda BT¶nin rolünü irdeleyen çalÕúmalarÕn sayÕsÕ çok azdÕr. Bu durum göz önüne alÕnarak, bu çalÕúmada kaynak temelli bakÕú açÕsÕ altÕnda banka úubelerinin performansÕnda biliúim sistemleri kaynaklarÕ ve biliúim sistemleri yeteneklerinin rolü araútÕrÕlmÕútÕr. AraútÕrmada, biliúim sistemleri kaynak ve yeteneklerinin úube öz yetkinliklerine katkÕda bulundu÷u ve úube öz yetkinlerinde yaratÕlan katkÕnÕn da úube performansÕnÕ pozitif olarak etkiledi÷i öne sürülmektedir. Bu araútÕrma ile bu iliúkilerin do÷rulu÷u ispat edilmeye çalÕúaca÷Õndan alÕnacak sonuçlar bankacÕlÕk sektörü için çok önem taúÕdÕ÷Õ gibi bu ve benzeri sektörlere yönelik ileriki çalÕúmalar için aydÕnlatÕcÕ bir kaynak olarak da kullanÕlabilir.
5.3 AraútÕrmanÕn AmacÕ ve KapsamÕ
AraútÕrmanÕn amacÕ yapÕlan literatür araútÕrmasÕndan ve kurulacak modelden de anlaúÕlaca÷Õ gibi; BS kaynaklarÕ, BS yetenekleri, BT¶nin öz yetkinliklere katkÕsÕ ve úube performansÕ de÷iúkenleri arasÕndaki iliúkiyi bankacÕlÕk sektöründen verilerin toplanmasÕ ile ortaya koyabilmektir. Bu amaçla LISREL 8.80 paket programÕ ile istenen model kurulmuú modeldeki de÷iúkenler arasÕ iliúkilerin bulunmasÕnÕn yanÕ sÕra veri analizleri yapÕlmÕútÕr. AraútÕrma anketi de÷iúik yaú, e÷itim ve gelir düzeyindeki 112 katÕlÕmcÕya ve toplam 72 úubeye uygulanmÕútÕr.
5.4 AraútÕrmanÕn SÕnÕrlamalarÕ
Her araútÕrmanÕn oldu÷u gibi yaptÕ÷ÕmÕz bu çalÕúmanÕn da bazÕ sÕnÕrlamalarÕ bulunmaktadÕr. AraútÕrma modeli yatay kesit veriler kullanÕlarak test edilmiútir. KullanÕlan veriler belli bir zaman dilimine ait oldu÷u için modelde yer alan yapÕlar arasÕndaki neden-sonuç iliúkileri hakkÕnda genelleme yapÕlÕrken dikkatli olunmasÕ gerekmektedir. Bu çalÕúmada, yapÕlar arasÕndaki sÕrasal iliúkiler teoriye dayanarak belirlenmiú ve araútÕrÕlmÕútÕr. AslÕnda, nedensel iliúkilerin belirlenmesi sÕrasÕnda farklÕ zaman periyotlarÕna ait gözlemler içeren boylamsal çalÕúmalar yapÕlmasÕ gerekirken bu çalÕúmada model oluúturulurken uygun teorik argümanlar kullanÕlmÕútÕr. Bunun dÕúÕnda araútÕrmada kullanÕlan de÷iúkenler gizil de÷iúkenlerdir ve gözlemlenmesi do÷rudan yapÕlamayan yapÕlardÕr. Bu nedenle, yapÕlarÕn ölçülebilir bir biçimde gözlenebilmesi için çok sayÕda indikatör belirlenmiútir. Ancak, anket uzunlu÷u kÕsÕtÕ belirlenmiú olan indikatörlerden belli bir kÕsmÕnÕn kullanÕlmasÕna neden olmuútur. AraútÕrmanÕn bir baúka sÕnÕrlamasÕ ise örneklem sayÕsÕnÕn düúüklü÷üdür. Anket geri dönüú oranÕnÕn düúük olmasÕ sebebiyle az sayÕda veri ile çalÕúma tamamlanmÕútÕr. Daha çok sayÕda verilerle daha güvenilir sonuçlar elde edilebilecektir.
5.5 AraútÕrmanÕn Türü
AraútÕrmalar; yapÕldÕ÷Õ yer, amaç, kapsadÕ÷Õ zaman, veri toplama biçimi vb. göre de÷iúik biçimlerde sÕnÕflandÕrÕlabilir (Kalkan, 2002):
AraútÕrmalar amacÕna göre; aydÕnlatÕcÕ, keúifsel ve problem formüle edici araútÕrmalar, tanÕmlayÕcÕ araútÕrmalar ve analitik araútÕrmalar olarak üçe ayrÕlÕr. Bizim çalÕúmamÕz amacÕna göre aydÕnlatÕcÕ, keúifsel ve problem formüle edici araútÕrmalar sÕnÕfÕna girer çünkü bu tür araútÕrmalarÕn amaçlarÕ; ileride yapÕlacak araútÕrmalara yardÕmcÕ olabilmek için bir problemi formüle etmek ya da hipotezler geliútirmek, ne tür verilere ne ölçüde gereksinim olabilece÷ini saptamak ve bir olay hakkÕnda bilinçlenmesini ve görüú kazanmasÕnÕ sa÷lamaktÕr.
AraútÕrmanÕn kapsadÕ÷Õ zamana göre ise ileriye dönük araútÕrma úeklidir. ùimdiki verilerden yola çÕkarak ileride ne gibi bir durumun ortaya çÕkabilece÷ini göstermek amacÕyla yapÕlmÕútÕr.
Son olarak; yaptÕ÷ÕmÕz araútÕrma, veri toplama biçimine göre ise anket yöntemi ile araútÕrma kategorisine girmektedir. Bu tür araútÕrmanÕn amacÕ posta ile soru kâ÷ÕdÕ gönderilerek ya da kiúilere gidilerek herhangi bir konuda görüúlerinin saptanmasÕdÕr.
5.6 AraútÕrma TasarÕmÕ
Bu çalÕúma kapsamÕnda yapÕlacak araútÕrmalar iki aúamada yürütülecektir. ølk aúama, araútÕrma modelinin geliútirilmesi ikinci aúama ise deneysel anket sonuçlarÕnÕn istatistiksel olarak analiz edilmesidir.
AraútÕrma modelinin geliútirilmesi için, biliúim sistemleri, stratejik yönetim ve örgütsel teori literatürleri kapsamlÕ bir úekilde incelenmiútir. Bu incelemelere dayanarak, test edilebilecek formlarda hipotezler geliútirilmiútir.
økinci aúamada, úube çalÕúanlarÕndan veri toplayabilmek için anketler kullanÕlmÕútÕr. Anketler sonuç çÕkarÕmÕ yapabilmek için iúlerin durumlarÕn veya görüúlerin anlÕk görüntüsünün yakalanmasÕ için en önemli araçlardan biridir (Gallier,1991). Anketler, farklÕ görüú açÕlarÕndan dÕú dünya durumunun makul derecede do÷ru bir tanÕmÕnÕn yapÕlmasÕna imkân verirler. Geniú örneklem büyüklükleri kullanÕlarak araútÕrma sonuçlarÕ güvenilir bir derecede genelleútirilebilir.
Bu çalÕúmada anketin araútÕrma metodolojisi olarak seçilmesinin birçok nedeni vardÕr. Anketler sayesinde model istatistiksel test yapmaya uygun bir úekilde yapÕlandÕrÕlabilmektedir. Stratejik BS yönetimi alanÕnda teorik çalÕúmalar yapÕlmasÕ ihtiyacÕ söz konusudur. Javenpaa ve Ives (1990)¶Õn belirtti÷i gibi, stratejik BS yönetimi alanÕnda az sayÕda çalÕúma bulunmaktadÕr ve anket metodolojisi geliútirilen teorinin inúa edilebilmesi için ihtiyaç duyulan verinin toplanmasÕnda kullanÕlabilecek en uygun araçtÕr.
5.7 AraútÕrmanÕn Yöntemi
AraútÕrma anketi geliútirilmesi surecinde yo÷un bir literatur araútÕrmasÕ yapÕlmÕútÕr. Literatür araútÕrmasÕ sonucunda araútÕrma anketi, literatürde daha önce yapÕlmÕú çalÕúmalardan ve uygulanmÕú anketlerden yararlanarak geliútirilmiútir. Bu çalÕúma, anketlerin geçerlilik ve güvenilirli÷ini arttÕrmÕútÕr. Anket tasarÕmÕnda özellikle 1990¶lÕ yÕllardan sonra yazÕlan teorik ve deneysel çalÕúmalar kullanÕlmÕútÕr.
KaynaklarÕn öneminin derecesinin tespit edilmesi, anket cevaplayÕcÕlarÕna bu kaynaklarÕn önemlerini Likert ölçe÷ine göre derecelenmelerinin istenmesi ile mümkün olmuútur. Bu yaklaúÕm literatürde Kaynak Temelli Teori¶nin test edilmesinde yaygÕn olarak kullanÕlan ve güvenli bir yöntemdir (Fahy, 2001).
Ek-1¶de verilen anketin içeri÷i ile ilgili bilgileri bir sonraki bölümde anlatÕlmaktadÕr.
5.7.1 Ankette yer alan ölçekler
Anket içeri÷inde model elemanlarÕna iliúkin olarak yer alan ölçekler bu bölümde anlatÕlmaktadÕr.
5.7.1.1 ùube performansÕ
Anket çalÕúmasÕ ile birlikte úube performansÕ subjektif olarak anketin uygulandÕ÷Õ kiúilerin cevaplarÕna göre de÷erlendirilmiútir. Subjektif bakÕú açÕsÕ altÕnda úube performansÕ, operasyon verimlili÷i ve úube karlÕlÕ÷Õ olmak üzere iki baúlÕk altÕnda incelenmiútir. Anket içeri÷inde úube performansÕnÕn de÷erlendirilmesi adÕna yedi soru yer almaktadÕr. Bunlardan dört soru cümlesi (# 38 - 41) úube karlÕlÕ÷Õ, iki ölçek ise (# 42 - 43) úubenin operasyonel verimlili÷ini ölçmektedir.
5.7.1.2 ønsan kaynaklarÕ özgüllü÷ü ve becerileri
Feeny ve Wilcocks (1998), BS insan kaynaklarÕ becerilerini BS aktivitelerinin verimli bir úekilde yerine getirilebilmesi için gerekli olan bilgi ve tecrübeye BS insan kaynaklarÕnÕn sahip olabilme derecesi olarak tanÕmlamÕútÕr.
BS insan kaynaklarÕ özgüllü÷ü BS çalÕúanlarÕnÕn tekil firma spesifik bilgilere, tecrübelere ve kiúisel iliúkilere sahip olma derecesi olarak tanÕmlanmÕútÕr (Coff, 1997). Bu çalÕúmada, BS insan kaynaklarÕnÕn özgüllü÷ü firma spesifik teknolojilerin ve iú süreçlerinin, örgütsel kültür ve politikalarÕn bilinmesini ve örgüt içindeki tanÕdÕk iliúkilerin bulunmasÕnÕ içermektedir (Nelson ve Winter, 1982).
Anket içerisindeki 9 soru cümlesi (#1-9) insan kaynaklarÕ özgüllü÷ü ve becerileri de÷iúkenini ölçmek için kullanÕlmÕútÕr.
5.7.1.3 Alt yapÕ kapsamlÕlÕ÷Õ
Alt yapÕ kapsamlÕlÕ÷Õ, örgütün iú ihtiyaçlarÕna BT alt yapÕsÕnÕn cevap verebilme yetene÷ini ifade etmektedir (Lertwongsatien, 2000). Bu yapÕ için oluúturulmuú ölçekler Buncan (1995) tarafÕndan Bt alt yapÕsÕnÕn esnekli÷inin ölçülmesi çalÕúmasÕnÕn bir uzantÕsÕdÕr. Duncan (1995), BT alt yapÕsÕnÕn esnekli÷i için ba÷lanabilirlik, uyumluluk ve modülarite olmak üzere üç özellikten bahsetmiútir. Bu çalÕúmada ise bu boyutlara ilave olarak hÕz ve uygunluk boyutlarÕ eklenmiútir. HÕz boyutu önemi artan hÕzlÕ a÷ ba÷lantÕlarÕnÕ ele alÕrken, uygunluk boyutu da BT alt yapÕsÕ ile iú ihtiyaçlarÕnÕn koordine edilmesinin önemine de÷inmektedir. Alt yapÕ kapsamlÕlÕ÷Õ de÷iúkeninin ölçülmesi için 8 soru cümlesi (#10-17) kullnÕlmÕútÕr.
5.7.1.4 BS planlamanÕn kapsamlÕlÕ÷Õ
BS planlamanÕn kapsamlÕlÕ÷Õ, BS pplanlarÕnÕn uygulanmasÕ ve geliútirilmesi için BS planlama sürecindeki bilgi toplama ve analiz etme giriúimlerinini detay derecesi olarak tanÕmlanmÕútÕr. Süreç bakÕúÕ açÕsÕndan BS planlama sürecinin kalitesini ölçmek üzere çok sayÕda çalÕúma yapÕlmÕútÕr. Sabherwal (1999), BS planlama kapsamlÕlÕ÷ÕnÕ ölçmek için üç boyuttan oluúan beú elemanlÕ bir ölçek kullanmÕútÕr. Segars ve di÷. (1998), stratehik BS planlama için kapsamlÕlÕlÕk, biçimli olma, odaklÕlÕk, katÕlÕmcÕlÕk ve tutarlÕlÕk böyutlarÕnÕ içeren bir ölçek kullanmÕútÕr. Premkumar ve King (1994), 18 elamanlÕ bir ölçek kullanarak planlama sürecinin kalitesini de÷erlendirmeye çalÕúmÕútÕr.
Bütün bu çalÕúmalar ÕúÕ÷Õnda, kendi çalÕúmamÕzda, BS planlama kapsamlÕlÕ÷ÕnÕn ölçülmesi içn 6 elemanlÕ bir ölçek kullanÕlmÕútÕr. Anket çalÕúmasÕnda BS planlama sürecinin kapsamlÕlÕ÷ÕnÕ ölçmek için kullanÕlan sorular 18. ile 23. sorular arasÕnda bulunmaktadÕr.
5.7.1.5 Sistem geliútirme yetene÷i
Sistem geliútirme yetene÷i, süreç temelli yaklaúÕmlarÕn, tekrar kullanÕlabilirlik, de÷iútirilebilirlik, esneklik, süreç konrol ve süreç olgunlu÷u özelliklerine sistem geliútirme süreçlerinin ne derecede sahip oldu÷unu ifade etmektedir. Nidumolou ve Knotts (1998) sistem geliútirme sürecinin farklÕ yönleri ölçmek için çok elemanlÕ bir ölçek kullanmÕúlardÕr. Ravichandran ve Rai (2000), önceden belirtilmiú olan süreç tasarÕmÕ ve süreç kontorl boyutlarÕnÕn kritikli÷ini vurgulamÕúlardÕr.
Tüm bu çalÕúmalardan çÕkartÕlan sonuçlarla birlikte, sistem geliútirme yeteneklerinin ölçülmesi için 6 soru cümlesi (#24-28) kullanÕlmÕútÕr.
5.7.1.6 BT deste÷inin olgunlu÷u
BT deste÷inin olgunlu÷u, deste÷e ihtiyaç duyan kullanÕcÕlarÕn talepleriyle BS destek fonksiyonlarÕnÕn yeterli derecede olup olmadÕ÷nÕ göstermektedir. Örgütlerdeki BS aktivitelerinin veri iúlemeden stratejik BT kullanÕmÕna olan evrim basamaklarÕnÕn tanÕmlanmasÕ için Nolan (1979), olgunluk modelini ortaya koymuútur. Benbasat ve di÷.(1980), Nolan¶Õn modelini kulanarak, olgunlu÷un 10 teml karakteristi÷ini tanÕmlamÕútÕr. Bu karakteristikler, tarih, donanÕm masraflarÕ, kullanÕcÕ farkÕndalÕ÷Õ, üst yönetim, örgütsel lokasyon, BS hedefleri, de÷erlendirme temeli, BS planlama, kontrol mekanizmalarÕ ve potföy karÕúÕmÕdÕr. Mirani ve King (1994), son kullanÕcÕ deste÷inin olgunlu÷unu ölçmek için planlama prosedürleri, kontrol mekanizmalarÕ, politikalar ve prosedürler, öncelik kriteri ve de÷erlendirme yöntemleri olmak üzere 5 karúÕlaútÕrma de÷iúkenini kullanmÕútÕr. Bu çalÕúmada BT deste÷inin olgunlu÷unun ölçülmesi için 4 soru cümlesi (#29-32) kullanÕlmÕútÕr.
5.7.1.7 Sistem operasyonu yetenekleri
Sistem operasyonu yetenekleri, operasyon aktivitelerinin beklenen veya beklenmeyen durumlar için ne kadar hazÕrlÕklÕ oldu÷unu ve söz konusu durumlarda ne kadar baúarÕyla yürütülebildi÷ini gösteren derece olarak tanÕmlanmÕútÕr. Hamilton
ve Chervany (1981), Yönetim Biliúim Sistemleri operasyonlarÕn ölçmek için
hiyerarúik bir araútÕrma modeli geliútirmiúlerdir. Bu modelde, verimlilik hedeflenen dört seviye, biliúim sistemleri, kaynak tüketimi, üretim yetene÷i ve kaynak yatÕrÕmÕ olarak gösterilmiútir. Boynton ve di÷. (1994)BT yönetim süreçlerinin verimlili÷ini ölçmek için IBM¶in BS süreç modelini benimsemiútir. Bu modelin, strateji, taktik ve operasyonel olmak üzere üç farklÕ süreç seviyesi bulunmaktadÕr. Sambamurthy ve Zmud (1996), BT yönetimi yetkinliklerinin yeterlili÷inin de÷erlendirilmesinde aracÕ olmasÕ için kalite güvence ve güvenlik kontrol ölçeklerini önermektedir. Sistem operasyonu yeteneklerinin de÷erlendirilmesi için 5 soru cümlesi (#33-37) kullanÕlmÕútÕr.
5.7.2 AraútÕrmanÕn ana kütlesi ve örnek hacmi
AraútÕrmanÕn veri analizi yapÕsal eúitlik modeline göre yapÕlmÕútÕr. YapÕsal eúitlik
ötürü ortaya çÕkan iyi veya mükemmel iyilik uyum indeksi (GFI) elde etme úansÕnÕ minimize etmek için örneklemin en az 100, ideal olarak da 200¶ün üzerinde olmasÕ önerilmektedir (Çetinkaya, 2007).
BazÕ araútÕrmacÕlar örnek sayÕsÕnÕn de÷iúken baúÕna 5 örnek, 10 örnek, 20 örnek ve hatta 50 örnek olmasÕ yönünde görüú bildirmiúlerdir. YapÕsal eúitlik modeli analizlerinde örnek sayÕsÕ arttÕkça ki-kare de÷eri genelde düúük çÕkmakta, azaldÕkça da yüksek çÕkmaktadÕr. Ki±kare de÷erinin örneklem sayÕsÕna olan bu duyarlÕlÕ÷Õndan dolayÕ araútÕrmacÕlar YapÕsal eúitlik modeli analizi yaparken 200¶ün altÕnda ve 400¶ün üzerinde örneklem sayÕsÕna sahip olunmasÕ durumunda sadece ki-kare de÷erine bakarak de÷il, di÷er uyum indekslerine de bakarak model uyumuna iliúkin bir de÷erlendirmeye gidilmesi gerekti÷ini belirtmiúlerdir (Çetinkaya, 2007).
AraútÕrma için Türkiye sÕnÕrlarÕ içinde bulunan 95 banka úubesinden 250 farklÕ kiúiye anket elektonik posta yoluyla anket gönderilmiútir. ÇalÕúma kapsamÕnda, %44,8 geri dönüú oranÕyla 72 farklÕ banka úubesinden 112 katÕlÕmcÕnÕn anketleri de÷erlendirmeye alÕnmÕútÕr.
5.8 AraútÕrma BulgularÕ ve BulgularÕn De÷erlendirilmesi
Bu bölümde toplanan verilerin güvenirli÷i ölçüldükten sonra veriler ile istenilen analizin nasÕl yapÕldÕ÷Õ ve analiz sonuçlarÕ verilecektir. Bu bölümde ayrÕca yine veri analizi kapsamÕnda araútÕrmaya katÕlan úubelere ve úube çalÕúanlarÕna iliúkin genel bilgiler hakkÕnda bilgi verilecektir.
5.8.1 KatÕlÕmcÕ úubeler ve úube çalÕúanlarÕ hakkÕnda genel bilgiler
ølk olarak veri toplanan úubelerin aktif müúteri sayÕlarÕ incelenmiútir. Anket çalÕúmasÕnÕn yapÕldÕ÷Õ banka úubelerinin hizmet verdi÷i ortalama aktif müúteri sayÕsÕ 14.788¶dir. En fazla aktif müúteriye sahip úubenin müúteri sayÕsÕ 33.287 iken en az aktif müúteriye sahip úubeninki ise 9.912¶dir.
Anket çalÕúmasÕnÕn yapÕldÕ÷Õ úubeler için ortalama çalÕúan sayÕsÕ 14,75 olarak bulunmuútur. AraútÕrma anketini dolduran 112 úube çalÕúanÕn görev da÷ÕlÕmlarÕ ùekil 5.1¶de gösterilmektedir. Anketi dolduran 64 çalÕúan Müúteri øliúkileri Yöneticisi, 48 çalÕúan ise úube müdürü olarak görev almaktadÕr.
Pozisyon Da÷ÕlÕmÕ 64 48 0 10 20 30 40 50 60 70
Müúteri øliúkileri Yöneticisi Pozisyon ùube Müdürü