Biliúim teknolojilerinin kaynak temelli yaklaúÕm ile incelenmesi

Literatürdeki çok sayÕda çalÕúma Kaynak Temelli Teoriyi teorik temel olarak esas almÕútÕr. Clemons ve Row (1991), BT çerçevesi içerisinde tamamlayÕcÕ kaynak kavramÕnÕ uygulamÕútÕr. ÇalÕúmalarÕnda, tamamlayÕcÕ kaynaklarÕn etkileúimi ile birlikte BT¶nin de÷erlerinin geliúebilece÷ini savunmuúlardÕr. TamamlayÕcÕ kaynaklar, BT temelli kaynaklar ( BT becerileri, di÷er BT temelli ürünler, vb.)veya di÷er firma kaynaklarÕ (örgütsel kültür, örgütsel yapÕla, vb.) olabilir. Bu tamamlayÕcÕ kaynaklar, taklit risklerinden gömülü olma ve nedensel belirsizlik sayesinde korunurlar (Clemons ve Row, 1991). Powell ve Dent-Micallef (1997), BT ve firma kaynaklarÕnÕn (ønsan, iú, teknoloji, vb. kaynaklar) firma performansÕ üzerine tamamlayÕcÕ etkilerini deneysel olarak perakende endüstrisinde araútÕrmÕúlardÕr. Bu çalÕúmanÕn sonucunda, BT¶nin tek baúÕna sürdürülebilir performans üstünlü÷ü

sa÷lamadÕ÷Õ fakat bazÕ firmalarÕn soyut, tamamlayÕcÕ iú ve insan kaynaklarÕnÕ ve tedarikçi iliúkilerini geliútirerek avantajlar elde etti÷ini bulmuúlardÕr. Bu çalÕúmalar, BT¶nin stratejik de÷erinin anlamamÕzda yardÕmcÕ olsa da, performans üstünlü÷ü için tekrar tekrar kullanÕlacak BT kaynaklarÕ veya BT yeteneklerinin nasÕl yaratÕlÕp geliútirilece÷ine dair iç dinamikleri açÕklamamaktadÕrlar. Bu çalÕúmalarda, BT rekabetçi avantaj sa÷lanmasÕ için di÷er firma kaynaklarÕ ile birlikte uygulanmasÕ gereken somut bir bileúen olarak tanÕmlanmaktadÕr.

Mata ve di÷. (1995) alternatif bir bakÕú açÕsÕ altÕnda, firmalarÕn nasÕl BT temelli sürdürülebilirlik sa÷ladÕ÷ÕnÕ araútÕrmak için BT kaynak ve yeteneklerinin görünmez özelliklerini incelemiútir. Mata ve di÷. (1995), BT temelli sürdürülebilirli÷i analiz etmek için kavramsal olarak Kaynak Temelli Teori yaklaúÕmÕnÕ kullanmÕútÕr. ÇalÕúma sonucunda, yönetsel BT becerileri ve BT kaynaklarÕnÕn di÷er BT kaynaklarÕ arasÕnda firmalara sürdürülebilir rekabetçi üstünlük sa÷lama konusunda en yüksek potansiyel sahip kaynaklar oldu÷u belirtilmiútir. Benzer úekilde, Duncan (1995), soyut BT altyapÕsÕ esneklik özelli÷inin sürdürülebilir rekabetçi avantajÕ sa÷lamada potansiyel kaynaklardan biri oldu÷unu belirtmiútir. Duncan (1995), BT altyapÕsÕnÕn geliútirilmesinin karmaúÕk olmasÕ ve nedensel belirsizlik içermesi sebebiyle, taklit edilmesinin de güç oldu÷unu savunmuútur. Bu çalÕúmaya göre, firmalar, BT altyapÕlarÕnÕn esnekli÷ini geliútirerek sürdürülebilir rekabetçi avantaj yaratabilirler. Ross ve di÷. (1996), BS süreçlerini geliútirmek için BT varlÕklarÕna ait üç kritik sÕnÕftan bahsetmiútir. Bunlar, insan, teknoloji ve iliúkiler varlÕklarÕdÕr. Bu üç varlÕk, firmanÕn BT planlamasÕna, operasyonuna ve süreç desteklerine etki ederek BT¶nin iú de÷erini de etkilemektedir (Ross ve di÷., 1996).

Sambamurthy ve Zmud (1996), BT yönetiminin yetkinliklerini anlatan bir model önermiúlerdir. ÇalÕúmalarÕnda, BT yönetimi yetkinliklerini organizasyonlardaki BT iúinin temel unsuru olarak tanÕmlamÕúlardÕr. Bahsi geçen yetkinlikler, iú açÕlÕmÕ, dÕú a÷ ba÷lantÕlarÕ, çizgi teknoloji liderli÷i, süreç uyumlulu÷u, BT planlama, BT altyapÕsÕ ve veri merkez kullanÕmÕ yetkinliklerinden oluúmaktadÕr. Feeny ve Wilcocks (1998) BT¶den faydalanmak için gerekli öz BS yeteneklerini kavramasal olarak modellemiúlerdir. ÇalÕúmalarÕnda dokuz ana BS yetene÷inden bahsetmektedirler. Bunlar, liderlik, iú sistemi düúüncesi, iliúki kurma, mimari planlama, teknolojiyi çalÕúÕr hale getirme, bilgili satÕn alma, temas kolaylaútÕrma, sözleúme izleme ve satÕcÕ geliútirmedir. Bu dokuz yetenek BT vizyonunun iú de÷eri, BS hizmetlerinin

sunulmasÕ ve BT altyapÕsÕnÕn tasarÕmÕ alanlarÕnda çok önemli role sahiptirler (Feeny ve Wilcocks, 1998).

Bharadwaj (2000), BT yetene÷i ile firma performansÕ arasÕndaki iliúkiyi araútÕrmada bir ileri adÕm atmÕútÕr. Ona göre, kavramsal olarak BT temelli kaynaklar, BT altyapÕsÕ, BT insan kaynaklarÕ ve soyut BT kaynaklarÕ olmak üzere 3 ana grupta tanÕmlanmÕútÕr. Bharadwaj (2000), çalÕúma sonucunda yüksek BT yeteneklerine sahip firmalarÕn, düúük BT yetenekli firmalara göre kar ve maliyet temelli performans anlamÕnda daha baúarÕlÕ oldu÷unu belirtmiútir.

Biliúim Teknolojilerinin performansa etkisi ve iúgücü verimlili÷i üzerine etkisini araútÕran pek çok çalÕúma vardÕr ve bunlar önceki bölümlerde özetlenmiútir. DolayÕsÕyla, bu tezde geliútirilip test edilen model, Kaynak Temelli YaklaúÕm ve mevcut Biliúim Teknolojileri literatürünün bir karmasÕ seklinde geliútirilmiútir.

Biliúim teknolojilerinin de÷erli olmasÕ, farklÕ kaynaklardan olmasÕ ve kopyalanamaz olmasÕ isletmelere ne derece rekabetçi avantaj sunaca÷ÕnÕn bir göstergesidir. Biliúim Teknolojileri bir firmanÕn elinde, di÷er bir firmanÕn elinde de÷ilse, sahip olan firma geçici rekabetçi avantaj sa÷layabilmektedir. Bu kaynaklarÕ elinde bulundurmayan firmalar bir maliyet dezavantajÕ ile karsÕ karsÕya kalabilmektedirler. E÷er do÷ru is süreçlerine do÷ru BT¶ler uygulanÕr ise, isletme performansÕ ve iúgücü performansÕ olusur

Biliúim Teknolojilerinin uygulanmasÕ ve tamamlayÕcÕ örgütsel kaynaklar gösterildi÷i gibi, is ve isletme süreçlerini geliútirmekte veya yeni süreçlere imkân vermekte bu da nihai olarak örgütsel performansa olumlu etki yapmaktadÕr. Firma BT kaynaklarÕ, tamamlayÕcÕ örgütsel kaynaklar, isletme süreçleri ve örgütsel performans artÕsÕ firmanÕn rekabetçi avantaj oluúturma surecindeki unsurlarÕnÕ oluúturmaktadÕr. Ö÷renen örgütlerde, örgütlerin göreceli gücünü ellerindeki kaynaklarÕ belirler. Bu, özellikle farklÕ yeteneklerin ve de÷iúik teknolojilerin entegre edildi÷i durumlarda söz konusudur (Bretherton ve Chaston, 2005). Sürdürülebilir rekabetçi avantaj kaynaklarÕn dört özelli÷ine ba÷lÕdÕr: sürdürülebilir olmasÕ, acÕk olmasÕ, transfer edilebilir olmasÕ ve yeniden kullanÕlabilir olmasÕ (Bretherton ve Chaston, 2005). Örgütlerin rekabetçi avantajÕnÕn sürmesi zaman içerisinde rakiplerinin rekabetçi avantajlarÕ fark etmesi, kopyalamalarÕ ve uygulamalarÕna ba÷lÕdÕr. Örgütlerin en önemli kaynaklarÕ sürekli olanlar, tanÕmlanmasÕ güç olanlar, transfer edilmesi güç olanlar, kolaylÕkla taklit edilmez olanlar ve örgütün açÕkça sahiplik haklarÕnÕn

FirmanÕn içinde bulundu÷u endüstri karakteristikleri de rekabetçi avantaj sa÷lamasÕna etki etmektedir. FirmanÕn endüstri karakteristikleri, endüstrideki rekabet, düzenlemeler, teknik de÷iúmeler ve hÕzlÕ müúteri talebine cevap verme yetenekleridir (Melville ve di÷., 2004). Endüstri karakteristiklerinin yanÕ sÕra firmanÕn ticaret ortaklarÕnÕn kaynak ve süreçleri de firmanÕn rekabetçili÷ine etki etmektedir. Biliúim Teknolojiler firmalar arasÕndaki sÕnÕrlarÕ ortadan kaldÕrmakta ve isletmelerin is ve süreçlerini birbirinin içine gecen bir hale getirmektedir. Bu durum, ticaret ortaklarÕnÕn firma için BT de÷eri yapma surecinde önemli bir noktada olmasÕ durumunu ortaya koymaktadÕr (Bakos ve Nault, 1997). E÷er firmanÕn tedarikçilerinde etkin olmayan bir sipariú alma sistemi ve eski teknoloji varsa bu firmanÕn kendi BT¶lerinden yeterli getiriyi alamamasÕ sonucunu do÷uracaktÕr.

Ravichandran ve Lertwongsatien (2005), kaynak temelli teoriyi göz önünde bulundurarak biliúim sistemleri kaynaklarÕnÕn ve yeteneklerinin firma performansÕnÕ nasÕl etkiledi÷ini araútÕrmÕúlardÕr. ÇalÕúmanÕn temel önermesi, öz yetkinliklerini geliútirmek ve desteklemek üzere biliúim teknolojilerinin ne kadar verimli kullanÕldÕ÷Õ firmanÕn performansÕnÕn açÕklanmasÕnda önemli bir faktör oldu÷udur. Geçmiúte yapÕlmÕú olan, biliúim sistemleri varlÕklarÕnÕn firma performansÕna do÷rudan etkisi olabilece÷ini zÕmnen varsayan çalÕúmalardan, farklÕ olarak bu çalÕúmada biliúim sistemleri kullanÕmÕnÕn di÷er kaynaklardan farklÕ bir úekilde ayrÕlmasÕ ve konumlandÕrÕlmasÕ yapÕlmÕútÕr. ÇalÕúma kapsamÕnda, biliúim sistemi kaynaklarÕ, biliúim sistemi yeterlilikleri, biliúim sisteminin öz yetkinliklere katkÕsÕ ve firma performansÕnÕn iliúkilerini inceleyen bir model ortaya konulmuútur. Model, Amerika Birleúik Devletleri¶ndeki 129 firmadan veri toplanarak test edilmiútir. ÇalÕúma sonuçlarÕ, ortaya konan modeli desteklemiútir. Buna göre, firmanÕn öz yetkinliklerini geliútirmek ve desteklemek için kullanÕlan BT, firma performansÕnÕn de÷iúkenli÷ini de belirlemektedir. Sonuçlar, aynÕ zamanda organizasyonlarÕn BT kullanabilme yeteneklerinin, biliúim sistemlerinin fonksiyonel yeterlilikleri, biliúim sistemleri bölümünün teknoloji, insan ve iliúki kaynaklarÕna ba÷lÕ oldu÷unu da göstermektedir.