Ellerin sanatı olarak bilinen refleksoloji, özel bir masaj şeklidir. Refleksoloji, vücudun spesifik organ ve bölgelerinin küçük bir aynası kabul edilen kulaklar, eller ve ayaklardaki refleks noktalarının masajla uyarılması anlamına gelir(Oleson ve Flocco, 1993; Stephenson ve ark., 2000; Tıpping ve Mackereth, 2000, White ve ark, 2000; Vennells, 2004). Refleksoloji sözcüğünün içinde bulunan “refleks” terimi, yansıma ya da aksetme anlamına gelir(Wilhelm, 2009; Soutar, 2012).
Refleksologlar, genellikle kolay ulaşılabilir, daha duyarlı ve daha büyük olmasından dolayı ayaklar üzerinde çalışmayı tercih ederler (Mollart, 2003). Eller gün içinde sürekli dokunmaya maruz kaldıkları için duyarlılıklarının daha az olduğu düşünülmektedir. Fakat ellerle başlanması başlangıçtaki iletişimi kolaylaştırmak ve ayaklarına dokunulmasından rahatsız olan bireyler için iyi bir yöntem olabilir. Masaj ile refleksoloji arasında kesin bir fark bulunmaktadır(Oleson ve Flocco, 1993; Botting, 1997; Vennells, 2004; Tiran ve Chummun, 2005). Kullanılan başparmak ve parmak tekniği masajdan farklıdır ve solucan gidişine benzeyen bir hareketi andırır(Botting, 1997; Wang ve ark, 2008; Wilhelm, 2009). Refleksoloji seansı sırasında organların, endokrin bezlerin ve vücut bölümlerinin yansıması kabul edilen spesifik noktalara baskı uygulanır (Botting, D., 1997; Tabur ve Başaran, 2008; Wang ve ark., 2008; Wilhelm, 2009), karışık vücut fonksiyonları düzenlenir yani vücutta hemostazis(denge) sağlanır. Hemostazisi sağlamak için kan ve lenf dolaşımı, endokrin salınım ve sinir sisteminin optimum çalışması çok önemlidir(Tabur ve Başaran, 2008). Refleksoloji rahatlamayı artırmak için antik zamanlardan beri kullanılmaktadır.
Refleksolojinin ilk uygulama yeri tıbbın doğuş ve uygulama yeri olan Çin ve Mısırdır. İlk defa 19. yüzyılda Amerikalı KBB uzmanı William Filzgerald yerlilerden öğrendiği yöntemi hastalarına uygulamış, ellerin ve ayakların belirli bölgelerine uygulanan basıncın vücudun diğer bölgelerinde anestetik bir etkiye neden olduğunu gözlemlemiş ve daha sonra “zonatherapie” (bölge tedavisi) adlı kitabını yazmıştır (Botting, 1997; Frankel,1997; White ve ark., 2000; Wilkinson, 2002; Vennells, 2004). Modern refleksolojinin annesi olarak bilinen Eunice Ingham (1876-1974) ayaklar üzerine yoğunlaşmış. Ayağın vücudun çeşitli bölümleriyle sınırsız sayıda sinir uçlarıyla bağlantılı olduğu kuramı üzerinde durmuştur (Wilkinson, 2002; Vennells, 2004). Araştırmaları aracılığıyla, sanki ayaklar vücudun aynasıymış gibi, tüm vücudun ayaklardaki refleks bölgelerinin şemasını çizmiştir (Botting, 1997; Vennells, 2004). Son yıllarda, stres ve gerilimi rahatlatmak ve hemostazisi sağlamak için tamamlayıcı bir tedavi olarak kullanılmaktadır (Tıpping ve Mackereth, 2000; Wilkinson, 2002; Tiran ve Chummun, 2005; Bolsoy, 2008).
Türkiye’de, Sağlık Bakanlığı 27 Ekim 2014 tarihinde yürürlüğe giren Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliğinin” içine dahil etmiş ve refleksoloji tamamlayıcı bir tedavi olarak kabul edilmiştir. Refleksoloji uygulama yetkisi; sertifikalı tabip ve tabip gözetiminde sertifikalı sağlık meslek mensuplarına verilmiştir(Resmî Gazete, Sayı: 29158, 2014). Fakat şu ana kadar Türkiye’de hekim dışı sağlık meslek mensuplarının nasıl yetkilendirileceği ve eğitimi konusunda henüz düzenleme yapılmamıştır. Sağlık Bakanlığının onayladığı sertifika proğramları sadece hekimlere yöneliktir.
Tüm dünyada ebelik ve hemşirelik profosyonelleri tarafından kullanılmaktadır (Wilkinson, 2002; Mollart, 2003; Tiran, 2005; Bolsoy, 2016). Türkiye’de de ilginin giderek arttığı ve üzerinde bilimsel çalışmaların yapıldığı bir yöntemdir. Şubat-Mart 2018 tarihlerinde yapılan taramada Türkiye adresli randomize kontrollü 32 araştırmaya ulaşılmıştır (Tablo 1).
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
Tablo 1. Türkiye’de Refleksoloji Uygulanan Araştırmaların DağılımıYayın Türü Sayı Yüzde
İlk yayın şekli
Tez 31 96.9
Makale 1 3.1
Tezlerin makaleye dönüşme durumu (n=31)
Makalesi yayınlanan tez 15 48.4
Makalesi yayınlanmayan tez 16 51.6
Meslek Hemşire 29 90.6 Ebe 2 6.3 Fizyoterapist 1 3.1 Toplam 32 100.0
Refleksolojinin Etki mekanizması
Etkilerinin açıklanması çeşitli teorilere dayanır.
a. Enerji teorisi; organların elektromanyetik alanlar yoluyla iletişimde olduğu ve refleksolojinin tıkanmış
kanallardaki enerjinin tekrar dolaşmasına yardımcı olduğu görüşünü savunur (Stephenson ve ark., 2000; Tabur ve Başaran, 2008; Wilhelm, 2009).
b. Laktik asit teorisi; Vücutta kalsiyum, laktat ve ürik asit gibi kristal yapıdaki atık maddelerin(toksinlerin)
ayaktaki sinir uçlarında depolandığı, toksinlerin bulunduğu bölgeye bağlı olarak belirli semptomların ortaya çıktığı kuramına dayanır. (Botting, D. 1997; Stephenson ve ark., 2000). Refleksolojinin bu kristalleri erittiğini ve enerjinin serbest akımına izin verdiğini savunur (Stephenson ve ark., 2000; Vennells, 2004; Wilhelm, 2009).
c. Sinir uyarı teorisi-Endorfin salgılama teorisi: Deri her biri farklı anotomik ve fizyolojik özellikli sinir reseptör
algılayıcılarının çeşitli tiplerini içerir. Refleksolojinin sinir noktalarını belirli tekniklerle uyarmasının ortaya elektrokimyasal mesajlar çıkardığını, bununda nöronların yardımı ile spinal korda ve/veya beyine ulaştığı ve buradan alınan yanıtın ilgili organları uyardığını, fiziksel problemlerle ilgili gerginlik ve stresi rahatlatarak onların gevşemesini sağladığını ileri sürer. Bu gevşeme otonom yanıtı etkiler, sırasıyla, endokrin, immün ve nöropeptit sistemin çalışmasını düzenler. Refleksoloji, duyusal uyaranlarla aşırı yüklenen sinir yollarını açarak morfinden en az 5 kat daha fazla analjezik etkisi olan endorfin ve diğer nörotransmitterlerin salınımına yol açar. Salgılanan nörotransmitterler ağrının azalmasına yardımcı olur ve iyilik hissini artırır (Stephenson ve ark., 2000; Mollart, 2003; Tiran ve Chummun, 2005; Tabur ve Başaran, 2008; McCullough and Hughes, 2014 ).
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
d. Kapı kontrol teorisi: Melzack ve Woll tarafından 1965’te ileri sürülen bu teoriye göre; afferent liflerce iletilen
duyu impulslarının medulla spinalisteki T Cell’lere iletilmesi, dorsal boynuzdaki kapı kontrol mekanizmasınca yapılmaktadır. Büyük çaplı lifler kapıyı kapatarak duyu impulslarının geçişini engeller, küçük çaplı lifler de kapıyı açarak duyu impulslarının geçişini kolaylaştırırlar. Ancak büyük çaplı lifler daha yüzeyseldir ve mesajı daha hızlı iletirler. Uygulanan masaj büyük çaplı lifleri uyararak ağrı algısını engeller (Stephenson ve ark., 2000; Sezen, 2002; Tiran ve Chummun, 2005).
Refleksolojinin Kadın Sağlığı ve Doğum Alanında Kullanımı
İnsanların, çeşitli sağlık bakımı verenlerden ve özel gruplardan refleksoloji talebi sayısında bir artış olduğu araştırmalarla ortaya konmaktadır (Wang ve ark.2008; Öztürk ve Sevil, 2013). Refleksoloji herhangi bir yan etki olmaksızın kadının gençlik(PMS, dismenore), doğurganlık (gebelik, doğum ve doğum sonu) ve yaşlılık(menopoz) dönemlerinde yaşam kalitesini artıracak, olumlu deneyim kazanmasına yardımcı olabilecek bir tamamlayıcı terapi yöntemidir(Kim and Cho, 2002; Gözüyeşil ve Baser, 2014; 15. Mccullough and Hughes, 2014; Yılmaz, 2015).
Gebelik, Doğum ve Doğum Sonu Etkileri
Gebeliğin ilk üç ayında ve riskli gebeliklerde refleksoloji uygulanmamalıdır. Ancak, yapılan çalışmalar özellikle son üç aydaki yakınmaları azaltmada ve doğuma hazırlanmada yararlı olduğunu göstermektedir.
Mollart’ın çalışmasında (2003), lenfatik ve rahatlatıcı refleksolojinin semptomları azaltmada etkili olduğu ancak lenfatik refleksolojinin daha etkili olduğu belirlenmiştir. Ghaffari ve Ghaznein’in (2010) çalışmasında solar plexus noktasına 5 hafta, haftada iki seans, her seans 30 dakika refleksoloji uygulanmış ve gebe kadınlarda yorgunluğun önemli ölçüde azaldığı bulunmuştur. Close ve arkadaşları (2016) 6 hafta, haftada 30 dk. uygulanan refleksolojinin gebelik süresince görülen bel ve/veya pelvik ağrı yönetiminde etkili olduğunu belirtmişler.
İntrapartum ve postpartum dönemde, anne de var olan korku ve anksiyete, sinirsel uyarımla hipotalamusa iletilerek, fizyolojik bir stres yanıtı oluşturabilmektedir. Bunun sonucunda sempatik sinir sistemi yoluyla adrenal bezlerden, adrenalin salınmasına yol açmaktadır. Adrenalin intrapartum dönemde oksitosin ve erdofin salınımını suprese ederek doğum eyleminin uzamasına veya durmasına neden olmaktadır. Postpartum dönemde ise oksitosin salınımını suprese ederek laktasyonu baskılamaktadır. Bu dönemlerde uygulanan refleksoloji, vücut sistemlerinin hassas dengesini geri kazandırarak, anksiyete ve korkuyu azaltabilmektedir(Feder ve ark., 1993; Tipping, 2000; McNeill ve ark., 2006; Dolatian ve ark. 2011; Yılar, 2014).
Dolatian ve arkadaşları (2011) primiparlarda doğum ağrısının şiddeti ve süresini değerlendirmek amacıyla yaptıkları çalışmada, servikal dilatasyon 4-5 cm iken 40 dakika refleksoloji uygulamışlar. Doğumun aktif fazında uygulanan refleksolojinin doğum süresini kısalttığını ve doğum ağrısının şiddetini azalttığını belirlemişler. Yılar’ın (2014) sonuçları da benzerdir. Moghimi-Hanjani ve arkadaşları (2015) refleksolojinin doğum süresini kısaltma ve doğum ağrısının şiddetini azaltmanın yanında anksiyete düzeyini düşürdüğünü, doğal doğuma katkısı olduğunu ve apgar skorlarında artışa etkisi olduğunu belirtmişlerdir.
Chumthi ve arkadaşları (2011) postpartum dönemde adölesan anneler üzerinde yaptıkları çalışmada, refleksoloji müdahalesi sonrası ilk 5 dakika ve 24 saatte stres düzeylerini anlamlı olarak azaldığını bulmuşlar. Li ve arkadaşları (2011) postpartum dönemde refleksolojinin uyku kalitesini arttırdığını saptamışlar.
Doğum sonrası kadınların uykusuzluk ve yorgunluğunu artıran en önemli nedenlerden bir tanesi bebeklerde ağlama krizlerine neden olan infantil koliğin görülmesidir. İçke’nin(2014) araştırma bulguları, kolikli bebeklere uygulanan refleksolojinin koliği gidermede etkili olduğunu göstermiştir.
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
Öyküde akut enfeksiyonlar, Ateşli durumlar, Ayakta aktif gut adriti,
Derin ven trombozu,
Kontrol edilemeyen kan basıncı, Kalp krizi, kalp pili varlığı,
Senkop sonrası epizod, Akut cerahi durumlar,
Safra kesesi-böbrek taşları,
Uygulama bölgesinde açık ve kapalı yaralar,
Gebeliğin ilk üç ayı, düşük veya erken doğum tehdidi, plasente previa, antepartum hemoroji, pre-eklamsi gibi durumlarda refleksoloji uygulanamaz(Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği, Resmi Gazete, Resmî Gazete, Sayı : 29158)
Refleksoloji Bölgelerine Masaj Nasıl Yapılır?
Refleks bölgelerine masaj için toplam beş basma tekniği vardır: Başparmağın solucan gibi yürütülmesi, başparmağın bastırılıp döndürerek ovması, başparmağın refleks noktasına basınç uygulaması, refleks noktasının başparmak ve işaret parmağı arasında sıkılması ve sıvazlama hareketi. Hafif stroking, derin stroking, göğüs açma, ayak rotasyon ve aşil germe açılış hareketleri ile gevşeme sağlanır. Uygulama süresince tırtıl, kuş gagası, torna, kelebek, kanca ve yırtma teknikleri kullanılır. Uygulama sonrası toksinlerin atılımını hızlandırmak için bol su içilmesi önerilir(Wilhelm, 2009; Soutar,2012; Yılar, 2014 ).
Refleksoloji uygulayıcısı uygulamaya zihinsel olarak hazır ve rahat olmalıdır. Uygulayıcının elleri temiz ve tırnakları kısa olmalıdır. Refleksoloji uygulanan kişi boyun, bel ve dizleri desteklenerek yarı oturur veya sırt üstü yatar pozisyonda olmalıdır. Ayaklar skar, yara, ödem yönünden değerlendirilir. Kişinin fiziki yapısı, yaşı ve o andaki sağlık durumu göz önünde bulundurulur. Örneğin iri yapılı bir insana daha kuvvetli, zayıf, yaşlı ve çocuklara ise normal şekilde basarak masaj yapılır. Tedavi, başparmak veya başka bir parmağın kenarıyla basınç uygulayarak saat yönünde döndürülmesinden oluşur. Bu basınç genellikle derindir ama acı verici olmamalıdır. Basıncın şiddeti başlangıçta daha hafif tutulup tedavi ilerledikçe artırılabilir. Her seans 10 dakikadan 60 dakikaya kadar sürer ve kaç seansa ihtiyaç olacağı kişinin durumuna göre karar verilir(Stephenson, 2000; Vennells, 2004; Wilhelm, 2009; Soutar,2012; Yılar, 2014).
Doğum ağrısı manuel bası için ayaklardaki refleks noktaları; 1: Solar Pleksus,
2: Hipotalamus, 3: Hipofiz, 4: Dalak, 5: Troid Bezi, 6: Böbrek Üstü Bezleri, 7: Barsak,
8: Spinal Kord 9: Uterus, Vajina, Overler ve Fallop Tüpleridir (Yılar, 2014).
KAYNAKÇA.
Bolsoy N. (2008). Perimenstruel distresin hafifletilmesinde refleksolojinin etkinliğinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
Bolsoy, N. (2016). Kadın Sağlığı ve Doğum Alanında Refleksoloji. 1. Uluslararası 3. Ulusal Tamamlayıcı Terapiler ve Destekleyici Bakım Uygulamaları Kongresi, 24-26 Kasım, Antalya
Botting, D. (1997). Reviev of Literature on The Effectiveness of Reflexology, Complementary Therapies in Nursing & Midwifery, 3:123-130
Chumthi, L., Volrathongchai, K., Eungpinichpong, W. (2011). Effect of Foot Reflexology on Stress Reduction Among Adolescent Mothers During the Postpartum Period. Royal Thai Air Force Medical Gazette 57: (1), 24-35.
Close, C., Sinclair, M., Cullough, J.M., Liddle, D., Hughes, C. (2016). A Pilot Randomised Controlled Trial (Rct) Investigating the Effectiveness of Reflexology for Managing Pregnancy Low Back and/or Pelvic Pain. Complementary Therapies In Clinical Practice 23: 117-124.
Dolation M, Hasanpour A, Montazeri Sh, Heshmat R, Alavi Majd H.(2011) The Effect Of Reflexology On Pain İntensity And Duration Of Labor On Primiparas. Iranian Red Crescent Medical Journal, 13: 475-79.
Feder, E.; Liisberg, G.B.; Lenstrup, C. (1993). Zone Therapy in Relation to Labor in: Proceedings of the International Confederation of Midwives 23rd International Congress, vol. II. Vancouver: International Confederation of Midwives. P.651–656.
Frankel, B.M.S. (1997). The Effect of Reflexology on Baroreceptor Reflex Sensitivity, Blood Pressure and Sinus Arrhytmia. Complementary Therapy in Medicine 5: 80-84.
Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği, Resmi Gazete, 27 Ekim 2014 Pazartesi, Resmî Gazete, Sayı: 29158
Ghaffari, F., Ghaznein, T.P. (2010). The Reflexology of Sole on Tiredness Intensity in Pregnant Women. Caspian Journal of Intern Medicine 1: (2), 58-62.
Gözüyeşil, E.; Baser, M. (2014) The Effect of Foot Reflexology Applied to Women Aged Between 40 and 60 on Vasomotor Complaint and Quality of Life. World Congress on Controversies in Obstetrics, Gynecology & Infertility, December 4-7, 2014, Paris, France, Proceedings p. 46.
Içke, S. (2014). Refleksoloji’nin İnfantil Koliğin Giderilmesi Üzerine Etkisinin İncelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi. İzmir, Türkiye.
Kim, Y.H., Cho, S.H. (2002). The Effect of Foot Reflexology on Premenstrual Syndrome and Dysmenorrhea in Female College Students. Korean Journal of Women Health Nursing 8: (2), 212-221.
Li CY, Chen SC, Li CY, Gau ML, Huang CM. (2011)Randomised Controlled Trial Of The Effectiveness Of Using Foot Reflexology To İmprove Quality Of Sleep Amongst Taiwanese Postpartum Women. Midwifery 27(2): 181- 6.
Mccullough, J.; Hughes, C.M. (2014). Reflexology Use During Pregnancy. Journal of Yoga & Physical Therapy 5: (2), 188-189.
McNeill, J.A.; Alderdice, F.A.; McMurray, F. (2006). A Retrospective Cohort Study Exploring the Relationship Between Antenatal Reflexology and Intranatal Outcomes. Complementary Therapies in Clinical Practice 12: (2), 119-125.
Moghimi-Hanjani, S.; Mehdizadeh-Tourzani, Z.; Shoghi, M. (2015). The Effect of Foot Reflexology on Anxiety, Pain, and Outcomes of the Labor in Primigravida Women. Acta Medica Iranica 53: (8), 507-511.
Mollart, L. (2003). Single-Blind Trial Addressing the Differential Effects of Two Reflexology Techniques Versus Rest, On Ankle and Foot Oedema in Late Pregnancy, Complementary Therapy İn Nursing & Midwifery, 9: 203- 208.
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
Oleson, T., Flocco, W. (1993). Randomized Controlled Study of Premestrual Symptoms Treated with Ear, Hand, and Foot Reflexology, Obstetrics & Gynecology 82: (6), 906-911.
Öztürk, R.; Sevil, Ü. (2013). Refleksolojinin Kadin Sağliği Üzerine Etkisi. Uluslararası Hakemli Akademik Spor Sağlık ve Tıp Bilimleri Dergisi 3: (8), 87-100.
Sezen, K. (2002). Akupunktur Teorik ve Pratik, MN Medikal & Nobel Tıp Kitap Sarayı, Ankara, 32-51. Soutar G. (2012). Eller ve ayaklar için refleksoloji, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 3. Baskı.
Stephenson, N.L.N.; Weinrich, S.P.; Tvakoli, A.S. (2000). The Effects of Foot Reflexology on Anxiety and Pain in Patients with Breast and Lung Cancer. Oncol Nurs Forum 27: (1), 67-72.
Tabur H., Başaran E.B, (2008) Refleksolojiye Giriş,Psikolojik danışmanlık ve refleksoloji merkezi, Alsancak, İzmir.
Tıpping, L.; Mackereth, P.A. (2000). A Concept Analysis: The Effect of Reflexology on Homeostasis to Establish and Maintain Lactation. Complementary Therapy in Nursing & Midwifery 6: 189-198.
Tiran, D.; Chummun, H. (2005). The Physiological Basis of Reflexology and Its As a Potantial Dianostic Toll. Complementary Therapies in Clinical Practice 11: (1), 58-64.
Vennells, D. F., Çev. Soner, S. (2004). Refleksoloji, Ege Meta Yayınları, İzmir, 2. Baskı.
Wang M-Y., Tsia P-S., Lee P-H., Cang W-Y., Yang C-M. (2008). The Eficacy of Reflexogy: Systematic Review, Journal of Advenced Nursing, 62 (5): 512-520.
White, A.R., Williamson, J., Hart, A., Ernst, E. (2000). A Blinded İnvestigation into the Accuracy of Reflexology Charts, Complementary Therapy in Medicine, 8: 166-172.
Wilhelm Z.A. (2009). Adım Adım Sağlık: Refleksoloji, Dharma Yayınları, İstanbul, 4. Baskı.
Wilkinson, L. (2002). The House of Lords Selsect Commitee for Science and Technology. Their Report on Complementary and Alternative Medicine and Its İmplications for Reflexology…, Complementary Therapy in Nursing & Midwifery, 8: 91-100.
Yılar Z. (2014) Ayak Refleksolojisinin Doğum Ağrısına ve Doğum Eyleminin Süresine Etkisi. Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doğum, Kadın Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum.
Yılmaz F.A. (2015). Dismenorede Refleksoloji Uygulaması, Tamamlayıcı ve Destekleyici bakım Uygulamaları (Kanıttan Uygulamaya) Kongresi, Kayseri.