Günümüzde hemşireler bakım verirken; çevresiyle enerji etkileşimi içinde olan insanı bütüncül yaklaşımlarla ele almaktadır. İnsan enerji alanında enerjik çevrenin iyileştirici etkilerini belirten Nightingale, dokunma uygulamalarının hemşireliğin merkezine iyice yerleştirmiştir. Rogers, Watson ve diğer hemşirelik kuramcıları, enerji çalışmalarını, profesyonel hemşirelikte spiritual sağlık yaklaşım için iyi örnek temsil etmekte olduklarını belirtmişlerdir. Hemşireler terapötik dokunma gibi geleneksel olmayan enerji terapilerini artık daha sık olarak kullanmaya başlamışlardır. Terapötik dokunma, kişinin dengesini bulmasına ve sağlığına kavuşmasına katkıda bulunmak amacıyla, evrensel enerjinin belirli bir amaçla niyet edildiği ve şefkatle kullanıldığı, bütünleştirici bir yöntemdir. Hemşire, etkili dokunma yoluyla hastalarda güçlü bir terapötik etki sağlayarak korku, anksiyete, kontrol kaybı gibi duyguların yaşanmasını azaltabilir. Bu derleme, terapötik dokunma uygulamasının tekniğini, yararlarını kadın ve bebek sağlığında kullanım alanlarını açıklamak amacı ile yazılmıştır.
Nowadays nurses consider the energy interaction with the environment of patients during nursing care. Nightingale who define the effects of energetic healing environment, placed touch application was firmly in the center of nursing practice. Rogers, Watson and the other nursing theorists mentioned that energy studies represents a good example for professional approach to spiritual health nursing. Nurses use non-conventional energy therapies like therapeutic touch further anymore ın many countries. Therapeutic touch is a integrative technique which is used for a specific purpose and intent of the universal energy and affection that helps patient finding the balance and attaining health. Nurses can reduce the occurrence of emotions like fear and anxiety, providing strong therapeutic effects in patients by using effective contact. This review written with the aim to describe the therapeutic touch applications, explain benefits and areas at maternal and child nursing.
Roma ve Eski Yunan tapınaklarından başlayıp, Mısır Piramitleri, Hindistan, Asya, Afrika ve Amerika’ya kadar uzanan her türlü kültür ve uygarlığın tarihinde dokunularak yapılan tedavileri görmek mümkündür. Etkili dokunma güçlü bir terapötik müdehaledir. (Erenoğlu 2015). Terapötik kelime anlamı ile iyileştirici olup, hemşire teorisyenlerden Watson’un belittiği üzere iyileştirme süreçleri, hemşirelik için bir rehberdir. Bu süreçler, tıbbın tedavi edici faktörlerine karşın, hemşireliğin iyileştirici ve bakım verici yönünün ortaya çıkmasını sağlamaktadır. İyileştirme süreçleri, hemşirelik bilimi ve sanatında hemşireliğin “özü” olup, iyileşme ve bakım sonuçları için yapılan uygulamaların “temeli” olarak kabul edilmektedir (Arslan ve Okumuş 2012, Watson 2007, Sitzman 2008). Dokunma yöntemlerinin bilinçli kullanımı da bu iyileştirme süreçlerinin içindedir. Terapötik yani iyileştirici dokunma, sevgi, şefkat, değer kavramlarıyla doludur. Hemşire bireye yaklaşımında, bu kavramları içselleştirmiş olarak kullanmalıdır.
Hemşireler bakım verirken; çevresiyle enerji etkileşimi içinde olan insanı fiziksel sağlığı kadar, emosyonel, mental ve spirituel iyilik halini de içeren bütüncül yaklaşımlarla ele alıp, terapötik dokunma gibi enerji
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
terapilerini sık olarak kullanmaya başlamışlardır (Schnepper, 2010). Tamamlayıcı y a d a g ü n c e l s ö y l e m i l e bütünleştirici terapiler, insanoğlu var olduğu andan itibaren kullanılmasına rağmen 1990’lı yıllardan sonra yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Dünyada giderek yaygınlaşan uygulamalar nedeniyle 1991'de ABD'de Ulusal Sağlık Enstitüsü'ne bağlı Ulusal Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Merkezi (NCCAM) kurulmuştur. Terapötik dokunma (TD), ABD'de Ulusal Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Merkezi'nin tamamlayıcı ve alternatif terapilerin sınıflandırılmasında yer almıştır. (Moquin ve ark., 2009 ; Vitale, 2008; Vitale, 2007, Araz ve ark., 2007).
Günümüzde doğumda fetal monitörlerin ve diğer tıbbi uygulamaların yaygın olarak kullanımı ile eylemde hemşirelik bakımının destekleyici uygulamalardan daha ziyade teknik uygulamalara yöneldiği görülmektedir. Ancak doğum eyleminde destekleyici bakım, önemli bir hemşirelik fonksiyonudur. Doğum eyleminde ağrısı olan gebelere hemşirenin sağlayacağı destekle beraber terapötik dokunmanın gebenin anksiyetesini ve dolayısı ile ağrısını azalttığı belirtilmektedir (Erenoğlu 2015).
Florence Nightingale zamanında hemşirelik uygulamalarında yerini alan enerji terapileri; Marta Rogers ve Jean Watson gibi modern hemşire liderler tarafından yeniden kabul edilerek kavramsal çatı oluşturulmuştur. (Vitale, 2007; Miles ve ark., 2003) Watson’a göre, bireylerin akıl-beden-ruh uyumu bakım anında yüksek düzeyde bir enerji oluşmaktadır. Bakım alan ve veren arasında oluşan bu enerji hemşire ve bireyin benliğinde kişilerarası bakım ilişkisini sağlayan bir bağ oluşturmaktadır (Fawcett 2005). Kişilerarası bakım, duyarlılık, uyumluluk, doğruluk, güvenirlik, saygı, empati, içtenlik, samimiyet, yüksek ahlaki ve etik sorumluluk içerir. Bu yaklaşımla hemşire, bakım, iyileşme ve bütünlük kavramları üzerine odaklanabilir (Arslan ve Okumuş 2012, Sitzman 2011, Watson 2008).
Bir enerji terapisi olan TD, New York Üniversitesi’nde çalışan Dolores Krieger ve Dora Kunz tarafından 1970’lerde geliştirilmiş bir yöntemdir. Terapötik dokunmada, kişinin dengesini bulmasına ve sağlığına kavuşmasına katkıda bulunmak amacıyla, evrensel enerji belirli bir amaçla niyet edilir ve şefkatle kullanılır. Hemşireler ellerle dokunularak yapılan bu yöntemin enerjisel özellikleri hakkında Dr. Kriger ve Kunz tarafından geliştirilen müfredat ile New York Üniversitesi’nde yüksek lisans düzeyinde eğitilmişlerdir (Vitale, 2007 ; Whelan, 2003).Dora Kunz, dört enerji alan katmanından bahseder. Bunlar fiziksel bedenle başlayarak dışarı doğru devam eder. Alandaki bu katmanlar fiziksel bedenin yanısıra birbirlerinin de iç içine geçmişlerdir. Tıpkı renkler ve müziğin farklı ve kendilerine özgü dalga boyu veya frekanslara sahip oldukları gibi, yüksek veya düşük titreşim daha iyi veya daha kötü anlamına gelmez sadece farklı olduğunu gösterir. Farklı seslerin bir şarkıyı meydana getirmesi gibi, farklı titreşimler de enerji alanını meydana getirir. ( Alp ve Yücel 2016; Krieger 1993; Krieger 1997;Kunz ve Karagulla 1989; May 2001). Dolores Krieger ve Dora Kunz’a göre TD uygulaması şöyledir; (bkz, Tablo 1).
Terapötik dokunmanın hastaların fizyolojik ve psikolojik değişkenleri üzerinde olumlu ve orta derece bir etki yarattığını, derin bir rahatlama meydana getirdiğini, olumlu ruh halini arttırdığını, anksiyeteyi, ağrıyı ve analjezik kullanımına gereksinimi azalttığını öne süren kanıtlar vardır (Fazzino, 2010). TD ile ilgili yapılan kanıta dayalı randomize kontrollü çalışmalar (RKÇ) incelendiğinde ağrıyı hafifletme (özellikle post-operatif ve kanser), anksiyete/depresyonu azaltma, yaşam kalitesini artırma, yorgunluğu azaltma, kan basıncı ve nabzı düzenleme, gevşeme ve konforu sağlama gibi etkilere sahip olup, standart hemşirelik bakımını bütünlediği
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
bildirilmiştir ( Zolfaghari ve ark. 2012; Aghabati ve ark. 2010; Coakley ve Duffy 2010; Barbara 2004).
Tablo 1.TERAPÖTİK DOKUNMA UYGULAMA REHBERİ Aşamalar İşlem Basamakları Açıklamalar
Araç-Gereç: saat
İşlem Öncesi Hazırlık Hem Terapötik dokunma uygulayıcısı hem de uygulanan kişi üzerindeki metal eşyalar çıkarılır.
Enerji akışını önlemeyi sağlar. İşlem Öncesi Hazırlık Eller yıkanır. Enfeksiyonu önler ve düşük
titreşimli enerjinin dışarıya akmasını sağlar.
İşlem Öncesi Hazırlık Terapötik dokunma uygulanacak kişi sandalyeye dik oturtulur. Kollar ve bacaklar vücudun her iki yanında olacak şekilde pozisyon verilir.
Enerji akışını kolaylaştırmayı sağlar.
Merkezlenme Terapinin uygulanacağı yer olarak sakin ve
gürültüsüz bir ortam hazırlanır. Uygulayıcının merkezlenmesini kolaylaştırmayı sağlar. İzin Alma Terapötik dokunma uygulayıcısı, uygulanan
kişiye “Size dokunabilirmiyim” diyerek izin alır.
Özerkliğe Saygı etik ilkesine uymayı sağlar.
Muayene ve Tarama Terapötik dokunma uygulayıcısı ellerini birbirlerine paralel tutarak uygulanan kişinin tüm vücudunun enerji alanını dikey eksende tarar.
Enerji akışını hissetmek ve alanın boydan boya hissini algılamak için, vücudun tümünü tarayarak enerji akışının niteliğindeki değişimlerle ilgili işaretleri yakalamayı sağlar. Enerjiyi Dengeleme
ve Temizleme
Terapötik dokunma uygulayıcısı ışık demetleri veya akan su gibi olumlu, enerjetik imgelemelerden (zihinde canlandırma) yararlanarak, uygulanan kişinin tüm vücudunu dikey eksende, başından ayaklarına doğru enerji alaninı temizler.
Herhangi bir kısma odaklanmadan süpüren el hareketleriyle enerjinin tüm alan boyunca simetrik ve ritmik bir şekilde akışını kolaylaştırmayı sağlar.
Enerjiyi Düzenleme Terapötik dokunma uygulayıcısı alıcı kişinin aurasındaki (vücudun etrafında var olan enerji) farklılıkları eşitlemek için enerjiyi düzeltip yönlendirilir,Çalışılan enerji, evrensel şifa alanından gelir. Bireyler kendi enerjilerini kullanmaz.
Bu işlem tarama sırasında dikkati çeken kısımları yeniden dengelemek içindir. Enerjiyi düzenlemek hastaların iyileşme potansiyelini güçlendirmelerine ve kendini iyileştirme yeteneklerini harekete geçirmelerine yardımcı olmayı sağlar.
Topraklama Terapötik dokunma uygulayıcısı topraklama ile terapiyi alan kişinin alanla ilgili enerji blokajını bireyin dizlerinden ayaklarına doğru sıvazlıyarak toprağa verir.
Enerji yukarıdan aşağıya aktığı için bu işlem dikkatimizi aşağı ve dışarı yönde odaklayarak enerji akışına yardım etmeyi sağlar.
Yeniden Muayene ve Tarama
Terapötik dokunma uygulayıcısı işlemi sonlandırmadan önce yeniden enerji alanı taraması yapar ve dengelenmesi gereken enerji alanlarını dengeler ve topraklar.
Yeniden tarama ve dengeleme yapılması gereken başka bir şeyin kalıp kalmadığını anlamayı sağlar. (İhtiyaç varsa bir önceki aşamalara geri dönülür).
Bitirme ve
Değerlendirme Terapötik dokunma toplam 20 dakika uygulanır. Hastanın seans sonrası en az 15 dakika dinlenmesi önerilir.
Evrensel yaşam enerjisine kanal olmak, rahatlatıcı bir etki oluşturmayı sağlar.
Vücuttaki tüm enerji zayıflıklarını, tıkanıklarını gidererek enerji dengesini sağlar.
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
Bitirme ve
Değerlendirme Eller yıkanır Enfeksiyonu önlemeyi sağlar.
Bitirme ve
Değerlendirme İşlem kaydedilir. İşlemin yapıldığına dair kanıt sağlar.
Destekleyici hemşirelik bakımı kadının anksiyete, yalnızlık ve yorgunluğunu azaltmayı amaçlar. Doğum anında annenin kendini rahat hissetmesinde ve kendi kontrolünü sağlamasında hem fiziksel hem de duygusal yönden desteklenmesi önemlidir. Literatürde destekleyici bakım; bireysel ilgi, ağrı ile başetme yöntemlerini öğretme ve uygulatma, stres, anksiyete ve belirsizlik duygularının kontrolünde terapötik yöntemleri uygulama şeklinde açıklanmaktadır. Doğum eyleminde ağrısı olan gebelere hemşirenin sağlayacağı destekle beraber terapötik dokunmanın gebenin anksiyetesini ve dolayısı ile ağrısını azalttığı belirtilmektedir ( Ergin A , Kömürcü N 2009).
Dokunma vücut temasını sürdürmek ve güvencede olma duygusunu güçlendirmek için yeni doğan için çok önemlidir. Dokunmanın terapötik etkisi ile, anne-baba-bebek arasındaki bağı güçlendirir, etkileşimi sağlar. Stres hormonlarının (katekolominler) düzeyini azaltır. Seratonin düzeyini artırır. Bebeklerde anksiyeteyi , gaz ve koliği azaltır. Yapılan araştırmalarda, annesinden fiziksel olarak ayrılan yeni doğanların hemen ağlamaya başladıkları, strese girdikleri belirtilmiştir. Terapötik dokunma sonrası yenidoğanlarda oksihemoglobin düzeyinin yükseldiği, serebral kanlanmayı artırarak beyin aktive ve dalgalarını olumlu yönde değiştirdiğine ilişkin çalışmalar mevcuttur (Chbugani 2014,Honda 2013, Ergin 2009, ,Christensson 1995).
SONUÇ
Bütüncül bakım; bireylerin fiziksel, sosyal, psikolojik ve spiritual boyutlarının birleşimini içerir. Hemşire, etkili dokunma yoluyla hastalarda güçlü bir terapötik etki sağlayarak korku, anksiyete, kontrol kaybı gibi duyguların yaşanmasını azaltabilir. Hemşireler dokunma yoluyla hastalara yakınlık, ilgi, güven, cesaret, içtenlik, empati, saygı, destek, anlayış, kabul etme, yardıma isteklilik gibi mesajları iletmelerine karşın, uygulamada hemşirelerin sadece 1/3’ünün dokunsal teması kullandıkları belirtilmektedir (Çınar, 2008; Moroles, 1994 ). Hemşirenin hastaya sadece fonksiyonel amaçlı dokunması etkin bir iletişim şekli olmadığından; kabul etme, ilgi, destek mesajları içeren profesyonel dostluk-içtenlik dokunma düzeyini kullanması, daha insancıl ve hasta-hemşire ilişkisini daha çok güçlendirecek bir yaklaşım olacaktır. Terapötik dokunma ile ilgili yapılan çalışmaların yurtdışında örneklerinin çokluğuna karşın, ülkemizde yeterli sayıda olmadığı görülmektedir. Ülkemizde yapılan çalışmaların artması bütüncül bakım açısından olumlu olacaktır.
KAYNAKÇA
1. Aghabati, N., Mohammadi, E., Esmaiel, Z.P. (2010). The Effect of Therapeutic Touch on Pain And Fatigue Of Cancer Patients Undergoing Chemotherapy. ECAM, 7(3):375-378
2. Alp FY, Yücel ŞÇ (2016).The importance of Therapeutic Touch in Nursing. Spatula DD-Journal on Complementary Medicine and Drug Discovery,6(1):33-38
3. Arslan İ, Okumuş H (2012). Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, (2):61-72
4. Barbara D (2004). Touch the Pain Away. New Research on Therapeutic Touch and Persons With Fibromyalgia Syndrome Holist Nurs Pract,18(3):142–151
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
5. Blankfield, R. , Sulzmann C. , Fradley L, Tapolyai A, and Zyzanski. S.J (2001). Therapeutic Touch in the Treatment of Carpal Tunnel Syndrome. J Am Board Fam Pract; 14: 335– 42.
6. Coakley, A., Duffy M.(2010). The Effect of Therapeutic Touch on Postoperative Patients Journal of Holistic Nursing American Holistic Nurses Association V:28 Number 3;193-20
7. Erenoğlu R (2015). Dokunma ve Terapötik Dokunma Tamamlayıcı ve Destekleyici Uygulamalar, Taşçı S, Başer M.(Editörler).Akademisyen Tıp Kitapevi syf:149-151
8. Fazzino, D.L., Quinn, Griffin, M.T., McNulty, S.R., Fitzpatrick, J.J. (2010).Energy Healing and Pain. Holist Nurs Pract. 24(2):79-88
9. Krieger, D.(1997). Therapeutic Touch Inner Workbook, Santa Fe: Bear & Co.,p:38-44 10. Kunz, D., Karagulla S.(1989). The Chakras and the Human Energy Fields Wheaton Illinois:
Theosophical Publishing House,p:23-30
11. May, D.(2001). The Therapeutic Touch Handbook Level One–Basic. Toronto: Scribe Press,p:34-45 12. Miles, P. (2003). Reiki- review of a biofi eld therapy history, theory, practice, and research. Altern
Ther Health Med, 9: 62-71
13. Moquin, B., Blackman, M.R., Mitty, E., Flores, S. (2009). Complementary and Alternative Medicine (CAM). Geriatric Nursing, 30:196-203.
14. Moroles, E. (1994). Meaning of Touch to Hospitalized Puerto Ricans with Cancer, Cancer Nursing, 17(6): 464-469
15. Schnepper L. Energy therapies. Oncology Nurse Edition. 2010; 24(7): 40-3
16. Vitale, A. (2007). An integrative review of reiki touch therapy research. Holist Nurs Pract, 21: 167- 79
17. Whelan, K., Wishnia G. (2003). Reiki therapy: the benefits to a nurse/ reiki practitioner. Holist Nurs Pract 17: 209-17
18. Yücel, SÇ (2011). Kolcaba’nın konfor kuramı. Ege Üniversitesi Hemsirelik Yüksek Okulu Dergisi, 27(2):79-88
19. Zolfaghari, M(2012). Effects of Therapeutic Touch on Anxiety, Vital Signs, and Cardiac Dysrhythmia in a Sample of Iranian Women Undergoing Cardiac Catheterization, Journal of Holistic NursingAmerican Holistic Nurses Association 30 (4):225-234
20. Honda N, et al. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2013;98:F244–F248. doi:10.1136/archdischild- 2011-301469
21. Ergin A , Kömürcü N (2009). Doğum Ağrısında Farmakolojik Olmayan Yöntemlerin Kullanılması . Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi ,6 (2): 29-35
22. Ireland M, Olson M.Alternative Therapies 6(5):54-63Massage Therapy and Therapeutic Touch in Children
23. Chhugani M,Sarkar S (2014). Therapeutic Touch Modalities and Premature Neonate’s Health Outcome: A Literature Review.J Neonatal Biology 3(4)
24. Christensson K, Cabrera T, Christensson E, Uvnäs-Moberg K, Winberg J. (1995).Separation distress call in the human neonate in the absence of maternal body contact. Acta Paediatr. 1995;84(5):468-73
‘’1.Uluslararası,3.Ulusal Doğuma Hazırlık Eğitimi ve Eğiticiliği Kongresi"
25. Fawcett J. Watson’s theory of human care. In J.Fawcett (Ed). Contemporary nursing knowledge an analysis and evaluation of nursing models and theories. Philadelphia: F.A. Davis Company,2005, 553-599
26. Watson J. Watson’s theory of human caring and subjective living experiences: Carative fac- tors/caritas processes as a disciplinary guide to the professional nursing practice. Texto Contexto En- ferm Florianópolis 2007;16(1): 129-35
27. Sitzman K, Eichlberger LW. Jean Watson’s Theory of Human/transpersonal caring. Unders- tanding the work of nurse theorists: A creative beginning. 2nd ed., Canada: Jones & Bartlett Pub- lishers, 2011, 49-57