Mevlid törenlerinin öne çıkan bir yönü de katılımcılarda manevi bir rahatlama sağlamasıdır. Yapılan çalışmalarda mevlid dinleyen kimselerde dini duygulanma ve kendini yenilenmiş hissetme gibi psikolojik etkiler tespit edilmiştir.152
Bursa’da yapılan gözlem ve mülakatlarda mevlidin manevi arınma, coşku, günahlardan sakındırma gibi etkileri tespit edilmiştir. Din eğitimi alan ya da almayan, genç-yaşlı hemen her kesimden insan bu konuda tecrübe yaşayabilmektedir. Görüşme yapılan mevlidhanlara, “mevlid programlarında ağlayanların olup olmadığı”
sorulduğunda tamamı mevlidlerde ağlayanların olduğunu ifade etmişlerdir. Kadınların çok daha fazla duygulandığı genel bir kanıdır. Erkeklerde bu daha az olarak tespit edilmiştir.153 Ağlama zaman zaman mevlidhanlarda da olmaktadır.154 Liseli öğrencilerle yapılan mülakatlarda da gençlerin mevlidi daha çok duygulanma boyutu ile algıladıkları
148 Cem Sultan ve Mudanya Lisesindeki gözlem ve mülakatlar bu yargıyı doğrulamaktadır.
149 Paden, E. William, Kutsalın Yorumu, Çev. Abdurrahman Kurt, Sentez Yay. İst. 2008, s. 55.
150 Kaya, Mevlüt, Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum, Etüt Yay. Samsun 1998, s. 156; Akarpınar, agt, s. 282.
151 Delenay, age, s. 363.
152 Hökelekli, age, 2009, s. 314; Akarpınar, agt, s. 280 vd.
153 Bu konu kadın-erkek mevlidlerinin ayırt edici bir özelliğidir. Bkz. Lindisfarne, age, s. 260 vd.
154 A. Yiğit, İ. Ses.
görülmüştür.155 Birçok lise öğrencisi mevlid esnasında kendilerini daha dindar hissettiğini, duygulandıklarını, günahlarından pişmanlık duyduklarını, ibadete başlamak için kendilerine söz verdiklerini söylemektedir. Paden bu durumu şöyle açıklar; “Ritüel vakti, yoğunlaşılmamış, ritüel dışı vaktin yapmadığı tarzda, dini inancı makul ve gerçek gösterir.”156 Bu yoğunlaşma sebebi ile liseli gençlerde olduğu gibi birçok kişide de mevlid dinlerken duygulanma gözlenmektedir.
Mevlidlerde ağlama, duygulanma, arınmışlık hissetme gibi konuları ilk olarak Hökelekli ve Kurt-Yanmış tarafından araştırılmıştır.157 Kurt ve Yanmış’ın araştırmasına göre kadınların %88’i, erkeklerinde %69’u mevlid dinlediğimde manevi bir haz alırım ve dini duygularımı yenilenmiş hissederim sorusuna olumlu yanıt vermişlerdir.158 Bursa’da Din Psikolojisi açısından mevlid geleneğini araştıran Hökelekli’de birçok farklı yönden konuyu araştırmıştır.159 İlk olarak deneklere yöneltilen sorularla, mevlid dinleme ile dini bir coşku ve kendini yenilenmiş hissetme, kötü duygu ve düşüncelerden arınma hissi ve Allah’a yakınlık hissetme arasındaki ilişki araştırılmıştır. Anket Katılımcılarının %73,5’i mevlid dinlediğinde dini coşku yaşadığını, %80,5’i kendilerini Allah’ daha yakın hissettiğini, %65,5’i de kendilerini kötülüklerden arınmış hissettiğini belirtmiştir. Aynı çalışmada ikinci olarak mevlidin etki boyutu sorgulanmıştır. Buna göre katılımcıların %60,5’inin mevlid dinlediğinde dini inançlarının pekiştiği,
%64,5’inin de dini duygularının güçlendiği görülmektedir.
Bu çalışmada da mevlid dinleyicilerine mevlid dinlediğimde manevi bir haz alırım ve dini duygularımı yenilenmiş hissederim sorusu yöneltilmiştir.160 Buna göre erkek katılımcıların %84,4’ü, kadınların %87’si mevlidden manevi bir haz almakta ve dini duygularını yenilenmiş hissetmektedir (Tablo 32). Durkheim’da benzer şekilde,
155 Bu mülakatlar Mudanya Lisesinde 12. Sınıflarla yapılmıştır. Yeni müfredat (2009) “ölünün arkasından yapılan merasimler ve mevlid” başlıklı bir konu içermektedir. Öğrencilerin görüşlerini yazılı ve sözlü olarak alınmıştır.
156 Paden, age, s. 52.
157 Kurt, Abdurrahman ve Yanmış, Mehmet, “Mevlid Dindarlığı: Bursa Örneği”, II. Süleyman Çelebi ve Mevlid Semp. Bursa, 2009; Hökelekli, age, 2009.
158 Kurt ve Yanmış, agtb, s. 10.
159 Hökelekli, age, 2009, s. 314.
160 Bu anket çalışması 2009’dan farklı bir örneklem kitlesine yapılmış, Gürsu ve Mudanya çalışmaya eklenmiştir.
ritüelin fertte ve toplumda yenilenme, canlanma ve yeniden kendine gelme gibi işlevlerini tespit etmiştir.161
Mevlidlerden duygu boyutunda etkilenme farklı sebeplere bağlanabilir. Bunda okuyucunun sesi ilk sırada görünmektedir. Fakat dinleyicinin ruh hali, mevlidin okunma sebebi, ortam, okunan ilahinin sözleri de duygulanmayı etkiler. Öğrenci, halk ve din görevlileriyle yapılan mülakatlar duygulanmanın farklı sebeplerine işaret etmektedir.
Hökelekli’nin yaptığı çalışmada da katılımcıların %65’i mevlidde en çok okuyucunun ses ve sedasından etkilendiklerini belirtmiştir.162 Halk çoğu zaman mevlidde ne anlatıldığını anlamamakla beraber ses ve nağme kişiyi etkiliyor. Özellikle de duygulanmanın ilahilerde daha çok olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.163 Liseli gençlerle yapılan görüşmelerde bazısı, bildikleri ilahileri, salâvatları, kelime-i tevhidi mevlidhan ile beraber okumanın kendilerini çok etkilediğini söylemişlerdir.164 Özellikle ölüm sebebi ile yapılan mevlidler duygulanmayı artırmaktadır. Bireyin psikolojik durumu da önemlidir. İlerleyen yaşlarda yalnızlaşma, terk edilme, geçmişten pişmanlık duyma ve unutulmuşluk hissi bir duygulanma sebebidir.165 Bir görevli Bademli’de geçmişte çok önemli pozisyonlarda bulunmuş, çevresinde herkesin ilgi gösterdiği yaşlı bir kişiye okuduğu mevlidi ve gözlemini aktarmıştır. Bu mevlidde yaşlı adamın çok ağlamasını merak eden görevli kendisiyle biraz konuştuğunda asıl ağlama sebebinin yaşlılıktaki terk edilmişlik ve önemsenmeme olduğu kanaatine varmıştır.166 Mevlid törenlerinin yalnızlık, terk edilmişlik ve unutulmuşluk duygularının etkisini azalttığı görülmektedir.
Mevlidin yapısından kaynaklanan şiirsellik, okuyucunun kattığı musiki, beraber söylenen ilahi, kaside ve salâvatlar, okunan Kur’an ile beraber dini duyguları ve coşkuyu ortaya çıkarmaktadır. Kişinin yaşadığı maddi- manevi sıkıntılar bu ortamda
161 Durkheim, age, 2005, s. 400.
162 Hökelekli, age, 2009, s. 316.
163 Mustafa Kavurmacı, T. Karanfil, İ. Ses, H. Hüseyin, Hafız Nurettin; Mevlid de din eğitimi alanlar almayanlardan daha çok duygulanmaktadır. Bu durum okunan metni anlama ile ilgili olabilir.
Hökelekli, age, 2009, s. 316.
164 Cemaatin ilahi, salâvat ve kelime-i tevhitlerle törene katılımı coşkuyu artırır. Bkz. Akarpınar, agt, s.
264.
165 Akarpınar, agt, s. 281.
166 H. Hüseyin Metin (Bademli İ.).
dışa vurabiliyor. Çoğu zaman mevlidin ve ilahinin neşe veren bölümlerinde de bu duygulanma yaşanmaktadır.