Araştırmada bilgi toplama aracı olarak anket, mülakat ve gözlem yöntemleri kullanılmıştır. Konuyla ilgili ön çalışmalar yapıldıktan sonra mevlid dinleyicilerine sorulmak üzere 29 soruluk bir anket hazırlanmıştır. Ayrıca mevlid okuyucuları ile yapılan mülakat için de 13 soru hazırlanmıştır.
Anket ve mülakat soruları hazırlanırken alanda yapılmış M. E. Köktaş18, M.
Arslan19, Ü. Günay20, H. Karaşahin21, C. Çelik22, R. Karaman23, A. Onay24 gibi öncü çalışmalardan faydalanılmıştır. Anket çalışması için hazırlanan soruların 8’i demografik yapıyı ölçme, 10’u inanç, ibadet ve tutumları ölçme, 11’i de mevlidle ilgili bilgi ve
18 Köktaş, M. Emin, Türkiye’de Dini Hayat, İşaret Yay. İst. 1993.
19 Arslan, Mustafa, Türk Popüler Dindarlığı, Dem Yay. İst. 2004.
20 Günay, Ünver, Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat, Erzurum Kitaplığı Yay. Erzurum 1999.
21 Karaşahin, Hakkı, Bir Batı Anadolu Kasabasında Dini Hayat: Gördes Örneği, Birleşik Yay. Ank.
2007.
22 Çelik, Celaleddin, Şehirleşme ve Din, Çizgi Yay. Konya, 2002.
23 Karaman, Ramazan, Sanayileşmenin Dine Etkisi- Mersin Örneği, Konya, 2000.
24 Onay, Ahmet, Dindarlık Etkileşim ve Değişim, Dem Yay. İst. 2004.
tutumları ölçmeye yöneliktir. Cevaplar için beşli Likert tipi seçenekler kullanılmıştır.25 Anketin güvenilirliği için yapılan istatistikte Cronbach’s Alpha değeri 0.67 çıkmıştır.
Bu değer, yapılmış olan anketin genel olarak güvenilir olduğunu ifade etmektedir.
Dolayısıyla anket sonuçları yorumlanırken elde edilen sonuçların geçerli olacağı anlamına gelmektedir. Anket çalışmasının ikinci aşamasında eldeki anketler mevlidlerde mevlidhan ya da 1. 2. dereceden tanıdıklar vasıtasıyla dağıtılmış ve açıklama yapılmıştır. 2009 ve 2010 yıllarında yapılan çalışmalarda yaklaşık 380 anket formu elimize ulaşmış olup, bunların 360 tanesi değerlendirmeye alınmıştır. Tutarsız ve eksik doldurulmuş anket formları elenmiştir.
Araştırma yapılan süreçte değişik sebeplerle yapılan, farklı semtlerdeki mevlidlere gidilmiştir. Gidilecek mevlidin sahiplerinin Bursa’nın yerlisi ya da en azından uzun süre Bursa’da oturuyor olmasına dikkat edilmiştir. Merasim sahipleri ve bu şahısların oturdukları semt buna göre seçildi. Bademli, Yeşilyayla, Güzelyalı, Etibank, İhsaniye, Pınarbaşı, Kapalı Çarşı çevresi anket yapılan mahallelerdendir.
Ancak başka şehirlerden göç etmiş kimselerde zaman zaman ankete katılmışlardır. Az da olsa camide anket uygulanmıştır. Mevlid kandili münasebetiyle Bademli Camii ve Mudanya merkez Hal Camii’nde okunan mevlidlerden sonra dinleyicilere anket uygulaması yapılmıştır.
İnsan ve toplum bilimlerinde tek başına nicel yaklaşımların kullanımı terk edilmeye başlanmış, nitel bilgi arayışı da öne çıkmıştır.26 Halkın geleneklerinin anket yoluyla araştırılması her zaman mümkün olmamaktadır. Birçok mevlid dinleyicisi ve az sayıda din görevlisi bu konunun gayet açık olduğunu ve bir araştırma gerektirmediğini söylemiştir. Bu durumda farklılıkları ve ayrıntıları daha iyi görmek için gözlem ve mülakatlar yapılmıştır. “Katılımcı Gözlem”27 yöntemi ile değişik semtlerdeki mevlidler incelenmiştir. Bazı programların sonunda da mevlid sahibi, okuyucu, dinleyici ve gözlemciden oluşan mini bir “odak gurup görüşmesi”28 yapılmıştır. Bu görüşmeler bazen mevlidin okunduğu mekânın dışında da olmuştur. Odak gurup görüşme tekniği
25 Balcı, Ali, Sosyal Bilimlerde Araştırma- Yöntem, Teknik ve ilkeler, Pegem A Yay. Ank. 2007, s. 120.
26 Mayring, Philipp, Nitel Sosyal Araştırmaya Giriş, Nitel Düşünce İçin Bir Rehber, Çev. Adnan Gümüş- M. Sezai Durgun, Baki Kitabevi. Adana, 2000, s. 56.
27 Karasar, Niyazi, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yay. Ank. 2006, s. 157.
28 Ayrıntılı bilgi için Bkz. Sarıkaya, Kübra, “Odak Grup Görüşmesi”, Ank. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ank. 2006.
farklı tarafların mevlid hakkındaki yorumlarını ve eleştirilerini aynı anda alma imkânı vermektedir.
Mevlid okuyucusu, dinleyici ve okutan kişilerle yapılan mülakat ve görüşmelerde farklı millet, cemaat ve demografik faktörler göz önünde bulundurulmuştur. Dini guruplar için seçilen örneklemlerin bahsi geçen grup hakkında söz söyleyecek kadar bilgisinin olup olmadığına dikkat edilmeye çalışılmıştır. Yazılı kaynaklarda bilgi varsa alıntı yapılmıştır. Mevlid okuyucularının hem meşhur olanları ile hem de mahalle çevresinde okuyanlarla görüşülmüştür. Bursa’da yaşayan halkların mevlidle ilgili tutumları da daha çok mevlidhanlar ile yapılan mülakatlara dayanmaktadır. Romanlar ve Aleviler ayrıca incelenmiş ve temsilci konumundaki kişilerden bilgi alınmıştır.
Anket verileri SPSS 13,0 istatistik programında değerlendirilmiştir. Belirlenen değişkenler arasındaki ilişkinin anlamlılık derecesi chi-kare analiz tekniğine başvurularak hesaplanmıştır. Bu analiz çapraz tablonun iki değişkeninin birbirinden bağımsız ya da ilişkinin rastlantı olup olmadığını test etmek amacıyla uygulanır.29
Anket yapılan katılımcıların nitelikleri şöyledir;
Anket katılımcılarının cinsiyet sorusu için hesaplanan frekans tablosu incelendiğinde, anket uygulanan 360 kişinin 242’sinin kadın, 117’sinin ise erkek olduğu görülmektedir. 1 kişi ise bu soruya cevap vermemiştir (Tablo A).
Yaş sorusu için hesaplanan frekans tablosu incelendiğinde, katılımcıların 86’sı 15-30 yaş aralığında, 134’ü 31-45 yaş aralığında, 112’si 46- 60 yaş aralığında, 23’ünün ise 61 yaş ve üstü olduğu tespit edilmiştir. Bu durum mevlid katılımcılarını temsil eder nitelikte olduğu kabul edilebilir. 61 yaş üzeri mevlid katılımcıları ile anket çalışması yapmanın zorluğu bu grupta sayının az olmasının bir nedenidir (Tablo B).
Eğitim sorusu için hesaplanan frekans tablosu incelendiğinde, okur-yazar olmayanlar 70 kişi, ilköğretim mezunları 127 kişi, lise mezunları 76 kişi, yüksekokul-üniversite mezunları da 85 kişi olarak tespit edilmiştir. Mevlid katılımcıları için yapılan bu çalışmada ilköğretim mezunlarının daha fazla olması normal bir sonuçtur (Tablo C).
Medeni durum sorusu için hesaplanan frekans tablosu incelendiğinde, katılımcıların 270’inin evli, 67’sinin bekâr, 16’sının boşanmış ya da dul olduğu tespit
29 Sencer, Muzaffer, Toplumbilimlerinde Yöntem, Beta Yay. İst. 1989, s. 594; Arslan, age, s. 192.
edilmiştir. 7 kişi bu soruya cevap vermemiştir. Mevlid törenlerinin yapılış amaçları ve fonksiyonları birlikte düşünüldüğünde evli olanların yüksek oranda çıkması beklenen bir sonuçtur (Tablo D).
Meslek durumu sorusu için hesaplanan frekans tablosu incelendiğinde, kamu görevlilerinin 71, özel sektörde çalışanların 104, ev hanımı olanların 160, cevap vermeyenlerin sayısı ise 25’tir. Meslek sınıflamasının kamu-özel olarak daraltılması kafa karışıklığına yol açmış, bazı çalışanlar ve emekliler yanılmış olabilir. Mevlid ile ilgili çalışmada ayrıntılı meslek sorgulamasından ziyade memurların, serbest meslek sahibi olanların ve ev hanımlarının görüşleri önem kazandığından bu genel kategori kullanılmıştır (Tablo E).
Anket katılımcılarına sorulan “en uzun yaşadığınız yer” sorusu için hesaplanan frekans tablosu incelendiğinde, katılımcıların 51’inin köyde, 20’sinin belde’de, 87’sinin ilçe merkezinde, 193’ünün şehir-büyükşehir sınırları içerisinde yaşadığı görülür. 9 katılımcı ise bu soruya cevap vermemiştir (Tablo F).
Katılımcıların ekonomik durumunu görmek için hesaplanan frekans tablosu incelendiğinde, katılımcıların 8’inin çok iyi, 116’sının iyi, 200’ünün orta halli, 20’sinin düşük, 5’inin de çok düşük ekonomik düzeye sahip olduğu görülür. 11 katılımcı ise bu soruya cevap vermemiştir (Tablo G).
BİRİNCİ BÖLÜM TEORİK ÇERÇEVE