M ERKEZ BANKASI BİLANÇOSU KALEMLERİ (Cari, Trilyon TL)

26/12 30/03 2 9 /06 2 8 /09 31/12 2000 2001 2001 2001 2001 C A R İ C A R İ C A R İ C A R İ C A R İ I- PA R A T A B A N I (a+ b + c) a-Emisyon b.TL Zorunlu Karşılıklar c. Serbest Tevdiat II-N E T DİŞ V A R L IK L A R (A + B + C ) A-Net Uluslararası Rezervler (1+2+3)

1-Brüt Döviz R ezervleri,4> 2-Brüt Uluslararası Yükümlülükler

- Bankaların Döviz Mevduatı - IMF

- Diğer Yükümlülükler11’ 3-Net Vadeli (Forvvard) İşlemler B-Orta Vadeli Dış Krediler (net) C-Diğer (TCMB tar. depo, hariç)*2' III-N E T İÇ V A R L IK L A R

A- Hazine Borçları a-Bankam ız Portföyü(4)

aa.5 Kasım 2001 öncesi DİBS ab.İkincil Piyasadan alman DİBS b-D iğer

B-Kamu'nun TL Mevduatı

C-Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat D-Fonlar

E-Banka Dışı Kesimin Mevduatı

F-Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler G -Açık Piyasa İşlemleri (net)

H-Diğer Kalemler I-Değerleme Hesabı

J-IM F Acil Yardım Takip Hesabı (Hazine) K-Bankalara Verilen Depolar (TCM B)(j)

N E T İÇ V A R L IK L A R (1) 5.788 5.578 6.412 7.611 7.803 3.772 3.587 4.403 5.076 5.283 1.404 1.162 1.273 1.429 1.626 611 829 736 1.106 894 3.312 1.156 -5.528 -10.221 -1 2 .7 5 4 7.672 5.248 99 -1.307 -4.289 13.601 20.130 21.659 29.940 27.874 -5.928 -14.616 -21.553 -31.248 -32.163 -4.295 -7.858 -8.882 -10.637 -10.353 -898 -5.738 -11.528 -19.176 -20.293 735 -1.020 -1.144 -1.434 -1.517 0 -266 -6 0 0 930 1.477 1.775 2.164 2.030 -5.290 -5.569 -7.403 -11.077 -10.495 2.476 4.422 11.940 17.831 2 0 .5 5 6 1.498 1.567 19.367 26.411 32.730 1.515 1.592 19.419 26.460 32.783 1.400 1.568 19.325 26.363 32.703 114 25 94 98 80 -17 -25 -52 -49 -53 -249 -1.155 -240 -848 -648 -1.208 -1.743 -2.344 -4.220 -3.137 -1 16 -210 -140 -172 -104 -45 -35 -41 -45 -69 500 750 750 750 766 5.219 8.973 -210 1.575 -1.244 -2.445 -3.589 -4.309 -6.015 -8.008 -869 -1.380 -1.084 204 80 191 191 191 191 191 0 1.054 0 0 0 4 ,422 11.940 17.831 2 0 .5 5 6 -1.380 -1.084 204 80 Değerleme Hesabı (2)

2000 Yılı Değerleme Hes. Hazine'ye Ödenen (3) -275 -275 -275

N E T İÇ V A R L IK L A R (P rogram tanım ı) (1-2-3)___________ 5.802 13.299 17.902 20.752

Kaynak: TCMB.

(1) Diğer Yüküm lülükler = Döviz Alacaklıları + A kreditif Bedelleri + Kısa Vadeli Dış Krediler + Dresdner Hesabı ( lyıl)

(2) Diğer = Dresdner Hesabı (2 yıl) + Dresdner hesabı (3 yıl) + Diğer Dış Varlıklarımız (net) (3) T C M B 'nin taraf olarak verdiği döviz depoları N et Dış varlıklar içerisinden çıkarılarak N et İç Varlıklar büyüklüğüne dahil edilmiştir.

(4) Bankamız Portföyündeki Türk lirası ve yabancı para menkul kıymetler 31.12.2001 tarihindeki rayiç bedelleri ile değerlendirilmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Mayıs ayında uygulamaya konulan yeni program çerçevesinde, döviz satışları IMF kredilerinin Hazine tarafından iç finansman amaçlı kullanılmasının sonucunda oluşan fazla likiditeyi çekmek amacına yönelmiş ve önceden açıklanan bir program çerçevesinde yürütülmüştür. Temmuz ayma kadar yapılan döviz satışları sonucunda N D V hesabı Haziran ayı sonunda 19 Şubat gününe göre yüzde 144,5, N U R hesabı ise yüzde 99,5 oranında bir daralma göstermiştir. Yılın ikinci yarısında sözkonusu hesapların göstermiş olduğu daralma, yılın ilk yarısına göre daha sınırlı düzeyde gerçekleşmiştir. Brüt Uluslararası Yükümlülükler hesabının altında yer alan Bankalar Döviz Mevduatı hesabı yılın başlarında görece sabit kaldıktan sonra Mayıs ayının ilk günlerine kadar yükselme eğilimini sürdürmüştür. Bu artışın ardında yatan temel neden Şubat krizini takip eden dönemde bankaların kendi aralarında yaptıkları döviz depolarında görülen artıştır. Yılın geri kalan günlerinde çok fazla bir hareketlilik göstermeyen Bankalar Döviz Mevduatı hesabı yıl boyunca yüzde 12,0 oranında artmıştır. 2001 yılında. Net Uluslararası Rezerv değişimi tabanı için dönemsel olarak performans kriterleri belirlenmiştir. Mayıs - Aralık döneminde belirlenen performans kriterleri tutturulmuş ve N U R için öngörülen, 9,6 milyar dolarlık azalma 7,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.

Bilançonun aktif kısmında yer alan Net İç Varlıklar büyüklüğünün alabileceği tavan değerler 2001 yılında da performans kriteri olarak belirlenmiştir. Buna göre Net İç Varlıklar hesabından, Değerleme Hesabı ve 2000 yılı Değerleme Hesabından Hazine'ye ödenen miktarın çıkartılması ile bulunan Program tanımlı Net İç Varlıklar hesabı için belirlenen söz konusu kriterler tutturulmuştur.

NİV hesabı Ocak ayında gösterdiği hızlı düşüşten sonra Şubat krizinin etkisiyle hızlı bir artış eğilimine girmiş ve Mayıs ayında bu eğilim daha da kuvvetlenmiştir. Böylece, 2000 yılı sonunda 2.476 trilyon Türk lirası olan NİV hesabı, 2001 yılı sonunda 20.556 trilyon Türk lirasına yükselmiştir. 2001 yılı

Kasım ayında 22.04.2001 tarihinde Merkez Bankası Kanununda yapılan

değişiklilerin etkisi ile N et İç Varlıklar hesabında bir takım tanımlama değişikliklerine gidilmiştir. Yapılan düzenleme ile 5 Kasım 2000 tarihine kadar bankacılık sisteminin yeniden yapılandırılması çalışmaları çerçevesinde Merkez Bankası’na Hazine kağıtlarını birincil piyasadan satın alma imkanı tanınırken, bu tarihten itibaren bu imkan ortadan kaldırılmıştır. Bunun sonucunda Merkez

Bankası Menkul Kıymet Portföyünde meydana gelen değişikliklerin

izlenebilmesini sağlamak amacıyla bu kalem daha ayrıntılı bir biçimde düzenlenmiştir. Buna göre, daha önceden Kamuya Açılan Nakit Krediler hesabı altında yer alan Hazine Borçları hesabı NİV hesabı altındaki bir ana kalem olarak izlenmeye başlanmış ve bu hesap Merkez Bankası Portföyü ve Diğer olarak iki alt kaleme ayrılmıştır. Bu alt kalemlerden birisi olan Bankamız Portföyü hesabının altında yer alan 5 Kasım Öncesi DİBS hesabı ve İkincil Piyasadan Alınan DİBS

NİV hesabı Ocak ayında gösterdiği hızlı düşüşten sonra Şubat krizinin etkisiyle hızlı bir artış eğilimine girmiş ve Mayıs ayında bu eğitim daha da kuvvetlenmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Hazine Borçlan hesabı yılın ilk aylarında görece sabit bir hareket izlemiş iken. Mayıs ayında Bankacılık kesimine düzenle­ nen operasyon sonucunda Hazine tarafından verilen DİBS ’lerin kesin alım işlemine tabi tutulması ve IMF kredilerinin Mer­ kez Bankası aracı­ lığıyla Hazine 'ye kullandırılması sonucunda hızlı bir artış eğilimine girmiştir.

hesabı ile Merkez B an k asfn ın ikincil piyasada yaptığı işlemlerin sonuçlarını görmek mümkün hale gelmiştir.

Net İç Varlıklar hesabının altında bir ana kalem olarak izlenen Hazine Borçları hesabı yılın ilk aylarında görece sabit bir hareket izlemiş iken, Mayıs ayında kamu ve fon bankalarının yeniden yapılandırılması için Hazine tarafından verilen D İB S ’lerin kesin alım işlemine tabi tutulması ve IMF kredilerinin Merkez Bankası aracılığıyla Hazine'ye kullandırılması sonucunda Mayıs ayından itibaren hızlı bir artış eğilimine girmiştir. Nisan ayı sonunda 3.250 trilyon Türk lirası olan Hazine borçları hesabı, yıl sonunda 32.730 trilyon Türk lirasına yükselmiştir.

Kamunun TL Mevduatı hesabı yıl boyunca Hazine’nin nakit gereksinimine bağlı bir biçimde temel olarak Hazine Mevduatı hesabı ile uyumlu bir hareket göstermiştir.

Net İç Varlıklar hesabının bir diğer alt kalemi olan Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat hesabı yıl boyunca Hazine borçlanmaları ve H azine’nin dış borç ödemelerine bağlı bir hareketlilik göstermiş ve 2000 yılı sonunda 1.208 trilyon Türk lirası iken, 2001 yılı sonunda 3.137 trilyon Türk lirasına yükselmiştir.

NİV hesabının bir diğer alt kalemi olan Bankacılık Sektörüne Açılan Nakit Krediler hesabı TMSF'ye açılan krediler nedeniyle 200.0 yılı sonunda 500 trilyon Türk lirası iken, 22 Şubat 2001 tarihinde anılan Fon'a 250 trilyon Türk lirası tutarında yeni bir kredi açılması ve ihracat reeskont kredilerinin aynı hesapta takip edilmeye başlanılması sonucu yılsonu itibariyle 766 trilyon Türk lirasına ulaşmıştır.

NİV hesabının önemli bir alt kalemi olan APİ hesabı, 2000 yılının son günlerinde şeker bayramı ve yeni yıl nedeniyle piyasalara verilen likiditenin geri dönmesi sonucunda yılın ilk günlerinden itibaren düşüş göstermiş ve 16 Şubat günü, Ocak ayı başındaki 4.835 trilyon Türk lirası değerinden, 2.516 trilyon Türk lirasına düşmüştür. 19 Şubat 2001 gününü takip eden günlerde girdiği artış eğilimini Nisan ayının ortalarına kadar sürdürmüş olan APİ hesabı 19 Nisan günü

11.319 trilyon Türk lirası değerini alarak yıl içi maksimum değerine ulaşmıştır. Bu artışın ardında yatan neden, 16 Mart 2001 tarihi sonrasında Kamu ve TMSF bünyesindeki bankaların gecelik likidite ihtiyaçlarının piyasalarda yarattığı baskıyı gidermek amacıyla yürütülen işlemlerdir. Bu şekilde Hazine tarafından ihraç edilen D İB S ’ler Merkez Bankası tarafından kesin alım işlemine tabi tutulmuş ve sözkonusu bankaların gecelik borçlanma ihtiyacının ortadan kaldırılması ile APİ hesabı hızlı bir düşüşe yol açmış ve bu hesap 23 Mayıs günü - 1 .1 3 4 trilyon Türk lirası değerini alınıştır. Temmuz ayının son günlerine kadar eksi değerler almış

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

iken, Ağustos ayının ortalarından itibaren Merkez Bankası piyasayı net olarak fonlar hale gelmiş ve 5 Eylül günü bu rakam 3.335 trilyon Türk lirasına ulaşmıştır.

11 Eylül olaylarını takip eden dönemde bankaların Merkez B ankası'm n sağlamış olduğu ilave likidite ihtiyacını kullanmamalarına bağlı olarak bir düşüş göstermiş ve 11 Ekim gününden itibaren tekrar negatif değerler almıştır (Grafik II 1.1.3).

14.000 12.000 10.000 8.000 ■ 6.000 ■ 4.000 ■ 2.000 ■ 0 -2.000 ^.0 0 0 GRAFİK III. 1.3