Yasal ve İdari Düzenlemeler

a) Zorunlu Karşılıklara İlişkin Düzenlemeler

17 M ayıs 2001 tarih, 24405 sayılı Resmi G azetede yayım lanan 2001/1 N o.lu

Tebliğle, M evduat M unzam Karşılıkları H akkında değişik 96/1 sayılı Tebliğin adı ■‘Z orunlu K arşılıklar H akkında T ebliğ” ve söz konusu Tebliğde y er alan “M evduat M unzam K arşılık” ibareleri “Zorunlu Karşılık” olarak değiştirilm iştir.

8 Ağustos 2001 tarih ve 24487 sayılı Resmi G azetede yayım lanan 2001/2 sayılı Zorunlu K arşılıklar H akkında Tebliğ ile, Türk Lirası m evduat için tesis edilen zorunlu karşılıklara faiz verilm esi ve bu faizlerin M art, Haziran, Eylül ve A ralık ay sonlarında tahakkuk ettirilm esi öngörülm üş olup, 7 Eylül 2 0 0 1 ’de TL zorunlu karşılıklara ödenecek faiz yüzde 40 olarak belirlenm iş ve duyurulm uştur.

30 Kasım 2001 tarih ve 24599 sayılı Resmi G azetede yayım lanan 2001/3 sayılı T ebliğ ile, 96/1 sayılı Zorunlu Karşılıklar H akkında T ebliğe Geçici 2. m adde

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

eklenerek, Türkiye'de kurulmuş veya şube açmak suretiyle faaliyet gösteren bankalarca, bu Tebliğin yürürlüğe girdiği tarihte hisselerinin çoğunluğu T asarruf M evduatı Sigorta Fonu'na (TM SF) ait olan bankalardan devralınacak döviz tevdiat hesapları (D TH ) için zorunlu karşılık oranının, devir tarihini izleyen ilk cum a gününden başlam ak üzere, ilk dört hafta için yüzde 1 olarak uygulanm ası ve Tebliğin 3. m addesindeki orana ulaşılıncaya kadar her dört haftada bir, birer puan artırılarak tesis edilmesi öngörülm üştür.

b) Umumi Disponibiliteye İlişkin Düzenleme

6 Eylül 2001 tarih, 24515 sayılı Resmi Gazetede yayım lanan 2001/1 sıra No.lu Tebliğ ile, 96/1 sıra N o.lu Umumi Disponibilite Hakkında T ebliğ’in 2 ’nci m addesinin (b) bendinin 7 ’nci alt bendi yeniden düzenlenerek “Yurtiçi B ankalardan Kullanılan Krediler” kalemi “Yurtiçi Bankalara M evduat Dışı Y üküm lülükler” olarak değiştirilm iş olup, bu değişiklikle, “342-343 Y urtiçi B ankalardan Kullanılan Krediler TL-Y P” hesaplarının yanısıra “390009-A lınacak

N akdi Tem inatlar-D iğer TL" ve “39100-Alınan Nakdi Tem inatlar Y P ”

hesaplarındaki yurtiçi bankalara ait tutarlar da pasif toplam ından indirilecek kalem ler arasına dahil edilmiştir.

c) Döviz Pozisyon Oranına İlişkin Düzenleme

6 T em m uz 2001 tarih ve 24454 sayılı Resmi Gazetede yayım lanan 2001/1

Sayılı Bankam ız Genelgesi ile, Hâzinenin iç borç değişim i dolayısıyla ihraç ettiği dövize endeksli devlet iç borçlanm a senetlerinden, döviz varlıklarının yüzde 15’ine kadar olan kısm ının bankalarca haftalık ve aylık döviz pozisyon oranı hesaplam asında döviz varlıkları arasına dahil edilmesi imkanı sağlanm ıştır.

d) Kaynak Kullanımını Destekleme Fonuna İlişkin Düzenlemeler

20 M ayıs 2001 tarih, 24407 sayılı Resmi Gazetede yayım lanan 30 N o.lu

Tebliğle, ihtisas kredileri ile ilgili olarak desteklem e primi ödenm esi uygulam asına son verilm iştir.

8 Ağustos 2001 tarih, 24487 sayılı Resmi Gazetemde yayım lanan 31 N o ’Iu

Tebliğle, Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu hakkında değişik 6 N o 'lu tebliğin “F o n ’a Yapılacak K esintiler” başlıklı 2 ’nci m addesinin 1 'inci fıkrasının (A), (C) ve (D ) bentleri değiştirilerek, fon kesintisi oranları bankalarca kullandırılan tüketici kredileri dışındaki kredilerde yüzde 5 ’ten yüzde 3 ’e, bankalar ve finansm an şirketleri dışında T ürkiye’de yerleşik kişilerce yurt dışından sağlanan

Türkiye Cumhuriyet M erkez Bankası

kredilerde yüzde 6 ’dan yüzde 3 ’e, kabul kredili, vadeli akred itif ve m al m ukabili ödem e şekillerine göre yapılan ithalat işlem lerinde yüzde 6 ’dan yüzde 3 ’e düşürülm üştür.

27 Ekim 2001 tarih. 24566 sayılı Resmi G azetede yayım lanan ve yayım ı tarihinde yürürlüğe giren Kaynak Kullanımını D esteklem e Fonu H akkında 32 N o.lu Tebliğ ile 88/12944 sayılı Karara ilişkin değişik 6 N o.lu Tebliğin “ Fon'a

Kesinti Y apılm ayacak K rediler” başlıklı 3 üncü m addesine eklenen;

a) 24. bent gereğince, hisselerinin çoğunluğu T M S F ’ye ait olan bankaların

yurt dışı şubelerinden Türkiye'de yerleşik kişilerce ortalam a vadesi asgari 1 yıl olm ası nedeniyle fon kesintisinden m u af olarak sağlanm ış olan döviz kredilerinin, yine hisselerinin çoğunluğu T M S F ’na ait olan bir başka bankaya,

b) 25. bent gereğince de, 4389 sayılı Bankalar Kanununun devir ve birleşm eye

ilişkin hüküm leri çerçevesinde devredilen, devralan veya birleşen bankaların faaliyetleri sona erdirilen yurt dışı şubelerinden, Türkiye'de yerleşik kişilerce ortalam a vadesi asgari 1 yıl olması nedeniyle fon kesintisinden m u a f olarak sağlanm ış olan döviz kredilerinin, yurt içindeki devralan veya birleşm e sonucu oluşan bankaya, ilgili m evzuat çerçevesinde devrinin m üm kün olm ası halinde, kredinin orijinal şartlarının değişm em esi kaydıyla devredilen bu kredilerde Fon m uafiyetinin devamı sağlanm ıştır.

e) Risk İşlemlerine İlişkin Düzenleme

B ankalar ve diğer mali kurum lar ile Bankam ız arasında firm aların ticaret sicil kodu baz alınarak sürdürülm ekte olan kredi limit ve risklerine ilişkin bilgi

değişim ine dayalı işlem lerin, vergi kim lik num arasına dayalı olarak

sürdürülebilm esi am acıyla Risk İşlemleri Y önetm eliği'nde gerekli değişiklikler yapılm ış ve Y önetm elikte yer alan “ Diğer” tanımı kaldırılırken “ Firm a” tanım ı değiştirilm iştir. U ygulam aya 2002 yılında başlanılacaktır.

1) Bankalar Kanunundaki Önemli Değişiklikler

B ankalar K anunu'nda 12 M ayıs 2001 tarih ve 4672 sayılı Kanun ile değişiklikler yapılm ıştır.

T ürkiye’de banka kurmak ya da yabancı bir banka tarafından şube açm ak için öngörülen asgari serm aye 20 trilyon T L ’ye yükseltilm iştir. A yrıca, banka

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

kurulurken T M S F ’na asgari sermayenin yüzde 10’u tutarında sistem e giriş payı yatırılm ası koşulu getirilm iştir.

10 adet şube sınırlaması kaldırılm ış ve B D D K 'ya şube açm a esaslarını belirlem e yetkisi verilm iştir.

Bir bankanın gerçek ve tüzel kişilere açacağı doğrudan ve dolaylı krediler toplam ı özkaynakların yüzde yirm i beşi ile sınırlandırılm ıştır. A yrıca kredi tanımı genişletilm iş, vadeli işlem, opsiyon sözleşmeleri ve benzeri diğer türev ürünler kredi tanım ına dahil edilmiştir.

Bankaların mali kurum lar dışındaki bir ortaklığa iştirakinin sınırlandırabilm esi am acıyla, bu tür iştiraklerin bankaların kendi özkaynaklarının en fazla yüzde 1 5 'i,

bu iştiraklerin toplam tutarı ise banka özkaynaklarının yüzde 6 0 'ı ile

sınırlandırılm ıştır. Bu düzenlem e için, bankalara 2009 yılına kadar geçiş süreci tanınm ıştır.

Yeni bankalar kanunu ile. Avrupa Birliği standartlarına uygun olarak, ilk kez büyük kredi tanımı getirilm iştir. Bir bankanın gerçek veya tüzel bir kişiye doğrudan veya dolaylı olarak özkaynaklarının yüzde onundan daha fazla oranda verilen krediler ile kabul edilen aval ve kefaletler büyük kredi olarak kabul edilm iş ve özkaynakların 8 katı ile sınırlandırılmıştır.

Bir kişinin, doğrudan veya dolaylı olarak banka serm ayesinin yüzde 10’ıınu ve daha fazlasını tem sil eden paylan edinmesi veya bir ortağa ait payların banka serm ayesinin yüzde 10. yüzde 20, yüzde 33 veya yüzde 50'sini aşması sonucunu veren pay edinim leri ile bir ortağa ait payların yukarıdaki oranların altına düşmesi sonucunu veren pay devirleri B D D K 'nın iznine tabi bırakılm ıştır.

Banka kaynaklarını istism ar eden banka sahiplerinin B ankalar K anunu’na aykırı işlem lerde bulunan yöneticilerinin cezai ve şahsi sorum lulukları açıkça hüküm altına alınm ış ve bunlara ilişkin cezalara caydırıcı nitelik kazandırılm ıştır.

K anun ile, yeni bir ceza sistemi oluşturulm uştur. K anun'da yer alan düzenlem elere uym ayan bankalara BDDK kararı ile idari para cezası uygulam ası getirilm iştir. Aynı zamanda, idari konularda para cezası uygulam ası öncesinde bankalara savunm a hakkı verilerek idari olarak çözüm lenebilecek konuların BDDK kararları ile çözülm esi imkanı da m üm kün kılınmıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Özel fınans kuram larının faaliyetlerinin düzenlenm esine dair yetki daha önce B akanlar K u ru lu ’nda iken. Kanun ile B ankalar K anunu hüküm leri çerçevesinde her türlü düzenlem e yapm a yetkisi B D D K ’ya verilm iştir. K anunun 20. m addesi altıncı fıkrasında atfedilen istisnai m addeler ve fıkralar dışında özel fınans kurum lan da B ankalar K anunu’na tabi tutulm uştur.

g) Gözetim ve Denetim Çerçevesinin Güçlendirilmesine İlişkin Düzenlemeler

B ankalar K anunu’nda bankalara, işlemleri nedeniyle karşılaştıkları risklerin izlenm esi ve kontrolünü sağlam ak am acıyla faaliyetlerinin kapsam ı ve yapısıyla uyum lu iç denetim ile risk kontrol ve yönetim sistem lerine sahip olm a zorunluluğu getirilm iştir. Söz konusu sistem lere ilişkin esas ve usullerin ise B D D K tarafından yönetm elikle belirlenm esi ve sistem in 2002 yılından itibaren işlerlik kazanm ası öngörülm üştür. Bu kapsam da, BDDK 2001 yılı Şubat ayında “ Bankaların İç D enetim ve Risk Y önetim i Sistem leri H akkında Y önetm elik” çıkarm ıştır.

Ö zkaynak tanım ının A vrupa Birliği Direktiflerine uyum lu hale getirilebilm esi am acıyla B ankalar K anunu’nda yapılan değişiklikle, ana serm aye ve katkı serm ayeden oluşan “ K onsolide Ö zkaynak’" tanım ı getirilm iş ve konsolide esasa göre uygulanacak kredi sınırlam aları ile standart oranların hesaplanm asında bu tanım ın esas alınm ası sağlanm ıştır. Buna göre, özkaynaklar esas unsur ve oranları BDDK tarafından belirlenm ek üzere anaserm aye ve katkı serm aye toplam ı ile bu toplam dan serm ayeden indirilecek değerlerin düşürülm esi ile bulunacak tutar olarak tanım lanm ıştır. Bu kapsamda. BDDK tarafından 10 Şubat 2001 tarihinde yayım lanan “ Serm aye Y eterliliğinin Ölçülm esi ve D eğerlendirilm esi H akkında Y önetm elik”te; anaserm aye ve katkı serm aye tanım ları yapılm ış, konsolide ve konsolide olm ayan serm aye yeterliliğinin hesaplanm a ve uygulanm a esaslarına yer

verilm iştir. Ayrıca, piyasa riski ve diğer risk kategorilerinin unsurları

tanım lanm ıştır. Piyasa riskine m aruz tutarın konsolide bazda 01 O cak 2002, konsolide olm ayan bazda ise 1 Tem m uz 2002 tarihinden itibaren hesaplanm asına başlanm ası öngörülm üştür.

4672 sayılı Kanun ile değişik Bankalar K anunu’nda K urul’ca belirlenm esi öngörülen dolaylı pay sahipliği, dolaylı kredi ve dolaylı iştirak tanım ları ile kredi sınırlarının hesabında gayrinakdî kredilerin dikkate alınm a oranları, ortaklık payları ile vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşm elerin kredi sınırlarının hesabında dikkate alınm a oran, esas ve usullere B D D K tarafından 27 H aziran 2001 tarihinde yayım lanan ve 14 Eylül 2001 tarihli Y önetm elikle değişikliğe uğrayan "Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri H akkında Y önetm elik”te y er verilm iştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

h) Rekabet Gücünü Artırıcı Düzenlemeler

Bankaların birleşm e ve devirlerinin önündeki engellerin kaldırılm ası am acına yönelik olarak 15 Eylül 2001 tarihli yönetm elik ile değişik “ Bankaların Birleşm e ve Devirleri Hakkında Yönetm elik" 27 Haziran 2001 tarihli Resmi G azetede yayım lanm ıştır. Ayrıca, 4605 sayılı Kanunda yer alan vergi avantajlarının banka iştiraklerinin birleşm elerinde de uygulanm asına imkan veren yasal düzenlem e 03 T em m uz 2001 tarih ve 24451 sayılı Resmi G azetede yayım lanm ıştır.

4672 sayılı Kanun değişikliği ile, Bankalar K anunu'nda bankaların devir ve birleşm e işlem lerindeki sürecin hızlandırılm asını tem inen, birleşm e ve devirlerde 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile birlikte, devir veya birleşm eye konu bankaların toplam aktiflerinin sektör içindeki paylarının yüzde 2 0 'y i geçm em esi kaydıyla 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun bazı m addelerinin uygulanm ayacağı hüküm altına alınmaktadır.

B ankacılık sektöründe özkaynak artışının özendirilm esi am acıyla,

gayrim enkul ve iştirak hissesi satışından doğan kazançların satışın yapıldığı yılda serm ayeye ilave edilen kısmının kurum lar vergisinden istisna edilm esi için gerekli olan satışa konu kıym etin asgari 2 yıl süreyle elde tutulm a şartının kaldırılm asına ve istisna edilen tutar üzerinden yapılan gelir vergisi stopaj kesintisinin de düşürülm esine imkan veren yasal düzenlem e 3 Tem m uz 2001 tarih ve 24451 sayılı Resmi Gazetede yayım lanm ıştır.

BDDK tarafından, m uhasebenin temel kavram larından olan özün önceliği ilkesi gereği 1 Şubat 2002 tarihinden başlamak üzere repo ve ters repo işlem lerinin bilanço içinde izlenm esi konusunda düzenlem e yapılm ıştır.