(Yıllık Yüzde Değişim)
TÜFE --- Mallar . . . -Hizmetler
Kaynak: DİE. TÜFE'deki, mal ve
hizmetler grupla rındaki yıllık fiyat artışları önemli ölçüde farklılaş mıştır. 2001 yılında, mal grubundaki fiyat artışı yüzde 80,9 olurken, hizmet grubundaki fiyat artışı yüzde 48,2 olmuştur.
T Ü F E ’deki, mal ve hizmetler gruplarındaki yıllık fiyat artışları önemli ölçüde farklılaşmıştır. 2001 yılında, mal grubundaki fiyat artışı yüzde 80,9 olurken, hizmet grubundaki fiyat artışı yüzde 48,2 olmuştur. Flizmet grubu fiyat artışlarının mal grubu fiyat artışları gerisinde kalması, yıl boyunca düşük oranlarda artış kaydeden konut kiralarından kaynaklanmıştır (Grafik II.4.1).
Alt kalemler itibariyle TÜFE incelendiğinde, gıda içki ve tütün sektöründe fiyat artış hızı yıllık bazda yüzde 80,2 olarak gerçekleşmiştir. Gıda alt grubunda 2000 yılında yüzde 36,1 olan yıllık artış oranı, 2001 yılında yüzde 78,4’e yükselmiştir. Gıda fiyat artışları yaz aylarında yavaşlamıştır. Ancak yılın son dört ayında, mevsimselliğin yanısıra olumsuz tarım üretiminin etkisiyle tarım fiyatlarındaki hızlı artış ve Ramazan nedeniyle gıda ürünleri talebindeki yükselme gıda grubundaki fiyat artışını hızlandırmıştır. Nitekim, 2000 yılı son dört ayında yüzde 14,2 oranında artış gösteren gıda fiyatları, 2001 yılının aynı döneminde yüzde 40,4 artış göstermiştir (Grafik 11.4.2).
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
GRAFİK 11.4.2
TÜFE VE BAŞLICA A L T KALEMLER (1999-2001) (Yıllık Yüzde Değişim)
95 85 75 65 55 45 35 25 15
l Genel* ■ * 'G ıd a --- Giyim--- Konut Kaynak: DİE.
Giyim sektörü fiyatları yıl içinde olağan mevsimsel eğilimini izlemiş, fiyatlar Nisan, Eylül ve Ekim aylarında mevsimsel olarak artarken yaz aylarında gerilemiştir. Giyim sektörü dış rekabete açık bir sektör olmasına rağmen bu sektördeki fiyat artışının döviz kuru artışının oldukça gerisinde kalması, giyim eşyası ihracatının sınırlı kaldığı da göz önüne alındığında, iç talepteki daralmanın giyim sektörü fiyatları üzerinde etkili olduğuna işaret etmektedir. Giyim sektöründe gözlenen yıllık artış genel endeks artışının altında yüzde 65,2 olarak gerçekleşmiştir.
TÜFE içerisinde en yüksek ikinci ağırlığa sahip olan konut sektörü fiyatları üzerinde, ilki yıl boyunca düşük oranlarda artırılan kiralar, diğeri ise konutlarda kullanılan elektrik, gaz ve diğer yakıtların fiyatlarında gözlenen yüksek artışlar olmak üzere iki gelişme etkili olmuştur. 2001 yılında ekonomideki ciddi daralma, reel ücretler ve istihdamdaki gerileme ve konut ısıtma giderlerindeki aşırı yükselme kira artış taleplerini sınırlamış, dolaylı olarak kira artışları ile ilgili yasal düzenlemeye etkinlik kazandırmıştır. Bu gelişme sonucunda, 2001 yılında kiralardaki artış geçen yıla göre 10 puan düşerek yüzde 39,77ye gerilemiştir. Buna karşın, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar kaleminde meydana gelen yüzde 121,6’lık artışın katkısı ile konut sektörü fiyatları yüzde 59,6 oranında artmıştır (Tablo II.4.3).
2001 yılında
kiralardaki artış geçen yıla göre 10
puan düşerek
yüzde 39,7 ’ye geri lemiştir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
TABLO II.4.3
TÜFE VE TEFE'YE A L T KALEM LERİN KATKILARI (Yüzde) 2000 2001 Ağırlık (A) Yıllık Değişim (B) Katkı (A*B) Y ıllık Değişim (B) Katkı (A*B) T Ü F E 100 39,0 - 68,5 -Gıda 31,1 33,0 10,3 80,2 24,9 Giyim 9,7 25.8 2,5 65,2 6,3 Konut 25.8 46,3 11,9 59,6 15,4 Ev Eşyası 9,4 43,5 4,1 72,7 6,8 Sağlık 2,8 51,0 1,4 58,4 1,6 Ulaşım 9,3 27,7 2,6 77,5 7,2 K ültür 3,0 36,6 1,1 61,7 1,9 Eğitim 1,6 27,5 0,4 52,4 0,8 Lokanta 3,1 45,9 1,4 46,2 1,4 Diğer 4,4 48,3 2,1 81,2 3,6 T E F E 100 32,7 88,6 Tarım 22,2 39,8 8,8 65,5 14,5 M adencilik 2,5 46,1 1,1 72,3 1,8 İmalat 0,0 Kamu 16,5 20,2 3,3 99,8 16,5 Özel 54,6 33,6 18,3 94,5 51,6 Enerji 4,2 37,4 1,6 115,8 4,9 Kaynak: DİE.
Genel olarak ithal ve ithalata rakip malların yer aldığı ev eşyası sektörü, TÜ FE alt kalemleri içerisinde döviz kuru artışlarının fiyatlara en kolay yansıtıldığı sektörlerden biri olmuştur. Ekim ayı itibariyle yıllık bazda yüzde 74,6 oranında artan ev eşyası fiyatları, yılın son iki ayında bazı dayanıklı tüketim mallarının K D V oranlarında indirime gidilmesi sonucunda bir miktar yavaşlamış ve Aralık ayı itibariyle yıllık artış yüzde 72,7 olarak gerçekleşmiştir.
Ulaştırma sektörü fiyatları TÜFE alt kalemleri içerisin de çeşitli mal ve hizmetler kalemin den sonra en fazla artış kaydeden
ikinci kalem
olmuştur.
Ulaştırma sektörü fiyatları TÜFE alt kalemleri içerisinde çeşitli mal ve hizmetler kaleminden sonra en fazla artış kaydeden ikinci kalem olmuştur. Özel ulaşım araçlarının tamir ve bakımı kalemi yüzde 9 9,4’lük artış kaydetmiştir. Artan akaryakıt fiyatları nedeniyle ulaşım hizmetleri fiyatlarının yükselmesi, ulaştırma sektöründe gözlenen yüksek artışta etkili olmuştur. Sonuç olarak, ulaştırma sektörü fiyatları 2001 yılında yüzde 77,5 ile genel endeksin 9 puan üzerinde artış göstermiştir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Sağlık sektörü fiyatları incelendiğinde, sektördeki fiyat değişim yapısının mal ve hizmet fiyatları açısından genel endeksin fiyat değişim yapısıyla benzerlik gösterdiği görülmektedir. Hastane hizmet tarifeleri yüzde 52,6 oranında artarken, ilaç fiyatları yüzde 92,2 oranında artmış, böylece sağlık sektöründe yıllık fiyat artış hızı yüzde 58,4 olarak gerçekleşmiştir. İlaç fiyatlarındaki artışta, fiyatların döviz kuruna göre düzenli olarak ayarlanması etkili olmuştur.
Eğitim sektörü fiyatları eğitim hizmetleri kaynaklı olarak 2001 yılında yüzde 52,4 artmıştır. 2000 yılında fiyat ayarlamalarını hedeflenen enflasyona uygun olarak yapan özel okullar, 2001 yılında fiyatlarını daha yüksek oranlarda artırmışlardır.
Çeşitli mal ve hizmetler kalemi 2001 yılında TÜFE içerisinde en yüksek artış gösteren alt kalem olmuştur. Bu sektördeki fiyat artışı yüzde 82 oranında artan haberleşme hizmetleri fiyatları kaynaklı olmakla birlikte, kişisel bakım ve mali hizmetler kalemlerinde meydana gelen yüzde 77,3’lük ve yüzde 71,7’lik artışlardan da etkilenmiştir.
GRAFİK 11.4.3
TÜKETİCİ FİYA TLARI ENDEKSİ (1999-2001)
- Yıllık Yüzde Değişim
- Üç Aylık Hareketli Ortalama (Yıllıklandırılmış, Mevsimsel Düzeltme yapılmış) - Döviz Kuru ABD doları/Türk lirası (Yıllık Yüzde Değişim)
Kaynak: DİE, TCMB.
Sonuç olarak, TÜ FE artış oranı yıllık bazda döviz kuru artışının 45,3 puan gerisinde kalmıştır (Grafik II.4.3). Yaklaşık olarak yüzde 5 8 ’i dış ticarete konu olan mallardan oluşan T Ü F E ’nin pek çok sektöründe Türk lirasının değer kaybının fiyatlara tam olarak yansıtılamadığı görülmektedir. Artan maliyetlere rağmen iç
TÜFE artış oranı yıllık bazda döviz kuru artışının 45,3 puan gerisinde kal mıştır. Artan maliyetlere rağmen iç talepteki gerile
me, maliyet
artışlarının fiyat lara yansıtılmasını sınırlandırmıştır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
talepteki gerileme, maliyet artışlarının fiyatlara yansıtılmasını sınırlandırmıştır. Bunun yanısıra, firmaların stok eritme politikaları da maliyetlerdeki yükselişin, fiyatlara bütünüyle yaıısıtılmamasına olanak tanımıştır.
II.4.3. Toptan Eşya Fiyatlarındaki Gelişmeler
Yıl sonu itibariyle TEF E'de ki artış yüzde 88,6 olarak gerçekleşmiştir.
Yılın ilk iki ayında TEFE artış oram mevsimsel ortalamaların oldukça gerisinde kalmıştır. Ocak ve Şubat ayları fiyat artışlarının son 7 yıl ortalaması sırasıyla yüzde 6,9 ve yüzde 5,4 olmasına karşın, 2001 yılı Ocak ve Şubat aylarında fiyatlar sırasıyla yüzde 2,3 ve yüzde 2,6 oranında artmıştır. Şubat ayının sonunda Türk lirasının önemli ölçüde değer kaybetmesi, kamu fiyatlarındaki yüksek oranlı artışlar ve yükselen kredi faizleri firmaların maliyetlerini olumsuz yönde etkilemiş, 2000 yılında yüzde 32,7 oranında artış kaydeden TEFE, 2001 yılının ilk 5 ayında yüzde 40,5 artmıştır. Yıl sonu itibariyle T E F E ’deki artış yüzde 88,6 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 11.4.4).
GRAFİK 11.4.4 TEFE (1999-2001) (Yıllık Yüzde Değişim)
Geçen yıla göre tarımsal üretim deki azalmaya ve
2001 yılının
oldukça kurak geçmesine rağmen tarım fiyatları yıl sonunda genel endeksin 23,1 pııan altında, yüzde 65,5 oranında artmıştır.
TEFE Devlet 1 TEFE Özel - - - -T E F E T o p la rr
Kaynak: DİE.
Daha çok iklim koşulları ve mevsimsel hareketlerin etkili olduğu tarım fiyatları, 2001 yılının ilk iki ayında mevsimsel ortalamaların oldukça altında artarken. Şubat ayı sonundaki gelişmeler sonrası genel endekse paralel olarak hızlanmıştır. Yaz aylarında mevsimselliğin etkisiyle düşen tarım fiyatları, sonbaharla birlikte yeniden yükselişe geçmiş ve özellikle Aralık ayında olumsuz
Türkiye Cumhuriyet M erkez Bankası
hava koşullarının da etkisiyle son altı yılın en yüksek aylık artışı gerçekleşmiş ve tarım fiyatları yüzde 13,2 oranında yükselmiştir. Geçen yıla göre tarımsal üretimdeki azalmaya ve 2001 yılının oldukça kurak geçmesine rağmen tarım fiyatları yıl sonunda genel endeksin 23,1 puan altında, yüzde 65,5 oranında artmıştır.
Özel imalat sanayi fiyatları TEFE alt kalemleri içerisinde döviz kuru artışlarına en hızlı tepki veren kalem olduğu için, 2001 yılı Şubat ayında Türk lirasının değer kaybetmesinden önemli ölçüde etkilenmiştir (Grafik II.4.5). Ancak, özel imalat sanayi fiyat artış oranı ile ABD doları artış oranı arasındaki fark 2001 yılında belirgin bir şekilde açılmıştır. Kurlardan fiyatlara geçişin zayıflaması bir başka deyişle fiyatların döviz kuru kadar artmaması, büyük ölçüde iç talepteki daralmadan kaynaklanmıştır. Bunun yanı sıra Merkez Bankası İktisadi Yönelim A nketime göre 2001 yılında özel imalat sanayi firmalarının stok seviyeleri tarihsel olarak en düşük düzeylerine gerilemiş görünmektedir. Firmaların stok eritme politikaları da, özel imalat sanayiinde fiyat artışlarının kur artışlarına göre daha düşük gerçekleşmesine katkıda bulunmuştur.
GRAFİK II. 4.5