Müzakereci Demokrasi Kavramı

Son yıllarda müzakereci demokrasinin, istişari mekanizmalarının ve karar alma kurumlarının normatif değerlendirilmesine yönelen bir deneysel araştırma gündemi olarak ortaya çıkışına ve birleşmesine tanıklık edilmektedir. Müzakereci demokrasinin temel düşüncesi kanunların ve politikaların, etkilenen partiler arasında uygun şekilde yürütülen neden gösterme sürecinin bir sonucu olduğudur.128

Müzakereci demokrasi anlayışı, bireysel özgürlük ve hukukun üstünlüğü ilkesine ve olumlu ve olumsuz özgürlük anlayışlarının dengelenmesine dayalı liberal demokrasi teorisini aşmaya çalışan bir demokrasi düşüncesi geliştirmektedir. Böyle bir demokrasinin oluşumu ise, hem meşruiyet hem de motivasyon krizlerini ortadan kaldıracak bir devlet-sivil toplum-ekonomi ayrımını mümkün kılmaktadır.129

Müzakereci demokrasi yalnızca seçimler üzerinden tartışma, yansıma ve irdelemeyi ön gören bir demokrasi biçimi olarak anlaşılmamaktadır. Üç ana kıstas aracılığıyla daha farklı tanımlanabilmektedir. Bunlar, “kapsayıcılık”, “müzakereci tartışma” ve “etkililik ve gerçek bir katılım duygusu” olarak sıralanabilmektedir. Kapsayıcılık kıstası müzakereye katılanların mümkün olduğu en iyi düzeyde farklı toplumsal görüşleri temsil etmesi gerektiği anlamına gelmektedir. İkinci kıstas ise müzakereci tartışmanın kendisini kapsamakta; ideal bir konuşma durumu herkesin düşüncelerini dile getirdiği, herkesin dinlendiği ve katılımcıların sosyal arka planlarının tartışma süreçlerini etkilemediği yerlerde yaratılmaktadır. Son olarak,

127 _{Mustafa Erdoğan, 2012, a.g.e., s. 27, 28.}

128 _{William Smith; James Brassett, “Law, İnterrupted: on Legislative Disruption and Deliberative}

Democracy” Democratization, 20(3), 522-538, 2013, s. 524.

kamusal müzakere etkililik ve gerçek bir katılım duygusu gayretinde bulunmaktadır.130

Müzakereci demokrasi kuramını geliştiren Jürgen Habermas, müzakereci siyaset ile demokratik meşruiyetin süreçsel hesabını birleştirmiştir.131 Müzakereci siyaset, işleri kendi üyelerinin kamusal müzakeresi tarafından yönetilen bir birliktelik olarak ifade edilebilmektedir.132 _{Müzakereci siyasetin başarısı kurumsallaşmamış}

kamusal alana bağlı olmaktadır. Siyasi meşruiyetin külfetini biçimsel siyasi sistemler ile biçimsel olmayan kamusal alan arasındaki değiş tokuş arasına konumlandırmaktadır. Bu biçimsel olmayan kamusal alan bir “keşif bağlamı” gibi davranmakta; eyleme geçme yetkisi bulunan kurumsallaşmış müzakereci yapılar ise bir “haklı çıkarım bağlamı”nın daha güçlü tartışmacı yükünü üstlenmektedir. Müzakereci siyasetin normatif talepleri yalnızca bir kamusal alanın iletişime açık yapısı tarafından karşılanabilmekte; kamusal alanın kendisi, enerjik bir sivil toplum tarafından el değmemiş olarak tutulmak zorunda olmaktadır.133

Müzakereci demokrasi bir bakıma, yurttaşların inançları ve değerlerinin onun tarafından tartışıldığı ve müzakere aracılığıyla bir topluluk olarak yüzleştikleri önemli konular üzerinde ortak zemin buldukları bir siyasi iskelet olarak görülebilmekte; üzerinde siyasi kararların temellendirildiği çeşitli gerekçelerin irdelenmesini ve haklı çıkarılmasını kapsamaktadır.134 _{Müzakereci demokrasi kuramına göre, kararların daha}

şeffaf ve eşitlikçi bir tarzda alınmasını sağlamak üzere, bütün yurttaşlar faal katılım hak ve olanağına sahip olmalı ve bütün ilgililere karar alma sürecinde eşit statü tanınmalıdır. Bunun için de, daha fazla maddi eşitliğin sağlanması ve özel piyasa ekonomisindeki birçok zenginlik ve statü eşitsizliğinin giderilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, müzakereye katılanlar arasındaki eşitsizlikler sağlıklı bir iletişimi

130 _{Harri Raisio; Katja Valkama; Elina Peltola, “Disability and Deliberative Democracy: Towards}

Involving The Whole Human Spectrum in Public Deliberation”, Scandinavian Journal of Disability Research, 16(1), 77-97, s. 79.

131 _{Jeffrey Flynn, “Communicative Power in Habermas’s Theory of Democracy” European Journal of}

Political Theory, 3(4), 433-454. doi:10.1177/1474885104045914, 2004, s. 433.

132 _{Joshua Cohen, Deliberation and Democratic Legitimacy, D. Matravers, & J. Pike içinde, Debates in}

Contemporary Political Philosophy: An Anthology (s. 342-360). London, Routledge, 2003, s. 342.

133 _{Jeffrey Flynn, a.g.e., s. 433-442.}

134 _{Martyn Griffin, “Motivating Reflective Citizens: Deliberative Democracy and the Internal}

engellemekte; bu durumda, ekonomik açıdan üstün konumdakiler karar alma sürecinde güç kullanabilmektedirler.135

Müzakereci demokrasi kuramı iktidarı çoğunluğun elinde toplamak yerine, bir dizi yoldan paylaştırmakta, dağıtmakta ve sınırlandırmaktadır. Yürütme gücünün geniş koalisyon hükümetleri tarafından paylaşılması, yasama ve yürütme arasında güçler dengesi, çok partili sistem, nispi temsil sistemi, çıkar grupları korporatizmi, federal ve âdemi merkeziyetçi yönetim, güçlü iki meclislilik, katı anayasa, yargısal yorum hakkı, merkez bankasının bağımsızlığı müzakereci demokrasi kuramının temel özellikleri arasında sayılabilmektedir.136 _{Bu çerçevede, müzakereci demokrasiyi,}

yasama işlevi yerine getirilirken yaşanan aksaklıkları aşmak için önemseyen görüşler de bulunmaktadır.137 _{Bunun yanı sıra, müzakereci demokrasinin engelli vatandaşları}

kapsaması gerektiği ileri sürülmektedir. Bu görüşe göre müzakereci demokrasi halen normallik düşüncesine dayanmaktadır; insan çeşitliliğinin sıradan, normal ve faal vatandaşlardan oluştuğu imajı varsayılmakta ve engelli insanlar toplumsal katılımdan geleneksel olarak dışlanmış durumdadır. Müzakereci demokraside de aynı tavrın devamı halinde bu demokrasi türünün meşruiyetinin çıkarımları önem arz etmektedir.138

Biçimsel bir müzakereci demokrasi kavramlaştırmasının beş ana özelliği bulunmaktadır. İlk olarak, müzakereci bir demokrasi, süregelen ve bağımsız bir birlikteliktir. Üyeleri, müzakereci demokrasi ile belirsiz geleceğe yürümeyi amaçlamaktadırlar. İkincisi, birlikteliğin üyeleri birlikteliğin uygun olan dönemlerinin onların müzakereleri için bir iskelet (yapı) oluşturduğunu veya onların müzakerelerinin sonucu olduğu görüşünü paylaşmaktadırlar. Bu şekilde paylaştıkları genel bir görüş olmaktadır. Müzakerelerini mümkün kılan kurumlar içindeki faaliyetlerini eşgüdümlemelerine yönelik ve müzakereleri aracılığıyla vardıkları normlara göre bir taahhüt paylaşmaktadırlar. Onlara göre, eşitler arası serbest müzakere meşruiyetin temelidir. Üçüncü olarak, müzakereci bir demokrasi çoğulcu bir

135 _{Mustafa Erdoğan, 2012, a.g.e., s. 29.} 136 _{Arend Lijphart, a.g.e., s.44-50.}

137 _{William Smith; James Brassett, a.g.e., s. 526.}

birlikteliktir. Üyelerinin, kendi hayatlarının idaresine ilişkin ayrı tercihleri, kanaatleri ve idealleri bulunmaktadır. Kolektif seçenek sorunlarının müzakereci çözümü için bir yüklenim paylaşırlarken, aynı zamanda birbirinden uzak amaçları bulunmaktadır ve bazı özel tercihler, kanaatler ve idealler kümesinin zorunlu olduğunu düşünmemektedirler. Dördüncüsü, demokratik bir birlikteliğin üyeleri, müzakereci yöntemlere meşruiyetin kaynağı gözüyle baktıklarından, birliktelik dönemlerinin yalnızca müzakerelerinin sonuçları olması değil ama aynı zamanda benzer bir şekilde manifesto olması önemli olmaktadır. Son olarak, üyelerin biri diğerini müzakere kapasitelerinin sahipliğine göre tanımaktadır.139

Bir müzakereci demokrasi kuramı bu resmi ideali somutlaştırmayı amaçlamaktadır. Bu somutlaştırmayı da, sosyal düzen ortak seçeneğin müzakereci formları tarafından gösteri şeklinde düzenlenmek durumundaysa, sağlanması gereken koşulları karakterize ederek yapmaktadır. Joshua Cohen bu noktada “ideal müzakereci yöntem” adını verdiği ideal bir müzakere tasarımını inceleyerek bu tür bir görüş tasarımını önermektedir. Cohen, bu süreci tasarlamasındaki amacı, resmi kavrama uygun olan müzakereci karar alma şartlarının belirgin bir durumunu vermek ve dolayısıyla demokratik kurumların mümkün olduğunca uzak bir gelecekte somutlaştırması gereken niteliklerini vurgulamak olarak göstermiştir. İdeal müzakereci yöntemin kurumlar için, içinde kendi birliktelik dönemlerinin seçilmiş olduğu bir başlangıç durumunu karakterize etmeyecek ve bunu yansıtacak bir model sağlamak anlamına geldiğini söylemektedir. Bunları ideal yönteme çevirerek, gündeme karar verme gereği, çözümleri gerekçelerle destekleyerek gündem hakkındaki sorunlara alternatif çözümler getirme ve bir alternatif üzerinde uzlaşarak sonuca varma olmak üzere üç genel müzakere görünümü bulmaktadır. Özellikle, sonuçlar eğer eşitler arasında serbest ve mantıklı/makul bir anlaşmanın hedefi olabiliyorlarsa demokratik açıdan meşrudurlar. Bu açıdan, ideal müzakereci yöntem bu ilkeyi yakalayan bir yöntem olmaktadır.140

139 _{Joshua Cohen, a.g.e., s. 346.} 140 _{Joshua Cohen, a.g.e., s. 345-347.}

İdeal müzakereci yöntemin niteliklerini Cohen dört maddede toplamıştır. İlk olarak, ideal müzakere iki koşulu yerine getirmek durumundadır. Birincisi katılımcıların teklifleri ön normlar ve gereklilikler otoritesiyle sınırlandırılmamış olup; katılımcılar kendilerini müzakerelerinin sonuçlarıyla bağlı olarak görmektedirler. Katılımcılar sonuçlardan hareket edebileceklerini düşünmekte; bu çerçevede kesin bir kararın müzakereleri aracılığıyla ortaya çıktığı gerçeğini hesaba katmaktadırlar. İkincisi, müzakereye, onun parçası olanların öneriler getirme, onları destekleme veya onları eleştirme nedenlerini belirtmek için ihtiyaç duyulduğunu ifade etmektedir. İdeal müzakerede, Habermas’ın ortaya koyduğu gibi, en iyi gerekçe dışındaki hiçbir faktör kabul edilmemektedir. Müzakereci kavram kolektif seçeneklerin yurttaşların tercihlerine, arzu edilen bir şekilde uyumlu olması gerektiğiyle kalmayıp, kolektif seçeneklerin müzakereci bir tarzda yapılması gerektiğini vurgulamaktadır. Üçüncüsü, ideal müzakerede partiler hem biçimsel hem de özlü bir biçimde eşittir. Yöntemi düzenleyen kuralların ayrı tutulduğu şekilde biçimsel olarak eşittir. Müzakereci kapasitesi olan herkes müzakereci sürecin her aşamasında eşit durumdadır. Herkes gündeme konular ve çözümler önerebilmekte ve önerilerin desteklenmesi veya eleştirilmesinde akıl yürütme teklifinde bulunabilmektedir. Katılımcılar iktidar ve kaynakların mevcut dağılımının hem müzakereye katılmada şanslarını şekillendirmemesinde, hem de dağıtımın müzakerelerinde yetkiye sahip bir rol oynamasında eşittir. Son olarak, ideal müzakere, eşitler tarafından alternatiflerin akıl yürütme sonucu değerlendirilmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Özgür kişiler, diğerlerinin düşüncelerini etkilemeye yönelik inandırıcı gerekçeler bulmak için ussal olarak güdülenen bir oydaşmaya varmayı amaçlamaktadır. İdeal koşullar altında bile oydaşmaya ilişkin akıl yürütmelerin geleceğine dair bir vaat bulunmamaktadır.141

Müzakereci demokrasi kuramına göre, bir yönetim biçiminde kolektif karar alma süreçleri açısından meşruiyete ve rasyonelliğe ulaşmanın gerekli koşulu; söz konusu yönetim biçimindeki kurumların, herkesin ortak çıkarı olarak görülen, özgür ve eşit bireyler arasında rasyonel ve adil biçimde yürütülen kolektif müzakere süreçlerinden kaynaklanmak üzere düzenlenmiş olması gerekmektedir. Müzakereci

demokrasi kuramında yalnızca bir siyaset biçimi olmayan demokrasi, özgür tartışmayı kolaylaştıran toplumsal ve kurumsal bir çerçeve olmaktadır. Ayrıca rekabete dayalı düzenli seçimler, tanıtım koşulları, yasal denetim gibi araçlarla siyasal iktidarın duyarlılığını ve sorumluğunu sağlayacak bir çerçeve oluşturarak kamusal iktidarı kullanma yetkisini böyle bir tartışmaya bağlamaktadır.142

Sonuç olarak, müzakereci demokrasi kuramının, siyasette iktidar yerine bir akıl yürütme sürecini öne çıkardığı görülmekte; kuramda; politikalar, en güçlü çıkarlar galip geldiği için değil; yurttaşlar veya onların temsilcileri, gerekçeleri dinleyip eleştirdikten sonra birlikte onların doğruluğuna karar verdikleri için benimsenmektedir.143 Müzakereci demokrasi kuramı demokrasinin merkezini oy vermeden kamusal alana ve hesap-verilebilirlik ve meşruiyet pratiklerine kaydırmakta; buna bağlı olarak, konuşma-merkezli demokratik kuram oy verme merkezli demokratik kuramın yerini almaktadır.144