Müftülük

İngiliz yönetimi ada idaresini devraldığında adada 1877 yılında Kıbrıs Müftülüğü’ ne atanan 1816 doğumlu Kıbrıs’ın önde gelen ailelerinden birine mensup olan Sait Ahmetzâde Esseyyid Ahmet Asım Efendi bulunmaktaydı.368

Müftü Ahmet Asım Efendi Kavanin Meclisi’ndeki üye sayılarının eşitliği hakkında mücadele etmiş, Bâbıâli’ye mektuplar göndermiş, İstanbul’dan İngiliz yönetimine uyarılar yapılmış ancak başarılı olamamıştır. Müftü Ahmet Asım Efendi 1884 yılında bir toplantı düzenlemiş, başkanlık yaptığı bu toplantıda İslam mekteplerinin ihtiyaçlarının karşılanması için bir komisyon kurulması kararlaştırılmıştır. Bu komisyon tarafından maddi imkânsızlıklar sebebiyle İngiliz idaresi tarafından kapatılan mekteplerin tekrar açılması, mektep olmayan Müslüman

366 _{Osmanlı Arşivi BOA, Hariciye Nezâreti Siyasi Kalemi [HR.SYS], No. 900, Gömlek No. 82.} 367 _{KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi MAA, Fetva Eminliği Belgeleri [FE], Kutu. 5, Dosya. 35,}

Gömlek. 5, Belge. 1-2.

368 _{Kıbrıs Vakıflar İdaresi Arşivi KVİA, Kıbrıs Şer’îye Sicilleri [KŞS], No. 54, Sayfa. 65, Hüküm.}

köylerinde Kur’an ve dini bilgiler öğretecek okullar açılıp bunlara on iki öğretmen istihdamı yapılmasına izin verilmesi talep edilmiştir.369

Müftü Asım Efendi 1887 yılında İngiliz yönetiminde maaşının artırılmasını istemiş, dilekçesi 18 Kasım 1887 tarihinde Yürütme Meclisi’nde görüşülüp bir sonraki Müftüye emsal teşkil etmemek üzere aldığı maaşın iki katına kadar maaş alabileceği kararı alınmıştır.370 _{Bu dilekçe İngiliz idaresi döneminde Müftü maaşının}

da İngiliz idaresi tarafından ödendiğini göstermesi bakımından önemlidir. Ahmet Asım Efendi 29 Ağustos 1890 tarihinde 74 yaşında vefat edinceye kadar Kıbrıs Müftülüğü görevine devam etmiştir. 23 Ekim 1890 tarihinde ise Bâbıâli tarafından Ayasofya Camii müderrislerinden Ali Rıfkı Efendi Kıbrıs Müftüsü olarak atanmıştır. Ada halkı ise arz-ı mahzar ile adanın yerlilerinden olan ve daha önce Müftü seçilmiş olmasına rağmen Ahmet Asım Efendi’nin Müftü olması için bu görevden çekilen Mehmet Raif Efendi’nin tayin edilmesini istediklerini bildirmiştir.371 Ali Rıfkı Efendi’nin İngiliz idaresi tarafından onayında yaklaşık beş aylık bir gecikme olmuşsa da İngiliz idaresinin her yıl hazırlatmış olduğu rapor kitaplarında Ali Rıfkı Efendinin atama onay tarihi 27 Ekim 1890 olarak raporlanmıştır.372 Ali Rıfkı Efendi, Rumların Yunanistan’a bağlanmak için adada eylemler yaptığını, Enosis mitingleri düzenlediklerini ve adadaki Türkleri rahatsız ettiklerini Bâbıâli’ye, İngiltere yönetimine ve adadaki İngiliz yönetimine bildirmiştir.373 _{Ali Rıfkı Efendi adadaki}

Yüksek komiserden Rumların taşkınlıklarına ve yaptıkları mitinglere karşı tedbir almasını da istemiştir.374 _{Ali Rıfkı Efendi hakkında zaman zaman İstanbul’a çok}

yaşlı olması ve görevini layıkıyla yapamadığı şikâyetleri yapılmaktaydı.375 ₁₉₁₀

yılında Ali Rıfkı Efendi yaşlılığı sebebiyle görevini hakkıyla yapamadığı, İslam ahalisinin ve vakıfların hukukunu koruyamadığı gerekçesiyle emekli ya da azledilip yerine Hafız Ziyai Efendi’nin tayin edilmesi için Kıbrıs Müslüman ahalisi adına iki

369 _{Osmanlı Arşivi BOA, Yıldız Esas Sadrazam Kâmil Paşa Evrakı [Y.EE.KP], No. 1, Gömlek No. 86.} 370 _{National Archive NA, Colonial Office [CO], 69/2.}

371 _{BOA, HR.SYS, No. 892, Gömlek No. 1.}

372 _{Cyprus Blue Book For The Year 1893-1894, 1894, 204-205.} 373 _{Çelik, İngiliz Yönetiminde Kıbrıs’ın İdari ve Sosyal Durumu, 291.} 374 _{National Archive NA, Colonial Office [CO], 69/7.}

375 _{KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi MAA, Fetva Eminliği Belgeleri [FE], Kutu. 6, Dosya. 46,}

kişi meşihat makamına dilekçe göndermiştir.376 _{Ali Rıfkı Efendi İstanbul’a gidip}

kendini savunmuş ancak 14 Şubat 1910 tarihinde görevinden azledilmiştir.377 _Ali

Rıfkı Efendiden sonra 1910 yılının Mart ayında Hafız Ziyai Efendi Kıbrıs halkı tarafından seçilmiş, Şeyhülislam Hüseyin Hüsnü Efendi tarafından atanmış ve İngiliz idaresi tarafından da 1 Mayıs 1910 tarihinde ataması onaylanmıştır.378 _{Hacı Hafız}

Ziyai Efendi 1894-1904 yılları arasında Kavanin Meclisi Lefkoşa-Girne Mebusluğu, 1904 yılından itibaren ise Girne Kaza Kadılığı yapmıştır.379 Müftülüğü döneminde aynı zamanda Maarif Komisyon Reisliği görevini de yürütmüş bilhassa İdadi Mektebinin gelişmesi için çalışıp tamiratlarını yaptırmıştır.380 _{Müftü Hacı Hafız}

Ziyai Efendi 1927 yılında yerine Larnaka Kadısı Hürremzade Hakkı Efendi’nin tayin edilmesi şartı ile emekli olmuştur.381

Bu dönem ile ilgili Türk İşleri Komisyonunun Ara Raporu’nda şöyle yazmaktadır:

“1927 yılında Hacı Hafız Ziyai Efendi emekliliğe sevk edildiğinde Türkiye’de ne halifelik ne de İslam Din Bakanlığı olmadığından arzı mahzar imzalanıp Türkiye’ye gönderilmemişti. Bu suretle inhilal eden makamı doldurmak için mesele memleketin müntehiplerine havale olunacak yerde, o zamanki vali kendiliğinden Hürremzade Hakkı Efendiyi Kıbrıs Müftülüğüne tayin etmişti. Bu tayin bir sene devam etmişti. Müftü maaşı bütçeye konmayınca, makam da lağvedilmiş ve Türk Evkaf Murahhasının imzaladığı bir emirle aynı şahıs murahhas tarafından Fetva Emini olarak tayin edilmişti. Böyle olmakla vazifeleri sırf fetva ısdar etmekten ibaret kalmıştı ve camilerin idaresinde veya diğer dini meselelerde hiçbir hakkı kelamı yoktu. 1928 Kasımında Müftülük Makamı vali tarafından lağvedilmişti… Bu meselede halkın reyi alınmamıştı ve yeni ihdas edilen mevki ise Türk cemaatini

376 _{KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi MAA, Fetva Eminliği Belgeleri [FE], Kutu. 6, Dosya. 46,}

Gömlek. 9, Belge. 1.

377 _{An, Kıbrıs’ın Yetiştirdiği Değerler, 122-123.}

378 _{Cyprus Blue Book 1910-1911 (Nicosia: Government Printing Office, 1911), 174-175.} 379 _{Cyprus Blue Book 1904-1905 (Nicosia: Government Printing Office, 1905), 160-161.}

380 _{KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi MAA, Fetva Eminliği Belgeleri [FE], Kutu. 3, Dosya. 21,}

Gömlek. 65, Belge. 1,3.

tatmin etmekten uzaktı. Hükûmet bu hareketiyle İslam âleminde 13 asır ve Kıbrıs’ta üç buçuk asır hüküm sürmüş olan Müftülük makamına son vermiş oldu.”382

İngiliz idaresi döneminde Müftülük makamının ilga edilmesi, yerine Fetva Eminliği makamının ihdas edilmesi ve tekrar Müftülük makamının ihdas edilmesi ile ilgili detaylar aşağıda anlatılacaktır. Türk İşleri Komisyonunun Ara Raporu ada halkının Müftülük makamına olan hassasiyetini göstermesi bakımından önemlidir.