Ermeni Kilisesi

16 Ağustos 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti kurulduktan sonra Marunîler, Latinler (Fransızlar ve Venedikliler) ve Ermeniler dini gruplar olarak kabul edilmiş ve Türk veya Rum tarafından birini tercih etmeleri konusunda referandum yapılmıştır. Bu referandumda 1077 Ermeni Rum tarafını, 5 Ermeni de Türk tarafını tercih etmiştir. Bu sonuca göre Ermeniler, Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın 2. Maddesinin 3. Bendine göre kendilerine verilen hakkı kullanarak Rum cemaatine ilhak edilmişlerdir.747 _{Ermenilerin Kıbrıs Cumhuriyeti Temsilciler Meclisi’nde}

seçilmiş bir temsilcileri vardır. 2006 yılından beri Vartkes Mahdessian Temsilciler Meclisi Ermeni toplumu temsilcisidir.748

Bugün Lefkoşa’nın kuzey kesiminde yaşayan Ermeniler vardır. Bunlar, Türk Cemaat Meclisi İaşe ve Malzeme Dairesi’nin yardımlarıyla yaşayan 60 yaşlarındaki Bayan Viktorya Kamuyan, 70 yaşlarındaki Annik Sahinyan, 65 yaşlarındaki Bay Arşak Nalbantyan, 60 yaşlarındaki Bayan Arşak Nalbantyan, 60 yaşlarındaki Bay Artin Kirkor ve Bayan Artin Kirkor, emekli devlet memuru Bay Nişan Nişanyan, Bay Lüskan Kabriel, Bay Artin İdoyan ve Bayan Artin İdoyan’dır. Göçmen Bürosu

744 _{Kıbrıs Gazetesi (13 Kasım 2006).}

745 _{Göktürk, “Rum Ortodoks Kı̇lı̇sesı̇’nı̇n Kıbrıs’ta Karar Alma Sürecı̇ne Etkı̇sı̇”, 339.}

746 _{Ramazan Adıbellı̇, “Doğu Hıristiyanlarının Bugünkü Durumuna Genel Bir Bakış”, Milel ve Nihal}

10/2 (2014), 155.

747 _{Keser, Kıbrıs’ta Ermeniler, 141.}

748 _{Parliament.cy TEMSİLCİLER MECLİSİ, “Vartkes Mahdessian”,}

http://www.parliament.cy/en/representatives-of-the-religious-groups/mahdessian-vartkes-1 (09

kayıtlarına göre 1960-1963 yılları arasındaki olaylarda yaklaşık 1000 Ermeni Kıbrıs’tan göç etmiştir. Bu da Kıbrıs’taki Ermeni nüfusunun yaklaşık %27’sine tekabül etmektedir.749

Rumlar 1960 ve sonrası gelişen olaylarda sadece Türkleri hedef almakla kalmamış aynı zamanda Ermenilere karşı da sistematik boykot uygulamışlardır. Çoğunluğu ticaretle uğraşan Ermenilerin gelirleri azalmış, çaresiz göç etmek zorunda kalmışlardır. Kıbrıs Ermeni Kilisesi bu dönemde Kıbrıs’ın kuzeyinden göç eden ailelerin sayısını 300 olarak belirtmektedir.750 _{Ayrıca kilise görevlileri, din adamları,}

okul ve kulüplerin yöneticileri de bu dönemde göç etmiştir.751

Kıbrıs Ermeni Kilisesi göç eden Ermenilerin taşınmaz mal varlığını 1964 yılı itibariyle 1.5 milyon sterlin olarak vermektedir. Ermenilerin kuzeyde kalan taşınmazları ise bugün dahi güvendedir.752 _{1974 sonrası adanın resmen ikiye}

bölünmesinden sonra hem KKTC makamları hem de Türkiye Ermenilere karşı iyi niyetli tutumunu Osmanlı’da olduğu gibi753 devam ettirmiştir. Bunun en somut örneği ise Lefkoşa’nın Türk kesiminde kalan eski Ermeni taşınmazları ile Melikyan – Ouzounian İlkokulu ile Surp Asdvadzadzin Kilisesi’nin restorasyonlarının yapılarak754 _{Ermenilerin kullanımına açılmasıdır.}755 _{Ermenilerin Asdvadzadzin adı}

ile güneyde de kilisleri vardır. Yine kuzeyde bulunan Notre Dame Kilisesi’nin restorasyonu ise devam etmektedir. 2007 yılından beri her yıl Mayıs aynın ilk Pazar günü Surp Magar Manastırı’nda KKTC’nin izni ile Ermeniler, Aziz olarak kabul ettikleri Makarios’un (306 – 395) isim günü anısına bir ayin yapmaktadırlar.756

Yıllara göre Ermenilerin ada içindeki nüfusu şu şekildedir:

749 _{Keser, Kıbrıs’ta Ermeniler, 142.}

750 _{Cyprusarmenians ARMENIANS, “CyprusArmenians”,}

http://www.cyprusarmenians.com/en/introduction (15 Ekim 2019).

751 _{Keser, Kıbrıs’ta Ermeniler, 143.}

752 _{Ulvi Keser, “2013 Kuzey Kıbrıs Geleceğin Planlanması”, Ermeni Doğu Lejyonu’ndan Kanlı Noel}

Sürecine Kıbrıs’ta Ermeni Toplumuna Kesitsel Bir Bakış (1915-1963), ed. Soyalp Tamçelik,

EkoAvrasya Yayın No: 2014/1 (Ankara: EkoAvrasya Yayınları, 2014), 191.

753 _{Mehmet Akif Erdoğru, “Kıbrıs Ermenileri Üzerine Notlar (1580 - 1640)”, Tarih İncelemeleri}

Dergisi 17/1 (2002), 10.

754 _{Ermenihaber, “Kıbrıs’ta Ermeni kilisesi restore edildi” (21 Mart 2014).}

755 _{Keser, “Ermeni Doğu Lejyonu’ndan Kanlı Noel Sürecine Kıbrıs’ta Ermeni Toplumu”, 208.} 756 _{Star Kıbrıs, “Ermeniler 33 Yıl Sonra Sourp Magar Manastırı’nda” (08 Mayıs 2007); BRTK,}

1881 – 201 1891 – 291 1901 – 553 1911 – 611 1921 – 1573 1931 – 3617 1946 – 3962 1956 – 4549 1960 – 3628757 1994 – 3378758

Bugün ise Kıbrıs’ta Ermenilerin kendi ifadelerine göre 3000-3500 Ermeni çoğunlukla Lefkoşa, Larnaka ve Limasol’da yaşamaktadır.759 _{1974 Barış}

Harekâtı’ndan sonra Ermenilerin en önemli manastırlarından biri olan Sourp Magar Manastırı ile Kantsvor Manastırı ile bir ilkokulları ve kiliseleri Kıbrıs’ın kuzeyinde kalmıştır. Bugün Kıbrıs’ta Ermenilere ait üç Ermeni Kilisesi ve ilköğretim okulu bulunmaktadır. Ermenilerin adadaki önemli eğitim kurumlarından biri olan ortaöğretim düzeyindeki Melkonian Eğitim Enstitüsü tepkilere ve tartışmalara rağmen maddi imkânsızlık nedeniyle 2005 yılında kapanmıştır. Bu okul aynı zamanda diğer ülkelerden de öğrenci kabul etmiş, yatılı yetimhane özelliğinde çalışmıştır. Şu anda Kıbrıs’taki tek Ermeni ortaöğretim kurumu Lefkoşa’daki Nareg okuludur. Bu okul tüm dünyada geçerliliği olan “Gymnasium” unvanına sahiptir.

Kıbrıs’taki Ermeni Kiliseleri Kilikya Ermeni Katolikosluğu’na bağlıdır. Kilisenin başında Katolikos Vekili Başpiskopos Khoren Doghramajian bulunmaktadır. Lefkoşa’da Kıbrıs Ermeni Piskoposluğu ve Surp Asdvadzadzin Ermeni Apostolik Katedrali, Surp Amenaprgiç Şapeli, Surp Boğos Şapeli (pasif) ve Surp Harutyun Şapeli (pasif) bulunmaktadır. Surp Asdvadzadzin Ermeni Apostolik

757 _{Hadjilyra, The Armenians of Cyprus, 16.} 758 _{Keser, Kıbrıs’ta Ermeniler, 186.}

Katedrali’nin görevlisi Papaz Momik Habeshian’dır. Larnaka’da ise Surp Stephanos Ermeni Apostolik Kilisesi bulunmaktadır. Görevlisi Pastör Mashdots Ashkarian’dır. Limasol’da Surp Kevork Ermeni Kilisesi vardır. Bu kilisenin görevlisi de Mashdots Ashkarian’dır.

Kıbrıs’taki Ermenilerin büyük çoğunluğu Ortodoks olmakla birlikte yaklaşık 40-50’si Evanjelist, 30-40 civarı Baptist, 20-30 kişi Yahova Şahidi, 10-20 kişi Katolik ve 5-10 kişi ise Anglikan’dır.760

Kıbrıs Ermeni Kilisesi 1759-1775, 1800-1821, 1861-1864, 1908-1926 yılları arasında İstanbul Patrikliğine, 1775-1800, 1821-1837, 1888-1908 yılları arasında Kudüs Patrikliğine, 1864-1888 yılları arasında ise Eçmiyazin’e bağlı kalmıştır.

Kıbrıs’ta Ermeniler adanın kültürel zenginliğine katkı sağlamaktadır. Kıbrıslı Ermeniler 1960 ve sonrası olaylara karışmamış, ne Rumlardan ne de Türklerden taraf olmuşlardır. Dolayısıyla Kıbrıs Ermenilerinin her iki idare ile de bir problem yoktur. AB üyesi olan Kıbrıs Cumhuriyeti’nden kilise ve okulları için ciddi maddi destek almaktadırlar. Ancak buna rağmen eleştirel yazılar da yazılmaktadır. Olga Demetriou tarafından yazılan makaleden alıntılamış olduğumuz paragraf bu duruma örnek olarak gösterilebilir:

“1960 sonrası resmi olarak Kıbrıs Rum topluluğunun üyeleri olarak sayılan diğer azınlık grupları ve daha yakın zamanda büyüyen bir göçmen nüfusu adada belirli bir dışlama yaşıyor. Bu tür göçmen gruplar arasında 1975-1990 yılları arasında Lübnan iç savaşından kaçan Ermeniler ve 1989'dan sonra Ermenistan'dan göç eden Ermeniler de vardır. Bu grupların yaşadığı dışlanma kalıpları, Kıbrıslı Rumlar arasındaki ikili ilişki olarak çatışmanın görüntüsünden gelişmiştir. Ve Kıbrıslı Türkler, yine de bu deneyimlere gösterilen dikkatin sorgulandığı “Kıbrıslı Rum-Kıbrıs” ve “Kıbrıslı Türk” anlayışları tam olarak budur.”761

760 _{Hadjilyra, The Armenians of Cyprus, 27.}

761 _{Olga Demetriou, “‘Struck by the Turks’: Reflections on Armenian Refugeehood in Cyprus”,}

Ermenilerin Kıbrıs Ermenileri hakkında bilgi veren, dernek ve vakıf faaliyetleri, futbol takımları, partileri ile topluluk haberlerini ve toplantıları bildiren, kilise ve eğitim kurumları hakkında bilgiler barındıran bir internet siteleri vardır.762

Bu internet sitesi Türkiye’de 1915-1923 yılları arasında yaşanan olayları soykırım ve katliam olarak vermektedir.