Eğitim programları (Müfredat) öğrencilere okulda ve okul dışında planlanmış etkinlikler yoluyla sağlanan öğrenme yaşantıları düzeneğidir. Programlar, öğretim etkinliklerinin en rasyonel ve düzenli şekilde nasıl yürütüleceğinin önceden belirler. Eğitimi planlamanın önemi çok büyüktür. Öğretim programlarıyla öğrencilere öğrenme yaşantıları sunulur (Demirel, 2011). Öğrencilere ne öğretileceği, ne kadar ve ne yoğunlukta öğretileceği program ile düzenlenir. Öğretim programları ortalama bir öğrenci düşünülerek hazırlanır. Üstün yetenekli ya da öğrenme güçlüğü çeken öğrencilerin bu programdan istifade etmesi öğretmenlerin inisiyatifine bırakılır. Bu durumda hazırlanan öğretim programının tüm öğrencilere hitap eden uygulamalar içermesi bizi programı farklılaştırmaya yöneltir. Farklılaştırma günümüzde tüm öğretmenler için bilinmesi gereken bir kavramdır. Sınıf içerisinde yer alan öğrencilerin ilgi, yetenek, öğrenme alanı, öğrenme gereksinimleri ve hazırbulunuşlukları gibi bireysel farklılıklarına hitap edecek bir müfredat ancak onun farklılaştırılması ile elde edilebilir (Tortop, 2015a).
Bu bölümde öğretim programlarının içerik, ürün, süreç ve öğrenme ortamı gibi dört temel boyutu üzerinde öğrencilerin bireysel farklılıkları dikkate alınarak farklılaştırma imkânı
30
sunan öğretim programları ele alınacaktır. Söz konusu öğretim programlarında süreç becerileri olarak ileri düşünme becerileri, içerik olarak bilginin derinliği ve karmaşıklığı, ürün olarak gerçek yaşam sorunlarının çözümü, öğrenme ortamı olarak da bağımsızlık, müfredat farklılaştırmanın ana temalarıdır (Sak, 2014).
2.7.1. Maker Modeli
Karma sınıf ortamında bireysel olarak önemli farklılıklar gösteren öğrencilerin eğitimleri için Maker tarafından geliştirilmiştir. Genel müfredatın nicel ve nitel olarak farklılaştırılmasını esas alır. Bu model, müfredatı içerik, ürün, süreç ve öğrenme ortamı bakımından dört temel boyutu dikkate alarak farklılaştırmaktadır. Bu dört boyutun her birini ise kendi içerisinde alt boyutlara ayırarak açıklamaktadır (Sak, 2014).
Öğretim programlarının içeriği, konulardan, kavramlardan, fikirlerden, soyut, somut, kolay, zor çok çeşitli bilgilerden oluşabilir. Öğretim programının içerik boyutu farklılaştırılırken, öğrencilerin bireysel farklılıkları dikkate alınarak içerik daha soyut,
karmaşık, konu bakımından zengin ve içeriğin organizasyonu bakımından disiplinler arası
bir yaklaşımı ele almaktadır. Ayrıca bilim ve sanat dünyasına önemli katkılar sağlamış dehaların, seçkin kişilerin yaşamı öğrencilerin motive edilmeleri ve ilgilerini çekmeleri bakımından programa dâhil edilmiştir (Sak, 2014).
Bu modelde süreç içeriğin aktarılması yollarını, bilgiye ulaşma ve onu kullanma biçimlerini kapsar. Maker modelinde süreç önemli bir yer kaplar. Süreç farklılaştırılırken öğrencilerin öğrenme ve düşünme türleri, öğrenme hızları, öğrenme stilleri dikkate alınarak açık uçlu sorularla, merak ve keşif duygusunu işleyerek öğretim yollarını ve yöntemlerini çeşitlendirmeyi gerektirir (Sak, 2014).
Maker modelinde farklılaştırılan ürün gerçek yaşam problemlerine odaklanır, onları araştırır. Öğrenciler gerçek yaşam problemleri ile karşı karşıya getirilir. Öğrencilerden beklenen ürün bir özet niteliğinde değil çeşitli türlerden oluşan bir sentez olabilir. Öğrencileri bir süre sıkan aynı tür ödevler yerine, öğrencilerin yeterliklerini kullanabilecekleri, kapasitelerini gösterebilecekleri, ürün çeşitliliğine yer verilmelidir. Tasarlanan ürün alan uzmanı tarafından değerlendirir (Sak, 2014; Tortop, 2015a)
Maker modelinde ideal bir öğrenme ortamı, öğrencilerin her türlü öğrenme etkinliklerine aktif katılımlarının sağlandığı, hem bireysel hem de grupla çalışmaların yapılabildiği,
31
laboratuvar veya atölye gibi kullanımlarının olabildiği, iletişim çeşitliliği olan, ihtiyaç duyulduğunda müziğin kullanıldığı, bireysel tercihlere olabildiğince karşılık veren esnek bir yapıya sahip olmalıdır (Sak, 2014).
2.7.2. Paralel Müfredat Modeli
Paralel Müfredat Modeli (PMM), genel müfredat, bağlantılar müfredatı, uygulamalar müfredatı ve farkındalık müfredatı olmak üzere birbirine bağlantılı dört müfredattan oluşur. Paralele müfredat modelini oluşturan her bir boyut eğitim öğretim ortamında birlikte kullanılacağı gibi birbirinden bağımsız olarak da değerlendirilebilir (Sak, 2014).
Genel müfredat modeli, bir ülkenin eğitim politikalarının belirlediği uzak hedefler
doğrultusunda hazırlanmış kazanımları içerir (Akkaş & Tortop, 2015). Paralel Müfredat Modeli’nin temel dayanağını oluşturur. Genel müfredatın amacı, çeşitli disiplinlerde ve yaşamda başarının temelini oluşturan bilgiyi, beceriyi ve diğer bireysel donanımları geliştirmektir (Sak, 2014).
Bağlantılar Müfredatı, PMM’nin bu boyutu öğrencilerin bilgiler arası bağlantıları
keşfetmesine yardımcı olmaktadır. Bir disiplinin temel ilke, kuram ve kavramlarına ağırlık verirken temel müfredatta yer almayan becerilerin geliştirilmesini sağlar. Öğrendiğimiz yeni bilgileri farklı ortamlarda kullanabilme, önceki öğrenmelerle bağlantılar kurma, öğrendiği yeni bilgiyi farklı disiplinlerde kullanabilme, olaylara, konu ve kavramlara farklı bakış açıları getirmeyi amaçlar (Sak, 2014).
Uygulamalar müfredatı, alanda uzmanlaşmasını sağlayan kazanımları içerir. Öğrencilerin
alanın uzmanıymış gibi düşünüp çalışmasını sağlar. Bir alana özgü bilgi ve becerileri çalışma biçimlerini, uzmanların çalışma biçimlerinde olduğu gibi kullanmalarını gerektirir (Sak, 2014).
Farkındalık Müfredatı, belli bir alanda, öğrencilerin o alana yönelik anlayış
geliştirmelerini, farkındalık oluşturmalarını, alan uzmanlarına benzer bir anlayış geliştirmelerini sağlamaktadır (Tortop, 2015a).
32
2.7.3. Müfredat Daraltma Modeli
Müfredat Daraltma Modeli, genel müfredatın düşük düzeyli ve birbirini sürekli tekrar eden kazanımlarının ve etkinliklerinin kaldırılmasını yerine öğrenci için daha kapsamlı, öğrenci için daha anlamlı kazanımların eklenmesini temel alır. Daraltma yalnızca bir öğrenci için yapılacağı gibi bütün sınıf için de yapılabilir (Sak, 2014). Genel eğitim müfredatının birbirini tekrar eden konu ve kazanımlarının sıkıştırılması sonucu oluşan zaman boşluğuna;
1. Üst öğrenim düzeyinden konu ve kazanımlar alınarak hızlandırma yapılabilir. (hızlandırma)
2. Müfredat öğrencilerin bireysel farklılıkları dikkate alınarak farklılaştırılabilir. (Farklılaştırma)
3. Öğrencinin derinlemesine bilgi edinmesini sağlamak için zenginleştirilmiş etkinlikler yapılabilir (Zenginleştirme) (Tortop, 2015a).
Müfredat daraltma için su aşamalar izlenebilir (Tortop, 2015a) ;
1. Ünite ve kazanımların belirlenmek.
2. Üstün zekâlı öğrencileri ön değerlendirmeden geçirmek. 3. Genel müfredatın tekrar eden kazanımlarını çıkarmak.
4. Boş kalan zamana hızlandırma, farklılaştırma veya zenginleştirme yapmak. 5. Elde edilen yeni müfredatı uygulamak.
2.7.4. Entegre Müfredat Modeli
Entegre Müfredat Modeli, (EEM) öğrencilerin zihinsel ve duyuşsal özelliklerini dikkate alarak müfredatı derinlik, karmaşıklık, soyutluk ve yaratıcılık öğelerinin vurgulandığı ilkelere göre hazırlamayı temel alır. İleri düşünme becerileri ve disiplinlerarası temalara ağırlık verir. EMM içerik, süreç-ürün ve Epistemolojik kavram boyutu olmak üzere üç boyuttan oluşmaktadır (Sak, 2014).
İçerik boyutu, hızlandırma yoluyla üst sınıflardan konular alarak hızlı öğrenen öğrencilerin
öğrenme gereksinimlerini karşılamayı amaçlar. Alan uzmanlarının bir dersin içeriğinin kapsadığı konu, kavram ve kazanımların söz konusu sınıf düzeyi için belirlenen kazanımlarla ilişkilendirilir. Böylece geliştirilen müfredat ulusal eğitim müfredatından kopmamış olur. EMM’de içerik oluşturmada öncelikle ünitenin amaçları belirlenir. İkinci
33
olarak öğretim yöntemleri belirlenir. Belirlenen öğretim yöntemleri öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate almalıdır. Üçüncü olarak öğretim ve değerlendirme üst sınıf materyalleri ile yapılır. Son olarak ders içerikleri alan uzmanları ve eğitimcilerin işbirliği ile gerçekleştirilir (Sak, 2014).
Süreç ve ürün boyutunda, bilimsel ve sosyal araştırma becerilerinin geliştirilmesine ağırlık
verilir. Bu sayede öğrenciler yüksek nitelikli ve gerçek ürün geliştirirler. Ürün odaklı süreçte öğrencilerin ileri düşünme becerileri ve bireysel ilgi alanlarında bağımsız çalışma becerilerinden faydalanılır. Öğrenciler bilgiyi işleme sürecinde problem çözmenin aşamalarını kullanarak bilimsel süreç becerilerini geliştirirler.
Epistemolojik kavram boyutu, bilginin birbirinden bağımsız parçacıklar yerine bir sistem
olarak öğretilmesini içerir. Bu doğrultuda öğrenme konu ve kazanımları büyük konular üzerinden organize edilir. Öğrenme süreci boyunca öğrenciler hem disipline özgü hem de disiplinlerarası fikir tema ve ilkelerle karşı karşıya gelir.
2.7.5. Izgara Modeli
Izgara modeli de diğer bazı modeller gibi içerik, süreç ve üründe farklılaştırmalara giderek bu bileşenlerin kapsamlı bir tema altında öğretilmelerini önermektedir (Sak, 2014).
İçerik boyutunu öğrencilere ilginç gelen, onlar için önemli bilgilerden oluşur. Konular
oluşturulurken kapsam, derinlik ve karmaşıklık ilkeleri göz önünde bulundurulur. Temaların seçiminde dikkat edilmesi gereken özellikleri şöyle sıralayabiliriz (Sak, 2014);
1. Temalar çalışmaya değer olmalıdır.
2. Temalar zamana ve yaşa bağımlı olmamalıdır.
3. Temalar bütün disiplinlerde çalışılabilen bir kavram olmalıdır.
Süreç, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, metaforik düşünme, problem çözme, araştırma,
öğrenmeyi öğrenme ve yaşam becerilerini geliştirme gibi öğrencilerin çok yönlü gelişimini sağlamalıdır. Günümüzde bilgiden çok bilginin kullanılmasını sağlayan düşünme becerilerinin geliştirilmesi önem kazanmıştır. Süreç bu özellikler dikkate alınarak farklılaştırılır (Tortop, 2015a).
Ürün, içerikte yer alan bilginin, düşünme ve araştırma becerileri ile çeşitli ifade
34
boyutu olmalıdır. Ürünler, öğrencilerin araştırma ve üretme becerilerini geliştirmelidirler. Öğrenciler ürünleri ile teknolojiyi kullanabilmeli, zaman ve kaynak planlaması yapabilmeli, başarı kriterleri belirlemeli ve geliştirilen ürünün paylaşılmasını ve kullanılmasını sağlayacak yöntemler geliştirmelidir (Sak, 2014).
2.7.6. Çoklu Menü Modeli
Çoklu Menü Modeli özellikle zorluğu ve karmaşıklığı seven öğrencilere farklı alanlarda çalışma imkânının sunulduğu müfredat farklılaştırma modellerinden biridir. Bu model bir disipline has bilgilerin ve düşünme becerilerinin etkili bir biçimde ve farklı yöntemler kullanarak öğretilmesini gerektirir. Müfredat ünite geliştirmeye yönelik yedi menüden oluşmaktadır (Sak, 2014; Tortop, 2015a).
Bilgi menüsü, bir disipline ait bilgilerin bir sistem ve sıra içerisinde öğretilmesini
önermektedir. Buna göre bilgi menüsü bir disiplinin;
1- Yapısı, tanımı ve yerini
2- Temel ilke ve işlevsel kavramlarını 3- Yöntemsel bilgileri
4- Evrensel bilgiye olan katkıları olmak üzere
dört bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler ünite programının bilgi ile ilgili dört bölümünü oluşturur. Öğretmenlerin bu bileşenleri temel alarak bir disiplini dört farklı açıdan incelemelerine ve ders programını geliştirmelerini önermektedir (Sak, 2014).
Öğretim teknikleri menüsü, bir disipline ilişkin bilgilerin öğrencilere nasıl sunulacağını
içerir. Öğrencilerin bilgiye ulaşacaklarını ve nasıl kullanacaklarını belirleyen teknik ve yöntemlerin seçildiği menüdür. Öğretim tekniklerinin ve yöntemlerinin zengin olması öğrencilerin etkinliklerden daha fazla yararlanmalarını sağlayacaktır (Sak, 2014; Tortop, 2015a).
Öğretim amaçları ve öğrenci etkinlikleri menüsü ile öğrencilerin elde etmesi beklenen
kazanımlar ve bu kazanımların ne tür etkinliklerle elde edileceğinin belirlendiği bölümdür. Öğretimin hedeflerine uygun etkinlikler tasarlanır (Tortop, 2015a).
35
Öğretim stratejileri menüsü, öğretmenin öğretim etkinlikleri sürecinde kullanacağı
stratejileri belirler. Belirlenen strateji ile öğrenci ve öğretim kaynakları arasında etkileşim dolayısıyla öğrenmeyi artıran sistemler belirlenir (Şen, 2011).
Öğretim sırası menüsü ile ders içeriklerinin ve öğrenme etkinliklerinin organizasyonuna
ve sırasına ilişkin öneriler sunulur.
Sanatsal dönüşüm menüsü ile öğretmenlerin öğretim etkinlikleri süresince kullanacakları
materyalleri kendilerinin tasarlamaları ve geliştirmeleri tavsiye edilir. Çünkü öğretmenin kendi geliştirdiği bir materyali kullanmak, başkasının geliştirdiği materyali kullanmaktan kolay olabilir ve motivasyonu güçlendirir (Sak, 2014).
Öğretim ürünleri menüsü, öğrenme süreci sonunda öğrencilerin kazanımlarının da bir
göstergesi olan ürünlerdir. Şiir, drama, makale, gösteri şeklinde somut ürünler olabileceği gibi; problem çözme becerileri, öz güven, öz saygı gelişimi gibi soyut öğrenme çıktıları da ürün olarak değerlendirilir (Sak, 2014; Tortop, 2015a).
2.7.7. Üyep Müfredat Modeli
Üstün yetenekliler Eğitim Programları Modeli (ÜYEP) üstün yetenekli öğrencilerin eğitilmelerine yönelik Anadolu Üniversitesi’nde kurulmuş üniversite tabanlı bir programdır. ÜYEP kendine özgü tanılama, müfredat, öğretim, değerlendirme, program ve öğretmen eğitimi modellerinden oluşan kapsamlı bir eğitim programıdır. ÜYEP müfredat modeli analitik yetenek, pratik yetenek ve yaratıcı yetenek olmak üzere üç öğretim bileşeni ve bu bileşenlere ilişkin kapsamlı program çözme becerilerinden oluşmaktadır (Sak, 2014). Program türü olarak okul sonrası homojen grupların kullanıldığı, hafta sonları ve yaz dönemlerinde eğitim verilmektedir. ÜYEP’te matematik ve fen bilimleri alanlarında kazanımlara ağırlık verilmesi sebebiyle yalnızca bu alanlarda zenginleştirilmiş ve hızlandırılmış etkinlikler uygulanır (Akkaş & Tortop, 2015).
ÜYEP genel eğitim programlarının kazanımlarından yola çıkarak analitik yetenek, pratik yetenek ve yaratıcı yeteneklerini geliştirmeyi amaçlayan kazanımlarını oluşturur. Bu modelde konular temalar ve kazanımlar disiplinlerarası bir yaklaşımla ele alınarak işlenirler (Çalıkğolu, 2014).
36
2.7.8. Üyükep Modeli
Üstün yetenekliler üniversite köprüsü eğitim modeli (ÜYÜKEP), üstün zekalı ve yetenekli öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak eğitim imkanı sunan modellerden biridir. ÜYÜKEP modeli ilkokul, ortaokul, liselerde öğrenim gören üstün zekalı öğrencilerin için okullarda uygulanabileceği gibi üniversitelerimizin araştırma ve uygulama merkezleri ve eğitim fakültelerinin bünyesinde oluşturulacak bir modeldir. ÜYÜKEP modelinin temel eğitim stratejisi mentörlük ve e-mentörlük üzerine kurulmuştur. Mentör, öğrenciyi başarıya götüren yolları gösteren bir rehber, öğrencilerin gelişim süreçlerinde alacakları kararlar konusunda bir danışman, kendilerini geliştirmek istedikleri konuda örnek alacakları bir
model, belli bir alanda uzman, bilgi ve beceri kazandıran bir eğitimci, güvenilir bir arkadaştır (Tortop, 2015b). ÜYÜKEP modeli üstün yetenekli bireylerin yetenek
alanlarının belirlenmesinde ve bu bireylerin eğitiminde üniversite sistemlerinin bir köprü rolü üstlenen bir modeldir. ÜYÜKEP öğrencilere bağımsız bir biçimde bilimsel araştırıma yapabilme becerisi kazandırmayı amaçlamıştır. ÜYÜKEP müfredat modelinin bileşenleri şunlardır (Tortop, 2015a):
1. Öz düzenleme becerileri
2. Bilimsel süreç ve araştırma becerileri 3. Düşünme becerileri
4. Bilimsel yaratıcılık 5. Bilim tarihi ve felsefesi
Üstün yetenekli öğrencilerin elde etmesi istenen kazanımların tamamı bu bileşenler dikkate alarak farklılaştırılmaktadır. ÜYÜKEP modeli üç aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar;
1. Alan ve mentör belirleme aşaması,
2. Bilimsel alanda derinlemesine çalışma ve tasarlama aşaması, 3. Bağımsız araştırma yapma ve raporlaştırma aşamasıdır.