Acil Müdahale Planlarının Hazırlanması

Acil Müdahale Planı, Deniz Çevresinin Petrol Ve Diğer Zararlı Maddelerle

Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale Ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun Kapsamında Mal Ve Hizmet Alımına İlişkin Yönetmelik193 (Bundan sonra “Alımlara İlişkin Yönetmelik” olarak adlandırılacaktır.) m. 4b ve Uygulama Yönetmeliği m.3c uyarınca tanımlanmaktadır. İşbu yönetmeliklerdeki tanıma göre acil müdahale planı; “müdahale faaliyetleri kapsamında teşkilâtlanmayı, yetki, görev ve sorumlulukları, yapılacak işlemleri, hazırlıklı olma, müdahale imkân ve kabiliyetleri ile diğer hususları içeren ulusal, bölgesel ve yerel düzeydeki plânları”nı

ifade etmektedir.

Kirlilik olaylarına hazırlıklı olma ve müdahalenin planlanması, acil müdahale planları ile yapılır. Acil müdahale planı türleri şunlardır; Gemi acil müdahale planı, Kıyı tesisi acil müdahale planı, Bölgesel acil müdahale planı ve Ulusal acil müdahale planı.

MARPOL I. ekinin 26. kuralı ile II. ekinin 16. kuralı kapsamına giren tüm gemiler, bu maddelerde belirtilen esaslara uygun olarak petrol veya diğer zararlı madde kirliliği “gemi acil müdahale planlarını”, IMO kural ve tavsiyeleri ile Deniz Çevresinin Korunması Komitesi-MEPC 54 (32) No’ lu sirkülerine uygun olarak hazırlamaktadırlar194.

Acil durum planlarının geçerliliği için “giriş/tanımlar” – “emredici hükümler” ve “ihtiyari hükümleri” sıralaması içinde düzenlenmiş olması gerekmektedir. Gemiler için gerekli asgari personel, ekipman ve malzeme seviyesi ilgili uluslararası sözleşmelere uygun olarak hazırlanan gemi acil müdahale planlarında belirtilir. Planların mürettebatın umulmadık anda ortaya çıkan petrol boşaltımına karşı alacağı tedbirlerle ilgili olarak yol gösterici olması gerekmektedir. Acil müdahale planının öncelikli görevi gerekli tedbirlerin alınarak petrol sızıntısını durdurmak ya da en aza indirmektir. Planın bu amacını yerine getirebilmesi için; gerçekçi, pratik, kolay uygulanabilir, mürettebat tarafından anlaşılabilir, geliştirilmiş, gözden geçirilmiş ve düzenli olarak güncellenmiş olması gerekmektedir195.

Açık deniz tesisleri ve boru hatları da dâhil, kıyıda veya kıyıya yakın bölgelerde denizlerin petrol ve MARPOL II. ekinin II. ve III. eklentilerinde listelenmiş maddelerle kirlenmesine yol açabilecek faaliyetleri icra eden kıyı tesislerine ait “Kıyı Tesisi Acil Müdahale Planları”, bütün seviyeler için planlama ve

194 _{MARPOL Ek I /26. madde uyarınca Acil Durum Planının içermesi gereken temel ve emredici}

öğeler şöyle sıralanmıştır; petrol kirliliğine yol açan olay meydana geldiğinde kaptan ve diğer mürettebatın gemiyi boşaltma ve durumu rapor etme eylemlerini açıklayan bir prosedür, işbu olayın meydana gelmesi durumunda temasa geçilecek kişi ve kuruluşlar listesi, olayın meydana gelmesi akabinde sızıntıyı sona erdirmek veya azaltmak amacıyla ivedi olarak yapılması gereken işlemler ve işbirliği içine girilmesi gereken ulusal ve uluslar arası birimlerle kurulacak temasa ilişkin prosedür. Ayrıntılı bilgi için bknz. “Guideliness For The Development of Shipboard Oil Pollution Emergency Plans, International Maritime Organization”, IMO Publications, London 2001, s. 4

195 _{“Guideliness For The Development of Shipboard Oil Pollution Emergency Plans, International}

faaliyetleri içermektedir. Kıyı tesisi acil müdahale planlarının da Uygulama Yönetmeliği m. 23/6 uyarınca, kıyı tesisleri tarafından ve Müsteşarlık ve Bakanlığın uygun görüşü ile kendi acil müdahale planlarını ve risk değerlendirmelerini hazırlama yetkileri vardır.

Acil müdahale planı hazırlanması yükümlülüğü uluslar arası sözleşmelerden etkilenerek ulusal hukukumuza kazandırılmış bir kavramdır. Nitekim yukarıda incelenen OPRC Sözleşmesi ve HNS Protokolü m. 3 uyarınca taraf devletlerin “acil müdahale planı hazırlama ve raporlama” yükümlülüğü olduğuna değinilmiş ve taraf devlet gemilerinin “gemi acil durum planı” bulundurması gerektiği bildirilmiştir. Dolayısıyla “Gemi Acil Müdahale Planı” hazırlamak Çevre ve Orman Bakanlığı” görev ve sorumluluğunda değil ilgili gemi görev ve sorumluluğundadır.

OPRC m. 3/3 ve 3/4 ile HNS Protokolü m. 3/2 uyarınca yine her bir taraf devlete; kıyı tesisi işletmecileri, otoritelerinin, deniz limanları ve petrol işleme tesislerinden sorumlu mercilerin, ulusal sistemle koordineli ve yetkili ulusal makam tarafından belirlenen usullere uygun olacak, kirlilik olaylarına ilişkin acil durum planları veya tehlikeli ve zehirli maddelere ilişkin benzeri düzenlemelere sahip olmalarını sağlama yükümlülüğüne değinilerek “kıyı tesisi acil müdahale planı” yapma zorunluluğu bildirilmiştir.

OPRC m. 6 ve HNS Protokolü m.4 ile taraf devletlere ulusal ve bölgesel sistem oluşturarak bu anlamda acil durum planları hazırlama yükümlülüğü getirilmiştir. Nitekim bu yükümlülük de Uygulama Yönetmeliği m. 24 ve m.25 düzenlemesinin getirilmesi ile Türkiye tarafından yerine getirilmiştir. OPRC m. 12 ve HNS Protokolü m.10 uyarınca; göre ulusal ve bölgesel anlamda acil müdahale sitemini kuran devletlere teknik yardım ve teknik hizmette bulunma yükümlülüğü diğer taraf devletlere getirilerek, bu sistemi kurmayan devletler diğer taraf devlet yardımlarından zımnen hariç tutulmuştur.

Bölgesel ve ulusal acil müdahale planları ve risk değerlendirmeleri, birtakım

uygun görülen kurum ve kuruluşlara yaptırılabilir. Bakanlık, ulusal acil müdahale planının hazırlanması ve değiştirilmesinde; uluslararası sözleşmeler ile bölgesel acil müdahale planlarını göz önünde bulundurur. Başbakanlık Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü, Müsteşarlık ve ilgili kurum / kuruluşların görüşü alınarak hazırlanan ulusal acil müdahale planı, Bakanlık tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girer. Kaldı ki Uygulama Yönetmeliği Geçici Madde 1 uyarınca, ulusal acil müdahale planı, Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren eldeki mevcut bilgi, belge ve doküman kapsamında bir yıl içerisinde Bakanlık tarafından hazırlanarak/hazırlattırılarak yürürlüğe girer.

Uygulama Yönetmeliği m. 26/3, m.26/son ve m. 30 uyarınca; Bakanlık tarafından, ulusal acil müdahale merkezinin azalan veya artan kabiliyetleri ile bölgesel acil müdahale planlarında yapılacak olan değişiklikler ve yılın farklı mevsimlerinde ve farklı deniz bölgelerinde geçerli olan meteorolojik ve oşinografik şartları da dikkate alınarak petrol veya diğer zararlı maddelerden kaynaklanan kirlenmenin türü, miktarı, yönü, hızı, muhtemel sonuçları ve ortadan kaldırılması yöntemleri hakkında yapılan ve liman başkanlıklarına ve acil müdahale merkezlerine bildirilen araştırma sonuçları dikkate alınarak ulusal acil müdahale planı her yıl düzenli olarak güncellenmektedir. Acil müdahale planları güncellenmesini takiben Bakanlık onayına sunulmaktadır.

Kurum / kuruluşların, 2007/3 sayılı Risk Değerlendirmesi ve Acil Müdahale

Planlarını Hazırlayacak Kurum/Kuruluşların Asgari Özelliklerine Dair Tebliğ196 5. maddesinde197 belirtilen kriterleri taşımaları şartıyla, acil müdahale planı ve risk

196 _{RG, T. 10.02.2007, S. 26430.}

197 _{Tebliğin 5. maddesi uyarınca; “Risk değerlendirmesi ve acil müdahale planlarını hazırlamak}

isteyen kurum / kuruluşların aşağıdaki şartları sağlamaları zorunludur: a) Türkiye’de kurulmuş veya Türkiye’de yerleşik olmak

b) Kamu veya özel sektörde deniz çevresi kirliliği ve/veya deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerden kaynaklanan deniz kirliliği ile ilgili olarak en az üç yıl çalışmış lisans ve/veya lisansüstü derecesine sahip bir çevre mühendisini ve bir kimya mühendisini bünyesinde sürekli olarak istihdam etmek.

c) Kurum/kuruluşların aşağıda belirtilen personeli bünyelerinde bulundurmak.

1) Kamu veya özel sektörde deniz çevresi kirliliği ve/veya deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerden kaynaklanan deniz kirliliği ile ilgili olarak en az üç yıl çalışmış lisans ve/veya lisansüstü derecesine sahip bir deniz biyologunu,

değerlendirmesi yapmalarına ilişkin yetki Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından verilmektedir. Bunun için risk değerlendirmesi ve acil müdahale planı hazırlamak isteyen ve tebliğ madde 5 uyarınca taşımaları gereken şartları taşıyan kurum ve kuruluşların başvurularını Çevre ve Orman Bakanlığına bir dilekçe ile yapmaları akabinde Bakanlık tarafından oluşturulacak komisyon, ilgili kuruluşlara, başvurularından itibaren bir ay içerisinde tamamlaması gereken incelemesi neticesinde, “uygunluk belgesi” verme hakkını haizdir198.

5312 sayılı Kanun ve Uygulama Yönetmeliği kapsamında deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinde acil durumlarda müdahale için; eğitim seminerleri vermek, tatbikatlar düzenlemek isteyen kurum / kuruluşların

2) Kamu veya özel sektörde deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesi konusuna ilişkin ulusal ve uluslararası mevzuata hakim en az üç yıl çalışmış lisans ve/veya lisansüstü derecesine sahip bir personeli,

3) Kamu veya özel sektörde gemi inşa ve işletme konularına hakim en az üç yıl çalışmış lisans ve/veya lisansüstü derecesine sahip bir personeli.

ç) Bu Tebliğin 5 inci maddesinin (b), (c), ( d) ve (ğ) fıkralarına göre istihdam edilen ve/veya bünyesinde bulundurulan personelden birinin petrol kirliliğine müdahale operasyonunda kullanılacak olan ekipman ve donanımların kullanımına ve çalışma limitlerine aşina olmak.

d) Deniz çevresi kirliliği ve/veya deniz çevresinin petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesi ile ilgili ulusal ve uluslararası seviyede projeler ve çalışmalarda yer almış olmak veya yer almış en az bir personeli bünyesinde bulundurmak.

e) Risk değerlendirmesi yapılmasında ve acil müdahale planlarının hazırlanmasında ihtiyaç duyulacak analizleri yapacak/yaptıracak imkân ve kabiliyete sahip olmak.

f) Denizcilik ve/veya denizle ilgili çevre sektöründe dünya veya ülke ölçeğinde yapılmış ayrıntılı analiz etütlerinde veya sabit yatırım projelerinde yer almak/yapmak.

g) Denizcilik ve/veya denizle ilgili çevre sektöründe dünya veya ülke ölçeğinde yapılmış petrol ve diğer zararlı maddelerin taşınması, bunların çevreye etkileri konularında ayrıntılı etütler veya sabit yatırım projelerinde yer almak/yapmak.

ğ) Acil müdahale konusunda ulusal ve uluslararası kabul gören kurum/kuruluşlardan konuya ilişkin eğitimleri almış personeli bünyesinde bulundurmak.

h) Bu Tebliğin 5 inci maddesinin (f), (g) ve (ğ) bentlerinde belirtilen özellikler tercih sebebidir.

ı) Bu Tebliğin 5 inci maddesinin (b), (c), (d) ve (ğ) bentlerinde belirtilen özelliklere sahip personelden; risk değerlendirmesi ve acil müdahale planı hazırlayacak kurum/kuruluşların risk değerlendirmesi ve acil müdahale planının hazırlanması, incelenmesi veya denetiminde sorumluluk alabilecek uygun bir personeli plan koordinatörü olarak risk değerlendirmesi ve acil müdahale planının hazırlık aşamasında ve Bakanlık tarafından kabul sürecine kadar görevlendirmek. Plan koordinatörü birden fazla kuruluşta görev alamaz. Kurum/kuruluşlar bu bentte belirtilen şartları belgelemek ve Komisyonca onaylanmak kaydı ile birden fazla plan koordinatörü görevlendirebilirler. Puanlamada yüksek puanı alan plan koordinatörünün puanı esas alınır.”

198 _{Örneğin 01.05.2003 tarihinde İstanbul İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, İstanbul Liman Başkanlığı,}

İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, Denizcilik Müsteşarlığı İstanbul Bölge Müdürlüğü, Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma İşletmeleri Genel Müdürlüğü ile ilgili üniversite temsilcilerinin (İstanbul Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi) görüşleri doğrultusunda İstanbul İli Deniz Kirliliği Acil Müdahale Planı Yönergesi hazırlanmış ve onaylanmıştır. İşbu planın uygulanmasında İstanbul Valisi veya görevlendirdiği vali yardımcısı görev alacak, üst düzey ve kurumlar arasındaki koordinasyonu kurmak amacıyla bir Üst Koordinasyon Kurulu kurulacak ve vali buna başkanlık edecektir.

Bakanlıktan "Risk Değerlendirmesi İle Acil Müdahale Planlarını Hazırlamak İçin Bakanlık Uygunluk Görüş Belgesi" almaları ile birlikte Müsteşarlık tarafından Yönetmeliğin eğitim ve tatbikatları düzenleyen 28 inci maddesi gereğince çıkarılacak olan genelge199 yükümlülüklerini de yerine getirmeleri zorunludur.

Risk değerlendirmesi ve acil müdahale planı hazırlamak üzere Bakanlığa başvuran kurum/kuruluşlara verilecek uygunluk görüş belgesinin geçerlilik süresi iki yıl olup, iki yıldan sonra risk değerlendirmesi ve acil müdahale planı hazırlayacak kurum/kuruluşlar uygunluk görüş belgesini yenilemek üzere bu Tebliğ hükümlerine göre yeniden başvururlar.

Uygunluk belgesinin alınmasının akabinde kurum ve kuruluşlara hizmetin ihale edilmesi gerekmektedir. Acil müdahale planlarının hazırlanması, geliştirilmesi ve revize edilmesi “Alımlara İlişkin Yönetmelik” m.9a kapsamında alım konusu yapılmış200 ve yine aynı Yönetmeliğin 8. maddesi uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı ve Denizcilik Müsteşarlığınca oluşturulacak komisyonlar tarafından yapılacak ihalelerde Kamu İhale Kanunu hükümlerinin uygulanacağına hükmedilmiştir.

199 _{Söz konusu Genelge halen yürürlüğe girmemiş olup taslak halindedir. Genelgede petrol ve diğer}

zararlı maddelerin sebep olduğu kirliliğe müdahale eğitim semineri programı, süresi, kirlilik tatbikatları esasları, tatbikat periyodu, seminer verecek kişinin kriterleri, eğitim semineri ve tatbikat programı düzenlenmesi yetkisi verilme esas ve usulleri ve bunların denetimleri hüküm altına alınmıştır.

200 _{Maddede “acil müdahale planlarının hazırlanması, geliştirilmesi ve revize edilmesi”nin yanı sıra;}

Acil müdahale merkezlerinin oluşturulması ve acil müdahalede hazırlıklı olma amaçları için yapılacak risk analizleri, risk değerlendirmeleri, duyarlı haritalar, deniz kirliliği modellemesi, yazılımlar, acil müdahale merkezlerinin ve acil müdahale birimlerinin yerleri, malzeme, ekipman ve personel ihtiyaçları ve bu türden her türlü bilimsel ve teknik çalışmalar, Hazırlıklı olma ve müdahale amaçları için 5312 sayılı Kanunun 15 inci maddesi kapsamında bu alanda meslek icra eden veya bu amaçla kurulmuş olan ve merkezi Türkiye'de bulunan şirketlerden hizmet alımı, Ulusal ve bölgesel acil müdahale merkezlerine acil müdahale planları kapsamında hazırlıklı olma aşamasında acil müdahalede ihtiyaç duyulabilecek her türlü malzeme, ekipman, araç ve gereç alımı, Olay meydana geldikten sonra olaya müdahale amacıyla yapılacak her türlü alımlar ile uluslararası işbirliği amacıyla diğer ülkelerde görevlendirilmiş acil müdahale birimlerinin görev için ihtiyaç duyabilecekleri mal ve hizmet alımları, Acil müdahale birimlerinin eğitimleri ve müdahalede kullanılması için ihtiyaç duyulacak mal ve hizmet alımları, Ulusal ve bölgesel acil müdahale planlarında hazırlıklı olma ve müdahale görevi verilen acil müdahale merkezleri ve kamuya ait acil müdahale birimlerinin bu planlar kapsamında olaya müdahale ve eğitim amaçları için sağladıkları hizmetler, Acil müdahale amaçları için gerekli olan ve kamu personeli dışında Bakanlık ve Müsteşarlık tarafından geçici olarak görevlendirilecek danışman ve uzmanların sağlayacakları hizmetler, Acil müdahalede ve acil müdahalenin sona ermesinden sonra kirlenen deniz alanları ve kıyıların rehabilitasyonu ve atıkları bertaraf amaçları için sağlanacak mal ve hizmetlerinde de Alımlara İlişkin Yönetmelik esaslarına uyulması gereğine hükmedilmiştir.

Hizmet veya malın yaklaşık maliyetinin ihtiyaç sahibi birimler tarafından hazırlanarak tespitinin akabinde ihaleler; Açık ihale usulü201, Belli İstekliler Arasında İhale Usulü202, Pazarlık Usulü203 veya Doğrudan Temin204 usulüne göre yapılarak ihaleyi kazanan üzerine bırakılmaktadır.