Müşterinin Kabulü ve Denetim Sözleşmesinin Yapılması

Denetim işletmeleri ve denetçiler kendilerine her başvuran müşteriyi kabul etmek zorunda değildir. Genel kabul görmüş denetim standartları ve kalite kontrol standardı, müşterinin kabul edilmesinden önce gerekli araştırmaların yapılmasını şart koşmaktadır. Gerekli araştırmaları yapmadan müşteri kabul etmiş olmanın acı sonuçlan birçok denetim işletmesini sarsmıştır. Bu nedenle denetim işletmeleri yeni müşteri kabulü ve halen çalışmakta oldukları müşterilerle işe devam etme konularında belli bir politika izler. Denetim işletmeleri yeni müşteri seçerken yapılacak denetim anlaşmasının denetim işletmesine yükleyebileceği denetim riskini dikkate alırlar.

Yeni bir müşterinin kabulüne karar verirken denetçinin denetim riski açısından göz önünde bulunduracağı hususlar şunlardır;38

 Finansal tablolarda önemli düzensizliklerin ve hataların bulunmasının olası olduğu ve yapılacak denetim sonunda bu hataların ortaya çıkarılmasının beklenmemesi,

 Halihazırda veya gelecekteki müşteri ile iş yapmanın denetim işletmesinin itibarına gölge düşürmesinin beklenmesi,

 Gelecekteki müşterinin özellikleri ve finansal tablolarla ilgili olarak bir anlaşmazlığa düşülmesi halinde bu sahiplerin denetçi aleyhine mahkemeye başvurma eğiliminin hissedilmesi,

 Denetim raporunun hangi amaçla kullanılacağı,  Denetlenecek müşterinin finansal durumu,

22

 Denetlenecek müşterinin tepe yöneticilerinin dürüstlüğü, yasadışı işler yapmaya eğilimli kişiler olup olmadıkları.

Yeni müşterinin kabul edilmesinde denetim riskini dikkate alan denetçi (veya denetim işletmesi) bu işletme ve ilgili finansal ve finansal olmayan her türlü bilgiyi toplamaya çaba harcar. Bu amaçla o işletme ile iş ilişkisinde bulunan kuruluş ve kişilerden işletmenin durumu ve yöneticileri hakkında bilgi toplar. Üstleneceği görevi tam bağımsız olarak ve uzmanlık alanı kapsamında uygun bir biçimde yerine getirmekte teredütü olan bir denetçinin hiç düşünmeden bu görevden affını istemesi gerekir.

Yeni bir müşterinin alınması kararının verilmesinde, denetçinin o işletmeyi daha önce denetleyen denetçilerle bir görüşme yapması kaçınılmazdır. Eski denetçinin yönetimin dürüstlüğü, denetim görevinden ayrılmasının nedenleri, muhasebe ilkelerinin uygulanması açısından yöneticilerin davranışları, denetim sırasında karşılaşmış olduğu önemli sorunlar hakkında vereceği bilgiler yeni işin alınıp alınmama kararma ışık tutar. Böyle bir görüşme isteğinin yeni denetçiden gelmesi gerekir. Yeni ve önceki denetçiler arasında sözlü veya yazılı olarak yapılabilecek bu görüşmelerin içeriği gizli tutulur.

Denetçilerin önemli bir sorumluluğu da sır saklama olduğundan, yeni denetçinin önceki denetçi ile yapacağı görüşmede önceki denetçinin belirli açıklamalarda bulunabilmesi için müşteri işletmeden onay alınması gerekir. Bu onayın alınması kural olarak yeni denetçinin gelecekteki müşterisine başvurması ile olur. Yeni denetçi önceki denetçiden özellikle şu konularda bilgi ister:39

 Yöneticilerin dürüstlüğü,

 Muhasebe ilkeleri, denetim prosedürleri ve diğer benzer konularda yönetim ile uyuşmazlığa düşülüp düşülmediği,

 Önceki denetçiye göre denetçi değişikliğinin nedenleri.

Önceki denetçi sorulara tam cevap vermezse, bunu belirtmelidir. Bu durumda denetçi denetim işini alıp almama kararını vermede, önceki denetçinin cevabının sınırlı kalmasını dikkate almalıdır.

Denetçi, denetim görevini kabul etmeden önce, kendisine denetim görevini teklif edenlerle görüşmelidir. Bu görüşmede denetimin amacı, kapsamı ve süresi

23

belirlenir. Bu görüşme sonrasında denetçi ile müşteri arasında denetim işinin esaslı unsurlarını düzenleyen denetim sözleşmesi imzalanır.

Bağımsız denetim sözleşmelerinin içeriği farklı koşullar taşımakla birlikte, bir denetim sözleşmesinin asgari olarak aşağıda belirtilen unsurları içermesi gerekir;40

 Yapılan anlaşmanın amacı belirtilir.

 Denetim çalışmasının kapsamı belirtilir ve bu çalışmanın genel kabul görmüş denetim standartlarına uyumlu bir şekilde yürütüleceği açıklanır.

 Denetimin amacının hataları bulmak, yolsuzlukları ortaya çıkarmak olmadığı; amacın sadece finansal tabloların dürüstlüğü hakkında bir görüş bildirmek olduğu açıkça belirtilir.

 (Varsa) gereken hallerde yönetime belirli durumların raporlanacağı bildirilir (Yönetim mektubu).

 (Varsa) vergi danışmanlığı, yönetime danışmanlık hizmetleri veya diğer tür hizmetlerin sunulacağı bildirilir.

 (Varsa) çalışmanın kapsamını sınırlandıran etmenler, yapacakları etki ile birlikte açıklanır.

 (Varsa) müşteri işletme elemanlarınca yapılması öngörülen işler tamamlanma tarihleri de belirtilmek suretiyle bildirilir.

 Denetim ücretinin hesaplanma esasları bildirilir.

 Denetim çalışmasının zaman planı ve bitiş tarihi bildirilir. 1.5.2. Denetim Planı

Denetimi planlama, denetimin amacına ulaşmak için sıra ile yapılacak işlerin düzenlenmesidir. Denetim planlaması, tasarlanan denetim uygulaması ve kapsamı hakkında genel bir stratejinin oluşturulmasıdır. Denetim planlamasının niteliğini, kapsamını ve zamanlamasını etkileyen başlıca faktörler, denetçinin müşterisinin işi konusunda bilgisi, denetçinin müşterisini denetlemede geçirdiği deneyim ve müşterinin işinin büyüklük derecesi oluşturmaktadır.

Denetim planlamasının unsurları şunlardır:41

24

 Müşteri hakkında bilgi toplama  İç kontrol sisteminin incelenmesi  Denetim riski

 Denetimde önemlilik

1.5.2.1. Müşteri Hakkında Bilgi Toplama

Denetçi denetim işini aldıktan sonra müşteri işletme hakkında denetimde faaliyeti sırasında yararlanacağı her türlü bilgiyi toplamaya başlar. Denetim görevinin iyi bir biçimde planlanabilmesi için denetçinin müşteri işletme ile ilgili temel bilgiler toplaması gerekir. Bu bilgiler şunlar olabilir:42

 Faaliyet gösteren iş kolu ve özellikleri  Uygulanan muhasebe politika ve yordamlar,

 İç muhasebe kontrol sisteminin güvenilirlik derecesi

 Denetim amacıyla finansal tablo kalemlerinin ve diğer hususların önemlilik sınırlarının kestirilmesi

 Düzeltmeler yapılması gerekli olacağı düşünülen finansal tablo kalemleri  Önemli hata veya düzensizliklerin varolma olasılığına bağlı olarak denetim kapsamının ve işlemlerin genişletilme zorunluluğuna yol açabilecek nedenlerin varlığı

 Hazırlanması istenecek denetim raporlarının türü ve içeriği. 1.5.2.2. İç Kontrol Sistemi

Uluslararası muhasebe federasyonuna göre iç kontrolün tanımı şu şekilde yapılmaktadır;

 İşletmenin varlıklarının korunması,

 Yanlışlıkların ve yolsuzlukların önlenmesi ve bulunması,  Muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenirliğinin sağlanması,

 İşletme faaliyetlerinin yönetim politikalarına uygunluğunun sağlanması,

41_{Kepekçi, a.g.e., s.40.} 42_{Güredin, a.g.e., s.186.}

25

amaçlarına ulaşmak için işletme faaliyetlerinin düzenli ve etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamaya yardımcı olan işletme yönetimi tarafından kabul edilmiş politikalardır.

İç kontrol üç temel unsurdan oluşmaktadır. Bunlar;  Kontrol Ortamı,

 Muhasebe Sistemi,  Kontrol Prosedürleri. 1.5.2.2.1. Kontrol Ortamı

Bir işletmede etkili bir iç kontrol yapısı kurabilmenin ön koşulu, uygun bir ortamın sağlanmasıdır. İşletme içi ve dışı unsurların oluşturduğu bu ortama, iç kontrol ortamı adı verilmektedir.

1.5.2.2.2. Muhasebe Sistemi

Muhasebe sistemi bir işletmenin, tutar ile belirtilebilen çeşitli hareketlerini kaydetme, sınıflandırma, özetleme, analiz, yorum ve raporlama isimlerini yerine getirmeye yaramaktadır. İşletmelerde muhasebe işlemleri \ analıyla çeşitli hata ve düzensizlikler yapılabilmektedir. İç kontrol yapısı bünyesinde bu hata ve düzensizlikleri önleyebilmek için etkili ve düzenli bir muhasebe sistemi oluşturmak gerekmektedir.

Bu bağlamda etkili bir iç kontrol yapısının ortaya koyduğu bazı hedefler bulunmaktadır. Bu hedefler şunlardır:43

 Kayda alınan işlemlerin gerçekten var olup olmadığı,

 İşlemlerin verilmiş olan bir yetkiye dayanılarak yapılıp yapılmadığı,  Gerçekleşen işlemlerin kayıtlara alınıp alınmadığı,

 İşlemlerin uygun bir biçimde değerlenip değerlenmediği,  İşlemlerin doğru hesaplara kaydedilip kaydedilmediği,  İşlemlerin zamanında kayıt altına alınıp alınmadığı,

 İşlemlerin tablo ve raporlara gerektiği biçimde yansıtılıp yansıtılmadığı.

26

Etkili bir muhasebe sistemi, işletmedeki muhasebe bilgilerinin güvenilirliğini sağlayacağından, hata ve düzensizlikleri önleme ve ortaya çıkarma görevini yapacağından, bağımsız denetçilerin denetim çalışmalarında vazgeçilmez bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.

1.5.2.2.3. Kontrol Prosedürleri

İç kontrol yapısının üçüncü unsurunu kontrol prosedürleri oluşturmaktadır. Kontrol prosedürleri, işletmenin amaçlarına ulaşabilmek için yürütülen faaliyetlerde, güvenilirliği sağlayabilmek için yönetim tarafından oluşturulan çeşitli politika ve prosedürlerdir.