Denetim Kanıtı Toplanmasına Yönelik Teknikler

Denetçinin, işletme yönetiminin iddialarını incelemek ve denetim görüşüne temel oluşturacak kanıtları toplamak amacıyla uygulamış olduğu tekniklere, bağımsız denetim teknikleri denmektedir.52 Başlıca denetim teknikleri şunlardır:53

 Fiziki inceleme tekniği,  Doğrulama tekniği,

 Belgelerin incelenmesi tekniği,  Kayıt sürecinin izlenmesi tekniği,  Yeniden hesaplama tekniği,  Gözlem tekniği,

 Ayrıntılı inceleme tekniği  Soruşturma (Görüşme) tekniği,

 İlgili hesaplar arasında ilişki kurma tekniği,  Analitik inceleme tekniğidir.

1.8.1.1. Fiziki İnceleme Tekniği

Belgelerde ve kayıtlarda gösterilen fiziki kıymetlerin gerçekten işletmede var olduğu denetlemeye yönelik bir denetim tekniğidir. Bu yönetimde denetçi belge

52_{Kavut, v.d., a.g.e., s.149.} 53_{Türmob, a.g.e., s.144.}

31

kayıtlarda fiziken var olan varlıkların işletmede fiziken var olup olmadığı inceleyecektir. Güvenirlik derecesi yüksek olan bu yöntem, kasa, stoklar, maddi duran varlıklar için kullanılır.

1.8.1.2. Doğrulama Tekniği

Doğrulamalar belgelenmiş kanıtların özel bir türüdür. Doğrulamalar, hakkında özel olarak bilgi sorulmuş finansal konularda bilgi sahibi üçüncü kişilerin denetçiye doğrudan doğruya verdikleri yazılı cevaplardır. Doğrulamalar doğrudan doğruya, denetçiye gönderildikleri zaman güvenilirlik dereceleri çok yüksek olan kanıtlardır. 54

Bu teknik genellikle, borç, alacak, konsinye ve emanet mallar, bankalar gibi işletmeye ait hesap bakiyelerinin muhatap kişi ve kuruluşlar tarafından teyidi amacına yönelik olarak kullanılır. Bu yolla, işletme dışındaki kişi ve kuruluşlardan, işletmeye ilişkin bilgilerin teyidinin yapılması talep edilir. Bu teyidin, denetçinin nezaretinde, denetlenen işletme yönetimince talep edilmesi uygun olur.55

Doğrulama tekniğinde bilgilerin, işletmeden bağımsız kaynaklardan gelmesi, bu kaynakların doğrulanacak bilginin diğer tarafı olmaları ve gelen yazılı bilgilerin, ait oldukları kişi ve kuruluşları ispat hukuku anlamında hukuken bağlaması gibi nedenlerle, bu şekilde edinilen bilgiler güvenilir kanıt niteliği taşır.

İşletme dışı kişi ve kuruluşlardan yapılacak doğrulama üç türde olur. a. Olumlu Doğrulama

Bu tür doğrulamada, işletmeye ilişkin bilginin gönderildiği kişi ve kuruluşlardan, her durumda konuya ilişkin cevap verilmesi talep edilir. Bu tür doğrulamaya, genellikle yüksek bakiyelerin sözkonusu olduğu hesapların teyidinde başvurulur. Bilgisine başvurulan kişi ve kuruluşa, denetlenen hesaba ilişkin olarak işletme kayıtlarında görünen bilgi bildirilir.

b. Olumsuz Doğrulama

54_{Güredin, a.g.e., s.259.} 55_{Kepekçi, a.g.e., s.110.}

32

Bu tür doğrulamada, işletmeye ilişkin bilginin gönderildiği kişi veya kuruluşlardan, sadece gönderilen bilginin onaylanmadığı durumlarda mukabil cevap göndermesi talep edilir. Sorulan bilgi doğru ise yanıt istenmez. Bu tür doğrulamaya, genellikle bilgi sorulan bakiye adedinin sayıca çok ve küçük olduğu hesapların teyidinde başvurulur. İç kontrol sisteminin etkin olması da, bu tür doğrulamanın tercihinde bir etkendir.

c. Boş Bakiyeli Doğrulama

Bu tür doğrulamada, doğrulama mektubuyla işletmeye ilişkin bilginin gönderildiği kişi veya kuruluşlara, doğruluğu araştırılan hesaba ilişkin herhangi bir bakiye belirtilmez. Üçüncü kişiden hesaba ilişkin kendi kayıtlarında görünen bakiyenin yazılarak gönderilmesi istenir.

1.8.1.3. Belgelerin İncelenmesi Tekniği

Belgelerin kendisinin incelenmesinde, belgenin sahte bir belge olup olmadığı araştırılır. Denetçi, belge üzerindeki bilgileri okumak ve gözden geçirmek suretiyle diğer belgeler üzerindeki bilgilerle veya edindiği bilgilerle karşılaştırmak suretiyle belgenin geçerliliğini değerler. Denetçi, belgeler üzerindeki imzaların geçerliliğini, sıra numarası izleyip izlemediğini, belge kaydedildiğinde kayıt memuru tarafından belge üzerine paraf atılıp atılmadığını araştırmalıdır. 56

1.8.1.4. Kayıt Sürecinin İzlenmesi Tekniği

Denetim, kağıt üzerinde veya, elektronik ve diğer ortamlarda bulunanlar da dahil, işletme içindeki ve dışındaki tüm kayıtların incelenmesinden oluşur. Kayıtların denetimi yoluyla, bu belge ve kayıtların yapılarına, kaynaklarına ve üretilmesindeki kontrol etkinliğine bağlı olarak farklı güvenilirlik seviyesine sahip denetim kanıtı sağlanır.57Kayıt sürecinde incelenmesinde belgelere dayalı olarak yapılan hatalı veya hileli yapılan kayıtların ortaya çıkarılması sağlar.

56 _{Kepekçi, a.g.e., s.113.} 57_{Türmob, a.g.e., s.405.}

33

1.8.1.5. Yeniden Hesaplama Tekniği

İşletmenin kayıt sistemi içinde bulunan işletme yönetimi tarafından yapılmış olan hesaplamalarının denetçi tarafından tekrar yapılmasıdır. Bu şekilde denetçi işletme yönetimi tarafından hesaplamaları doğrular.

Bu amaçla aşağıda sıralanan alanlarda yeniden hesaplama işlemleri yapılır58  Genel toplamlar tekrar alınır.

 Amortisman ve yeniden değerleme hesaplamaları tekrar yapılır.  Birim maliyetler yeniden hesaplanır.

 Kıdem tazminatlarının hesabı yapılır.

 Şüpheli alacak karşılıkları ve giderleri yeniden hesaplanır.  Ücretler brütten nete yeniden hesaplanır.

 Hakediş raporlarındaki tutarlar yeniden hesaplanır.  Döviz değerlemeleri yeniden yapılır.

 Reeskont hesaplamaları yeniden yapılır.  Ticari kar veya zarar hesabı yeniden yapılır.

 Vergi matrahının ve bulunan vergilerin hesabı yinelenir.  Yedekler yeniden hesaplanır.

1.8.1.6. Gözlem Tekniği

İşletme faaliyetlerinin gözlemlemesi yolu ile kanıt toplanmasıdır. Bu yöntemde denetçi denetlenen işletmede iş akış süreçlerini ve işletme faaliyetlerini gözlem yapar. Gözlem denetimine örnek olarak denetçinin; mal alımı gözlemesi, yılsonu sayım kontrolünde bulunması örnek olarak gösterilir.

1.8.1.7. Ayrıntılı İnceleme Tekniği

Denetçinin bu teknik yardımıyla bir kaydın, bir hesabın veya bir tablonun ayrıntılı olarak derinlemesine incelenmesi amaçlanır. Derinlemesine araştırma tekniği, içeriği net olmayan, ancak değerli sonuçlar verebilen bir tekniktir. Mesleğinde

58_{Ümit Ataman Rüstem Hacırüstemoğlu ve Nejat Bozkurt, Muhasebe Denetimi Uygulamaları, İstanbul:} Alfa yayınları 876, 2001, s.47.

34

uzmanlaşmış denetçilerin uygulayabileceği bir tekniktir. Denetçiyi yönlendirebilecek ve şüphe uyandırarak derinlemesine araştırmaya götürecek, örneklerin bazıları şu şekildedir59

 Kasa hesabının olağandan fazla tutarda bakiye vermesi,  Önemli aktif hesapların alacak bakiye vermesi,

 Ortaklar cari hesabının olağandan yüksek tutarda olması,

 İşletmenin büyüklüğüne göre herhangi bir gider hesabının fazla tutarda olması,

 Satışlara göre alacak ve borç hesaplarının çok fazla artış göstermesi,  Önemli pasif hesapların borç bakiye vermesi,

 Avans hesaplarının sürekli olarak yüksek tutarlarda seyretmesi,  Önemsiz tali hesaplarda yüksek tutarlar görülmesi.

1.8.1.8. Soruşturma (görüşme) Tekniği

Bu denetim işlemi denetçi tarafından yapılan sözlü ve yazılı soruşturmaları içerir. 60Soruşturma tekniği denetim faaliyeti sırasında uygulanacak diğer özel denetim işlemlerinin türünü ve sıklığını saptayabilmek için kullanılan bir ön işlem niteliğindedir. Denetçi ilgililere sorular sorarak çalışmalarını yönlendirmek için bilgi toplar. Soruşturma sırasında hangi soruların sorulacağı denetçinin öznel yargısına bağlıdır. Denetçinin soracağı herbir sorunun önemlilik derecesi farklıdır. Ancak bu farklı önemdeki sorulara yanıtlar denetçi için temel bilgiler oluşturur. Denetçinin sözlü veya yazılı sorularına alman cevapların sınırlı güvenilirliği olmasına rağmen, bunlar diğer denetim tekniklerinin kullanılması için bir başlangıç noktasıdır. Sorulara verilen cevaplar, diğer denetim teknikleriyle doğrulanmalıdır

1.8.1.9. İlgili Hesaplar Arasında İlişki Kurma Tekniği

Muhasebe kayıt sistemi içinde çeşitli hesaplar arasında doğrudan belirli derece de ilişkiler bulunmaktadır. Denetçi bu ilişkilerden yola çıkarak bu hesaplar arasında hata ve hileleri ortaya koymaya çalışacaktır.

59_{Bozkurt, a.g.e., s.72.} 60_{Güredin, a.g.e., s.270.}

35

1.8.1.10. Analitik İnceleme Tekniği

Analitik denetim tekniği finansal olan ve olmayan veriler arasındaki daimi ilişkiler ile ilgili bir çalışmada yapılan finansal bilgi değerlendirmeleridir. Analitik prosedürler, ortaya çıkan dalgalanmaların ve ilgili diğer bilgilerle tutarsızlık veya tahmin edilmesi mümkün tutarlardan sapma gösteren hususların incelenmesini de içeren önemli oran ve eğilim analizlerinden oluşur.61Denetçilerin duruma göre kullanabileceği analitik inceleme prosedürleri beş ana grupta toplanabilir 62

 İşletme verileri ile sektör verilerinin karşılaştırılması,

 İşletme verileri ile önceki yıllara ait benzer verilerin karşılaştırılması,  İşletme verileri ile işletme tarafından belirlenmiş beklenen sonuçların karşılaştırılması,

 İşletme verileri ile denetçi tarafından belirlenmiş beklenen sonuçların karşılaştırılması,

 İşletme verileri ile finansal olmayan verilerin ortaya koyduğu beklenen sonuçların karşılaştırılması.