Lozan Barış Antlaşması ile Çözümlenen Meseleler

1- Sınırlar ve Arazi Meselesi A- Trakya Sınırı

Sevr Antlaşması: Çatalca hattından biraz ilerde bulunan Podima-Kalikratya hattı. Bütün Doğu Trakya, Yunanistan’a bırakılmış ve Edirne için özel bir idarî statü kabul edilmişti.

Misâk-ı Millî: Karaağaç dâhil bütün Doğu Trakya Türkiye’de kalacaktı. Talimatname: 1914 hududunun istihsaline çalışılacak.

Lozan Antlaşması: Yunanistan ile Karaağaç dahil Meriç nehri mecrası sınır olacak, Bulgaristan ile 1915 sınırı esas alınacaktı ve Trakya sınırının her iki yakası askerden arındırılacaktı.

580 _{Toktamış Ateş, a.g.m., s. 320-321.}

B- İzmir Bölgesi

Sevr Antlaşması: Bu bölgenin sınırları Kuşadası, Ödemiş, Salihli, Akhisar ve Kemer iskelesine yakın yerlerden geçmektedir. Bu bölge, Türk hâkimiyetinde kalacak, fakat Türkiye bu hâkimiyetini kullanma hakkını Yunanistan’a bırakacak. Türk hâkimiyetinin devamına işaret olarak, İzmir şehrinin dış istihkâmlarından birinde Türk bayrağı bulunacak. Mahalli bir meclis toplanacak ve beş sene sonra bu meclis, bu bölgenin sürekli olarak Yunanistan’a katılmasına karar verebilecekti.

Lozan Antlaşması: Söz konusu edilmedi.

C- Suriye Sınırı

Sevr Antlaşması: Sahilde, aşağı yukarı Karataş Burnu’ndan başlayarak Osmaniye, Bahçe, Gaziantep, Birecik, Urfa, Mardin ve Nusaybin’i, Suriye topraklarında bırakan bir sınır. Adana, Antep, Urfa Suriye’de kalacaktı.

Misâk-ı Millî: Mondros Mütarekesi imzalandığı tarihte düşman işgaline alınmamış topraklar Türk’tür.

Talimatname: Re’si ibn Hani’den itibar ile Harim, Müslimiye, Mesken’e badehi Fırat yolu, Deyrizor, Çöl nihayet Musul vilayeti cenub hududuna vasıl olur.

Lozan Antlaşması: 20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması ile elde edilen sınırlar temin edildi.

D- Irak sınırı

Sevr Antlaşması: İmadiye bizde kalmak şartıyla, Musul vilayetinin kuzey sınırı. Doğu Anadolu Türklerden alınmaktaydı.

Ahd-ı Millî: Musul ve Süleymaniye, Mondros Mütarekesi imzalandığı tarihte işgal edilmediği için Türk sınırları içinde kabul edilmekte idi.

Talimatname: Süleymaniye, Kerkük ve Musul livaları istenecekti.

Lozan Antlaşması: Antlaşma metninin 3. maddesinde; “Türkiye ile Irak arasındaki hudut, dokuz ay zarfında Türkiye ile İngiltere arasında yapılacak görüşmeler neticesinde halledilecektir. Tayin edilen müddet zarfında iki hükûmet

arasında uzlaşma temin edilemediği takdirde mesele, Cemiyet-i Akvam Meclisi’ne arz olunacaktır” hükmü bulunmaktaydı.

E- Adalar

Sevr Antlaşması: Ege ve Akdeniz adaları İtalya ve Yunanistan’a bırakılıyordu.

Ahd-ı Millî: Herhangi bir kayıt yok.

Talimatname: Sahillerimize pek yakın olan meskûn ve gayr-ı meskûn adaların behemehâl ilhakı.

Lozan Antlaşması: On iki Ada İtalya idaresinde, İmroz, Bozcaada ve Tavşan Adaları Türkiye’ye ve diğer Ege adaları Yunanistan’a bırakılmıştı. Adalar silahsızlandırılmış bölgeler olacaktı.

F- Mezarlıklar Meselesi

Lozan Antlaşması’na göre; Gelibolu yarımadasında ecnebi mezarlıkları güvence altına alınmıştır.

2- Boğazlar Rejimi

Sevr Antlaşması: İstanbul ve Boğazlar için, Müttefik devletlerin temsilcilerinden oluşacak bir Boğazlar Komisyonu kurulacaktı. Boğazlar’dan geçişi bu komisyon düzenleyecekti.

Ahd-ı Millî: Türklerin egemenliğinde olmak şartıyla serbest geçiş temin edilecektir.

Talimatname: Boğazlarda ecnebi kuvve-i askeriyesi kabul edilemez.

Lozan Antlaşması: Türk murahhas başkanlığında Boğazlar Komisyonu kurulacak, savaş ve barış dönemlerinde değişen statülere göre denizden ve havadan serbest geçiş sağlanacaktı. Ayrıca Boğazlar’ın her iki yakası askerden arındırılacaktı.

3- İstiklâl Rejimi A- Kapitülasyonlar

Sevr Antlaşması: İçeriği daha genişletilerek daha önce faydalanamayan devletler halkına da şamil kılınarak geri gelmesi kabul edildi.

Ahd-ı Millî: Millî ve iktisadî inkişafımızın temini, daha asrî muntazam bir idarenin kurulması için, her devlet gibi bizim de bağımsızlığımızın gelişmesi ve tam bir serbestliğe mazhar olmamız hayat ve bekamızın temelidir. Bu sebeple siyasî, adlî ve malî inkişafımıza mani kayıtlara muhalifiz.

Talimatname: Kapitülasyonlar kabul edilemez. Inkıtâ-ı müzakere lazım gelirse yapılır.

Lozan Antlaşması: Kapitülasyonlar bütünü ile kaldırıldı. Müttefiklere tanınan bazı ayrıcalıklar geçici sözleşmelerle düzenlendi.

B- Yabancı Okullar ve Kurumlar

Talimatname: Kavanînimize tabî olacaktır.

Lozan Antlaşması: Müttefiklerin daha önceden Türkiye’de açtıkları, eğitim, hayır ve dinî kurumları, Türkiye Devleti’nin kanunlarına göre hareket etmek şartı ile faaliyetlerini devam ettirebileceklerdi.

C- Azınlıklar Meselesi a- Ermeni Yurdu Meselesi

Sevr Antlaşması: Doğu Anadolu vilayetlerinde Amerika Birleşik Devletleri müzaheretinde bir Ermeni devleti kurulması kabul edilmişti.

Ahd-ı Millî: Doğu Anadolu, Türk vatanının bölünmez bir parçası olarak kabul ediliyordu.

Talimatname: Ermeni yurdu mevzu-ı bahis olamaz. Olursa müzakereler kesilir.

Lozan Antlaşması: İtilaf Devletleri tarafından azınlıklar meselesi görüşülürken gündeme getirilen bu mesele, Türkiye’nin sert tepkisi ile reddedilerek müzakerelerden çıkarılmıştır.

Sevr Antlaşması: Fırat’ın doğusunda ve Ermenistan, Irak ve Suriye arasında kalan mıntaka için Düveli İtilâfiye murahhaslarından mürekkep bir komisyon mahallî muhtariyeti ihzar edecektir. Muahedenin aktinden bir sene sonra işbu havalinin Kürt ahalisi Cemiyeti Akvam Meclisi’ne müracaatle Kürtlerin ekseriyetinin Türkiye’den müstakil olmayı istediğini ispat ederse ve Meclis bunu kabul ederse Türkiye bu havalideki her türlü hukukundan sarfınazar edecektir.

Lozan Antlaşması: Söz konusu ettirilmedi.

c- Patrikhane Meselesi

İstanbul’daki Rum Ortodoks Patrikliği Türkiye’de bırakılmıştır.

4- Rum-Türk Ahali Mübadelesi

Misâk-ı Millî: Azınlıkların hakları, komşu ülkelerdeki Müslüman halkların da aynı haklardan faydalanması ümidi ile benimsenip, güvence altına alınacaktır.

Talimatname: Esas mübadeledir.

Lozan Antlaşması: İstanbul Rumları ve Batı Trakya Müslümanları hariç olmak üzere Türkiye ile Yunanistan’da bulunan Türk ve Rum ahali, karşılıklı olarak mübadele edileceklerdi. Bu mübadiller, Türkiye ve Yunan hükûmetlerinin müsaadesi olmadıkça bir daha buralara yerleşemeyeceklerdi.

5- Malî ve İktisadî Hükümler a- Osmanlı Devlet Borçları

Sevr Antlaşması: Türkiye’nin maliyesini idare etmek üzere İtilaf Devletleri temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurulacak, bu komisyon Düyûn-u Umumiye varidatı hariç ülkenin bütün gelirlerini toplayacaktı. Düyûn-u Umumiye gelirleri de doğrudan ve bütün Türkiye’ye teşmil edilerek toplanacaktı.

Ahd-ı Millî: Malî ve iktisadî gelişmemizi engellememek kaydı ile borçların ödenmesi kabul edilmekte idi.

Talimatname: Bizden ayrılan yerlere tevzii. Yunana devri, yani tamirata mahsubu. Olmadığı takdirde 20 sene tecil ve tevsiye. Düyûn-u Umumiye idaresi kalmayacaktır. Müşkülât zuhurunda sorulacaktır.

Lozan Antlaşması: Lozan Konferansı’nda Osmanlı Devlet borçları, topraklarından ayrılan ülkeler arasında pay edilerek ödenecekti. Ayrıca Düyûn-u Umumiye İdaresi kaldırılacak ve borçların ödenmesi Milletler Cemiyeti nezaretinde bir komisyon aracılığı ile yapılacaktı.

b- Harp Tazminatı ve Tamirat Meselesi

Müttefikler Türk tarafından tazminat istemekten vazgeçtiler. Türkiye

Karaağaç karşılığında Yunanistan’dan tamirat bedeli almayacaktı.

Lozan Barış Antlaşması, Türk milletini on bir yıl süren savaş döneminden çıkarmış, çağdaş ve yeni bir devlet olan Türkiye’nin kabulünü sağlamıştır. Uluslararası ilişkilerde Türkiye ile tüm dünya arasında yeni bir dönem başlamıştır. Lozan Barış Antlaşması, bağımsız ve millî bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti’nin, kendisini dünyaya tescil ettirdiği bir belge olmuştur. Bu antlaşma ile Türkiye’nin bugünkü sınırları tanınmış, bağımsızlık ve hâkimiyeti onaylanmıştır. Ayrıca

Türkiye’nin, devletler hukuku açısından dış ilişkilerdeki statüsünü belirlemiştir582_.

Lozan Antlaşması, I. Dünya Savaşı’na son veren antlaşmalar arasında bugün de yürürlükte olan tek antlaşmadır. Türkiye’nin “Misâk-ı Millî sınırları”, I. Dünya

Savaşı sonrasında çizilen sınırlar arasında hâlâ geçerliliğini korumaktadır583_.