2.2. Lojistik Faaliyetler
2.2.2. Lojistiğin Destekleyici Faaliyetleri
Üretim planlaması, ambalajlama, tesis (yer) seçimi, depolama ve satın almanın yanında diğer destekleyici faaliyetler olarak ayrımlanmaktadır. Söz konusu faaliyetler aşağıda açıklanmaktadır.
2.2.2.1. Üretim Planlaması
Üretim planlaması, pazardaki ürün ihtiyacının karşılanabilmesi için eldeki kaynakların etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamaktadır. Bu nedenle söz konusu kavram ile yakından ilişkilidir. Burada amaç, belirli bir ürünün tahminlenen talebini veya verilen siparişleri karşılamak için bu ürünün üretimini istenen miktar, zaman ve nitelikte gerçekleştirmektir. Bu noktada üretim planlaması, ürünlerin talep edilen miktar ve istenilen zamanda verimli bir biçimde üretilebilmesi için insan gücü, hammadde ve malzeme, makine ve araçlar gibi üretim girdilerinin etkili ve düzenli bir biçimde örgütlenmesi ve entegrasyonu ile ilgili planlama sürecidir123. Lojistik faaliyetlerin holistik (bütünsel) başarısı, üretim planlaması ve programlamasına büyük oranda bağlıdır.
2.2.2.2. Ambalajlama
Teknik açıdan ambalajlama, ürünlerin tüketici ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılayabilecek en uygun malzeme ile ve etkin maliyetle korunmasını sağlamak anlamını taşımaktadır. Başka bir ifadeyle ambalajlama; ürünleri koruyan, taşıma, depolama, satışını ve kullanılmasını kolaylaştıran, kısmen veya tamamen atılabilecek bir malzeme ile ürünlerin kaplanmasıdır124. Tüketici değerlerindeki artış, elektronik iş uygulamaları, maliyet azaltma, tedarik zinciri yönetimi, çevresel konular ve
122 Şeref Demir, Uluslararası Taşımacılık / Lojistik KDV İstisnası ve İadesi”, Gelirler Kontrolörleri Derneği Yayını, 1.Baskı, İstanbul, Ocak, 2005, s.26.
123 Doğan, a.g.e. s. 307.
küreselleşme, önümüzdeki on yılda ambalajlama sektöründeki önemli eğilimler ve güçler olarak işletmelerin karşısına çıkacaktır125.
Ambalajlamanın farklı fonksiyonları bulunmaktadır. Robertson ve lojistik enstitüsü, ambalajlamanın yedi belirgin fonksiyonu olduğunu ve temel olarak üç ana fonksiyon üzerinde yoğunlaşıldığını belirtmektedir. Söz konusu temel üç fonksiyonun ilki, lojistikle ilgili konulara yöneliktir; ambalaj ürünü hareketi esnasında korumaktadır. Ambalajlamaya ilişkin maliyetlerin artma nedenlerinden bazıları bozulma, çalınma ve yanlış yere gönderilme ve üründe oluşabilecek zararın önlenmesidir. Ayrıca, günümüzde ön plana çıkan birçok gelişme lojistik faaliyetlerde ambalajlamanın önemini arttırmıştır. Örnek olarak; bilgi teknolojilerinin kullanılmasındaki artış, depolamada otomasyona gidilmesi, çok çeşitli materyallerin kullanılması verilebilmektedir. Etkin bir ambalajlama sistemi, depolama planları ve yapılarında olumlu gelişmelere neden olmuş ve depoların verimliliğini arttırmıştır. Ambalajlamanın boyutları depolamada önemli bir faktör durumundadır.
Ambalajlamanın ikinci fonksiyonu, satış işlevi ile doğrudan ilişkilidir. Ürünün imajının güçlendirilmesi ve ürüne dikkat çekilmesinde ambalajın önemli bir payı vardır. Bu fonksiyon satın alma kararının alınmasında, ambalajlamanın önemli bir faktör olduğu düşüncesini güçlendirmektedir.
Ambalajlamanın üçüncü fonksiyonu, taşıma ve kullanım kolaylığı ile ilgilidir. Ambalaj ürünün taşınması ve depolanmasında kolaylık (hem aracılar hem de tüketiciler için) sağlamaktadır. Ambalaj ürünün kullanılmasını da kolaylaştırmaktadır126.
2.2.2.3. Tesis (Yer) Seçimi
Lojistik fonksiyonlar arasında önemli bir karar noktası da, lojistik faaliyetlerin etkin bir şekilde yerine getirilebilmesi için fabrika, depo gibi mekansal
125 Hakkı Karabörklü, “Avustralya Ambalaj Sektörü Raporu” TC Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Sidney Ticaret Ataşeliği, Sidney, 2004,
http://www.tobb.org.tr/rehber/avustralya/Avustralya%20Ambalaj%20Malzemeleri%20Sektor%20Ra poru%202004.doc (Erişim: 20.05.2005)
126 Gerard Prendergast, Leyland Pitt, “Packaging, Marketing, Logistics and The Environment: Are There Trade-Offs?”, International Journal of Physical Distribution and Logistics Management, Vol:26, No: 6, 1996, p.60,61.
yerlerin belirlenmesidir. Üretimde kullanılacak materyallerin üretim sürecine alınması, üretilen ürünlerin ise tüketicilerin kullanımına sunulması için pazara aktarılmaları çeşitli şekillerdeki taşıma işlemlerini gündeme getirmektedir. Ulaştırma olanaklarına istenilen zamanda, ölçüde, yerde erişilmesi işletmelere ayrı birer avantaj sağlayabilecek nitelikteki konulardır. Ayrıca taşıma maliyetleri de bölgelere göre farklılıklar göstermektedir. Tüm bu durumlar tesis yer seçimi açısından dikkate alınması gereken konular arasında bulunmaktadır127.
Etkin bir şekilde gerçekleştirilen tesis (yer) seçimi sayesinde, ürünlerin bir noktadan diğerine daha düşük maliyetle ulaştırılması sağlanarak verimlilik artışı elde edilecektir. Böylece, dağıtım sistemi içinde hareket eden malzemelerin kontrolü daha etkin bir şekilde yapılacaktır. Dağıtım kanalları yönetimi, etkin bir yer belirleme (tracking) ve izleme (tracing) sisteminin yardımı ile daha etkili hale getirilebilir128. Açıklamalardan da anlaşılacağı gibi tesis (yer) seçimi önemli karar noktalarından birisidir ve söz konusu fonksiyon lojistik sürecin etkinliğini ve verimliliğini büyük ölçüde etkilemektedir. Tesis (yer) seçimi fonksiyonu değiştirilmesi zor sistem ve yapıların oluşturulmasına neden olabilecek nitelik taşımakta ve alınan kararların en rasyonel biçimde alınması hususunda işletmeleri zorlamaktadır.
2.2.2.4. Depolama
Malların üretiminden satışına kadar uygun koşullar altında korunmasını sağlayan depolama faaliyetinin temel amacı, zaman faydası yaratmak ve arz ile talebin dengelenmesini sağlamaktır. Lojistik sürecin etkin bir şekilde yürütülmesinde depolama faaliyetinin önemli bir etkisi bulunmaktadır. Depolama faaliyetine lojistik süreç içerisinde büyük gereksinim duyulmaktadır. Bu gereksinimin temel nedenleri şu şekildedir:
• Bazı mallar mevsimlik olarak üretilir, ancak yıl boyunca tüketilirler, • Bazı mallar ise düzenli olarak üretilir, ancak mevsimlik olarak tüketilirler,
127 Ali Akdemir, Temel İşletmecilik Bilgiler, Yayıncı Yayınları, Kocaeli, 2003, s.100.
128 Mehmet Mutlu Yenisey, “Cep Telefonlarının Hücresel Yayın Bilgisi Destekli Lojistik Yönetimi”, http//www.inet-tr.org.tr/inetconf6/tammetin/yenisey-tam.doc (Erişim:28.02.2005)
• Mallar, beklenen fiyat artışları nedeni ile veya oluşabilecek kıtlıktan korunmak amacıyla depolanırlar,
• Miktar veya fiyat iskontolarından yararlanılmak amacıyla depolama yapılır, • Çabuk bozulabilen mallar pazara sevk edilmeden önce depolanmaktadır129.
Taşıma ve üretim maliyetlerinin düşürülmesi, arz ve talebin dengelenmesi, üretim ve pazarlama sürecine katkı sağlanması açısından büyük önem taşıyan depolama faaliyetleri, depo yerinin seçimi ve depo düzeninin belirlenmesi faaliyetlerini de kapsamaktadır130.
2.2.2.5. Satın Alma
Gereksinimleri karşılamak için gerekli hammadde, yardımcı madde ve ekipmanların en uygun koşullarda bulunması, üretimin aksamadan yapılması ve kaliteli ürünlerin üretilmesi için tedarik kaynakları ile gerekli ilişkilerin kurulması tedarik kaynaklarının seçimi, satın alma zamanlarının, miktarlarının belirlenerek verimli bir şekilde yerine getirilmesi faaliyetlerini kapsamaktadır.
Satın alma faaliyetinin işletmeler açısından önemi gözönüne alındığında aşağıdaki faktörlerin değerlendirmede ön plana çıktığı görülmektedir: Bu faktörler şu şekilde ifade edilebilmektedir;
• Kalite; Tedarik edilen hammadde, yardımcı madde, mal veya hizmetin kaliteli olması gerekmektedir. Hatasız üretimin yapılabilmesi ve üretimin etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi açısından kalite faktörü büyük önem taşımaktadır.
• Maliyet; Satın alma ve tedarik yönetimi fonksiyonu stratejik maliyet yönetimi anlayışı çerçevesinde yerine getirilmelidir. Burada temel amaç, satın almaya ilişkin tüm unsurların dikkate alınması suretiyle toplam maliyetin minimize edilmesidir.
129 Tokol, a.g.e., s. 123.
• Zaman; Tedarik faaliyetlerinde, mal veya hizmetlerin pazara ulaştırılmasındaki sürenin minimize edilmesi ve üretimde ihtiyaç duyulan materyallerin üretimi aksatmayacak şekilde sağlanmasına odaklanılmalıdır. • Teknoloji; Firma içinde kullanılan veya ilişkide bulunulan tedarik
kaynaklarının satın alma alanında kullandıkları teknolojilerin rekabetçi bir avantaj yaratacak seviyede olmaları konusu üzerinde özellikle durulmalıdır. • Tedarik Sürekliliği; Talep ve arz eğilimleri analiz edilerek, bu analizler
doğrultusunda tedarikçi kaynakların ve tedarik zincirlerinin oluşturulması ve tedarikteki sürekliliğin üretimi aksatmayacak şekilde sağlanmasıdır131.
2.2.2.6. Diğer Faaliyetler
Lojistik faaliyetler içerisinde servis desteği, geri dönen malların değerlendirilmeleri, mal kurtarma, hurda, tamir, bakım, servis, ürün dizaynı gibi faaliyetler de ulaştırma ve depolamayı etkilediği için lojistikle ilgilidir ve lojistik faaliyetlerin başarısında büyük önem taşımaktadır132.