Dengeli Ölçüm Kartı’nın Boyutları

Dengeli ölçüm kartı yaklaşımı, maddi olmayan varlıkları ölçmek için ortaya çıkarılmış bir yaklaşım değildir. Yaklaşımın temel amacı, performans ölçümünü daha dengeli bir bakış açısıyla gerçekleştirmektir. Geleneksel finansal tabanlı ölçüm sistemlerinin aksine, dengeli ölçüm kartı; bir şirketin performansını, finansal boyut, müşteri boyutu, iç süreçler boyutu, gelişme ve öğrenme boyutu olmak üzere dört boyut içinde ele almaktadır. Söz konusu dört boyut, işletmelerin performanslarının ölçümü, kontrol edilmesi ve gelişmesi için neler yapılması gerektiği konusunda işletme yönetimlerine yardım etmektedir. Bununla birlikte, dengeli ölçüm kartı, işletme stratejisini uygulamaya dönüştüren bir sistemdir.

Dengeli ölçüm kartı, işletme performansını değerlendirirken aşağıda şekil- 3.3.’de gösterildiği gibi finansal, müşteri, işletme içi süreçler ve gelişme ve öğrenme boyutlarını ele almaktadır275.

274 _{Khim Ling Sim, Hian Chye Koh, “Balanced Scorecard: A Rising Trend in Strategic Performance} Measurement”, Measuring Business Excellence, Vol: 5, Issue: 2, 2001, Research Paper, p. 19. 275 _{Yonca Deniz Gürol, “Toplam (Dengeli) Başarı Göstergesi (Balanced Scorecard) Yönteminin} Stratejik Bilginin Sağlanması Sürecindeki Yeri” http://www.iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/07- 04.pdf (Erişim: 28.11.2005)

Şekil-3.3. Dengeli Ölçüm Kartı

Kaynak; Paul R. Niven, Balanced Scorecard: Maximizing Performance and Maintaining Results, John Wiley & Sons, Inc. New York, 2002, p. 14.

3.2.2.2.1. Finansal Boyut

Finansal performans göstergeleri, organizasyonun strateji ve uygulamalarının en alt seviyede katkı sağlayıp sağlamadığını göstermektedir. Bu, diğer boyutlarda yapılan stratejik seçimlerin sonuçlarını ortaya koymaktadır. Kaplan ve Norton’a göre, faaliyetlerde temel gelişmelerin yapılması esnasında, finansal ölçülere dikkat edilmesi gerekmektedir276. Finansal nitelikteki değişkenlerle ilgili olan söz konusu göstergeler, strateji uygulamaları sonucunda ortaya çıkmaktadır. Finansal nitelikteki göstergeler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.

276 _{Dilanthi Amaratunga, David Baldry, Marjan Sarshar, “Process Improvement Through Performance} Measurement: The Balanced Scorecard”, Work Study, Vol:50, No:5, 2001, p.184.

Finansal Boyut

Finansal başarının sağlanması, hissedarlarımız firmayı nasıl görmektedir?

• Amaçlar • Ölçüler • Hedefler • Girişimler

Gelişme ve Öğrenme Boyutu

Vizyonumuzu başarma, yeteneklerimizi geliştirme ve değiştirmeyi nasıl sürekli

kılacağız? • Amaçlar • Ölçüler • Hedefler • Girişimler İç Süreçler Boyutu

Hissedarlarımız ve müşterilerimizi tatmin etme, hangi süreçlerimiz mükemmel

olmalıdır? • Amaçlar • Ölçüler • Hedefler • Girişimler Vizyon Ve Strateji Müşteri Boyutu

Vizyonumuzu Başarma, müşterilerimiz firmayı nasıl görmektedir? • Amaçlar

• Ölçüler • Hedefler • Girişimler

Tablo-3.3. Finansal Nitelikteki Göstergeler Varlıkların Kullanımı Stoklardaki azalma, Stok devir hızı, Sermaye getirisi, Verimlilik oranları

Satış Gelirlerindeki Artış Satışlar,

Yeni müşteri ve pazarlar, Yeni ürünler,

Maliyet Yönetimi Çalışan başına birim maliyet, Birim maliyetlerdeki azalışlar, Faaliyet tabanlı maliyet esasına göre ölçümlenen masraf dağılımları

Kaynak; Başak Ataman Akgül, “İşletmelerde Yeni Performans Ölçümleme Sistemi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 24, Ekim, 2004, s.77’ye göre düzenlenmiştir.

Yukarıdaki tablo 3.3.’te ifade edilen göstergeler maliyet muhasebesi verilerinden bilanço ve gelir tablolarına dayalı olarak elde edilebilecektir.

3.2.2.2.2. Müşteri Boyutu

Dengeli ölçüm kartı içerisinde, müşteriler performansın belirlenmesinde önemli bir boyutu oluşturmaktadır. Bu nedenle işletmeler, hitap ettikleri pazar bölümlerinin özelliklerini çok iyi şekilde analiz etmelidirler. Dengeli ölçüm kartı çerçevesinde müşterilerine yönelik olarak hedef ve performans göstergeleri geliştirmek isteyen bir örgütün; müşteri tatmini, pazar payı, müşteri kazanma, mevcut müşterilerin elde tutulması, zamanında teslim ve siparişlerin yerine getirilmesi gibi konuları göz önünde bulundurması gerekmektedir277.

Tablo-3.4. Müşterilerle İlgili Göstergeler

Müşteri Karlılığı Müşteri başına toplam karlılık

Yeni Müşteriler Yeni müşterilere yapılan satışlar,

Yeni müşteri bulmanın ortalama maliyeti,

Mevcut Müşteriler Mevcut müşterilerin devamlılığı,

Mevcut müşterilere yapılan satışlar,

Üretim/Teslimat/Satış sonrası müşteri tatmini

Kaynak; Başak Ataman Akgül, “İşletmelerde Yeni Performans Ölçümleme Sistemi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 24, Ekim, 2004, s.77’ye göre düzenlenmiştir.

277 _{Nergis Tek, “Bütünleşik Bir Performans Göstergeleri Sistemi Olarak Dengeli Ölçüm Kartı} Uygulamaları”, Standard, Yıl:42, Sayı:496, Nisan 2003, s.43, Kasnaklı, a.g.e. s. 139,140.

3.2.2.2.3. İç Süreçler Boyutu

İç süreçler boyutunda, hangi önemli iç işleyiş süreçlerinin mükemmel hale getirilmesi ve geliştirilmesi gerektiği belirlenmektedir. Söz konusu süreçler, hedeflenen pazar bölümlerindeki müşterileri elde edebilmeyi sağlayacak değerlerin yaratılmasını ve hissedarların finansal beklentilerinin karşılanmasına olanak sağlamaktadır. İç süreçlerde yer alan göstergeler, (verimlilik, döngü zamanı, kalite, maliyet, kusurlu ürün oranı, sipariş süresi, tedarikçilerin sayısı, materyal devir hızı vb) müşteri tatmini ve örgütün finansal amaçlarına ulaşılmasında en fazla etkisi olan iç süreçlere odaklanmaktadır. Ayrıca, iç süreçler boyutu, performans ölçümünde geleneksel yaklaşımlar ve dengeli ölçüm kartı yaklaşımı arasındaki temel iki farkı da şu şekilde ortaya çıkarmaktadır; geleneksel yaklaşımlar, mevcut iş yöntemlerinin maliyet, kalite ve zamanı dikkate alan göstergelerini düzeltmeye önem vermektedir. Dengeli ölçüm kartı yaklaşımı ise, kurumun müşteri ve finansal amaçlarını elde edebilmesi için mükemmel bir şekilde uygulaması gereken yeni yöntemler ve yaklaşımlar belirlemesine olanak sağlamaktadır278.

3.2.2.2.4. Gelişme ve Öğrenme Boyutu

Dengeli ölçüm kartının gelişme ve öğrenme boyutundaki göstergeler, diğer boyutlarda yer alan büyük ve mükemmel boyutların elde edilmeleri için gereken koşulları sağlamaktadır. Temelde, finansal, müşteri ve iç süreçler boyutlarındaki; insan, sistem ve yaklaşımların mevcut performansları ile şirketin ileriye doğru bir atılım yapmasını sağlayacak performansları arasında büyük bir fark olduğunu ortaya koyacaktır. Şirketler, söz konusu olan bu farkın kapatılması yönünde çalışanlarına yeni yetenekler kazandırmak, bilgi teknolojisi ve bilgi sistemlerini geliştirmek, şirket içi yaklaşım ve metotları uyumlu ve çalışır hale getirmek zorundadır. Çalışanların yetenekleri, çalışanların tatmini, bilgilerin elde edilebilirliği bu boyutta sağlanabilmektedir. Birçok örgüt, öğrenme ve gelişme sağlamaya çalışmaktadır279. Dengeli ölçüm kartının gelişme ve öğrenme boyutu üç temel kategoride ele alınmaktadır. Bunlar;

278 _{Ölçer, a.g.e., s. 95.}

• Çalışanların yetenekleri, • Bilgi sistemlerinin kapasitesi,

• Motivasyon, yetki verme ve uyum sağlama şeklindedir280.