Liderliğin Önemi ve Okul Yönetiminde Liderlik

Liderlik toplumlarda büyük değer taĢımaktadır. Lider ve liderlik konularında yapılan araĢtırmalar, incelemeler ve benzeri çalıĢmaların kapsamı konuya verilen önemin somut göstergeleridir. Liderlik konusuna verilen önemde, insanın önemli ve kapsamlı özelliklerinden biri olan yönlendirme ve yönlendirilme gereksiniminin büyük payı olduğu ileri sürülebilir (Aydın, 2005: 277). Özellikle değiĢimin süratle yaĢandığı

dünyamızda, örgütlerin baĢarılı olmasında yöneticilerin liderlik vasıfları daha çok önem kazanmıĢtır.

Örgütün insanlardan oluĢması ve liderliğin özünde insan iliĢkileri bulunmasından dolayı, hemen hemen bütün örgütler varlıklarını sürdürebilmek için yöneticiye olduğu kadar lidere de ihtiyaç duymaktadırlar. Birbirinden farklı özellikleri ve gereksinimleri olan üyelerden oluĢan örgütlerde, liderler bu özellikleri anlamak ve gereksinimleri gidermeye çalıĢmak durumundadır (Argon, 2004: 82). Etkili bir lider; baĢkalarının kendisini takip etmesini sağlama becerisinin yanında, onların davranıĢlarına ve düĢüncelerine etki edebilme yeterliğine de sahiptir. Liderler mutlak surette baĢkalarının takip etmek isteyecekleri örnekler ortaya koymalıdırlar. Etkili liderliğin özü iĢte bu örnekleri, diğerlerinin de istemelerini sağlamaktır (Çelikten, 2003: 456). Liderliğin insanlara emirler yağdırmakla bir ilgisi yoktur. Liderin en önemli iĢlevlerinden biri ileriye bakmak ve zamanı geldiğinde değiĢiklikler yapmak (MemiĢoğlu, 2003: 92) aynı zamanda herhangi bir risk karĢısında öne çıkmak, tüm alternatifleri değerlendirmek, yeni alternatifler sunmak ve insanları o alternatifler peĢinde koĢturmaktır (Tahaoğlu ve Gedikoğlu, 2009: 276). Genelde formal örgütler, özelde ise eğitim kurumları, örgütsel etkililiğin tek bir etkene ya da boyuta indirgenemeyeceği kadar karmaĢıktır. Buna karĢın örgütsel etkililikte liderliğin niteliği önemli bir paya sahiptir (Aydın, 2005: 277).

Liderliğe iliĢkin yanlıĢ bir inanıĢ; liderliğin yalnızca birkaç kiĢiye verilmiĢ bir özellik olduğudur. Oysa liderlik öğrenilebilir davranıĢlar bütünüdür (Eraslan, 2004). Liderliğin kiĢisel özelliklerle olan iliĢkisinin zayıflaması ve karizma ile olan iliĢkisinin azalması doğuĢtan lider olma anlayıĢını yıkmıĢ, liderliğin öğrenilebileceği görüĢünü yaygınlaĢtırmıĢtır (MemiĢoğlu, 2003: 87). Dolayısıyla eğitim sisteminin bürokratik okul yapısı içerisine kendilerini hapsetmiĢ olan yöneticilerin, istedikten sonra ideal birer lider yönetici olmamaları için hiçbir neden yoktur.

Bununla birlikte bir yönetici gerektirdiği durumlarda değiĢik liderlik tarzı sergileyebilecek kabiliyette ve yeterlikte olmalıdır. TaĢ, Çelik ve Tomul (2007: 87)’ un de belirttiği gibi, etkili bir lider, aciliyet gerektiren durumlarda, liderlik tarzını ayarlayabilmeli ve tanımlayabilmelidir. Kirby, Paradise ve King’e (1992:303) göre örgütün içinde bulunduğu durum, liderin etkinliğini gösteren ana belirleyicidir. Daha

önceden belirlenmiĢ liderlik Ģekilleri alıĢılmamıĢ bir durum ortaya çıktığında kullanılamıyorsa, lider, içinde bulunulan durum için nasıl bir liderlik Ģeklinin uygulanacağı konusunda kendini geliĢtirerek çok değiĢik durumlarda da etkin bir liderlik yapabilir (Çelikten, 2003: 457). Yeri geldiğinde, farklı liderlik rollerini oynamalı; dönüĢüm ve değiĢim zamanlarında, okula yeni hedef ve yön belirlemeli, bir öğretim lideri olarak, okulda eğitim-öğretim etkinliklerinin önemli bir destekleyicisi olmalıdır (Özdemir ve Sezgin, 2002: 268). Liderlik duygusu geliĢmiĢ, değiĢik ortamlarda çalıĢmaya istekli, zamana göre en uygun liderlik stilini uygulayan, grubun yeteneğini ve çalıĢanlar arasındaki iliĢkileri belirleyen kiĢi iyi bir liderdir.

Toplumu düzenleyen ve geleceğe taĢıyan eğitim örgütü olan okulların arzu edilen yapı ve geliĢmiĢliğe ulaĢmasında, baĢta öğretmen ve öğrenciler olmak üzere okul örgütünü oluĢturan diğer unsurların verimli olmasında, okul müdürünün ya da yöneticisinin payı büyüktür. Bir okulda müdürün temel rolü; bina yöneticisi, idareci, politikacı, değiĢim temsilcisi, sınır belirleyici ve öğretimsel lider gibi değiĢik adlar altında incelenmeye çalıĢılmıĢ (Smith ve Andrews, 1989: 9) ya da yönetimsel süreçlerle öğretimsel liderliğin karmaĢık bir karıĢımı olarak ifade edilmeye çalıĢılmıĢtır (Warner, 2010: 22). Yöneticilerin rolleri ne Ģekilde ifade edilirse edilsin, okul yöneticisi, dünün ―mevzuatı uygulayan ve statükoyu devam ettiren‖ okul müdürü rolünü üstlenerek, bilgi çağının okul müdürü olunamayacağının farkına varmalıdır. Okul yöneticisi, küreselleĢme, enformasyon teknolojisi, bilimsel tutum ve davranıĢ, örgütsel öğrenme ve toplam kalite yönetimi karĢısında yeni roller üstlenilmesi gerektiğinin bilincinde olmalıdır (Okutan, 2003).

Eğitim kurumları zaman zaman çözülmesi olası değilmiĢ gibi, umutsuzca Ģikâyet edilen birçok sorunla karĢı karĢıya kalmaktadırlar. Bu sorunların bir bölümü gerçekten de ani kararlarla ve bunların uygulanması ile çözüme kavuĢturulması zor görünmektedir (Arslan ve Beytekin, 2004: 2). Okulların etkili olarak hedeflerine ulaĢabilmesinin koĢullarından biri belki de en önemlisi, okul yöneticisinin lider olmasıdır. Lider olan bir yöneticinin izleyicileri olan öğretmen ve öğrenciler üzerindeki etkisi pozitif yönde olabilecektir (TaĢ vd., 2007: 88).

Okul yöneticisi, liderden önce üsttür veya baĢtır. Üstlük imajından liderlik imajına girebilmesi, çok güç olmakla beraber, bazı yollarla sağlanabilir; birincisi, eğitim

giriĢiminin temel değerler ve ideallerini benimsemesi ve bunları davranıĢa çevirebilmesidir. Ġkincisi, okulun maçları ile üyelerin gereksinimlerini dengeleĢtirebilecek kadar örgütçü ve yönetici olabilmesidir. Sonuncusu ise, okulda ahenkli insan iliĢkilerinin kurulduğu ve iĢlediği bir hava yaratabilmesidir (Bursalıoğlu, 2008: 209). Bir lider okulunu etkili ve verimli kılmak için, okulun kültürünü ve değerlerini Ģekillendirir, okul için paylaĢılan bir vizyon oluĢturarak, değiĢim çabalarını yönlendirir. Bu açıdan bakıldığında okul yöneticisinin okulun baĢarı ve geliĢmesinde anahtar rol oynadığı görülmektedir. Bu durum ―bana iyi bir okul göster, sana iyi bir yönetici göstereyim‖ sözü ile özetlenmiĢtir (Demir, 2008: 357).

Eğitimde kalkınma bir liderlik sorunudur. Öyleyse sorun liderlik özellikleri olan veya olacak yöneticilerin yetiĢtirilmesi ve iĢ baĢına getirilmesidir (Bursalıoğlu, 2008: 210). Liderler, okul misyonunu tanımlamak; pozitif öğrenme ortamı geliĢtirmek; öğretim sürecini sürekli gözlemek ve uygun geri bildirimler sağlamak; öğretim müfredatını ve eğitim sürecini yönetmek; eğitimsel programları değerlendirmek gibi görevler üstlenirler (Özdemir ve Sezgin, 2002: 267). Bu yüzden değiĢimin hızla yaĢandığı bilgi çağında okullarımızda, yöneticilerin, bu çağın gereklerine uygun birer lider olmaları gerektiği söylenebilir.