Lüster teknikli tabak, Yale University Art Gallery, © 2019 The Yale University

Envanter Numarası: 1955.51.17 Yapım Yeri: İran

Yapım Tarihi: 11.yy-12.yy Kültür Dönemi: Büyük Selçuklu Ölçüleri: Y.: 10.1 cm, Ç.: 41 cm Müzedeki Yeri: Depoda

Müzeye Geliş Tarihi: -

Müzeye Geliş Şekli: Hediye (Mr. And Mrs. Fred Olsen’den) İnceleme tarihi: 14.12.2017

Eser, konik çukur gövdeli, dışa çekik ağızlı, opak beyaz sır üzerine lüster tekniğiyle süslenmiş büyük ve yayvan bir tabaktır. Tabağın iç yüzünde ağız kenarını kahverengi lüster boya üzerine kazıma ile yazılmış bir yazı kuşağı çevrelemektedir. Gövde kısmına karışık bitkisel bir zemin üzerine yan yana oturan insan figürleri yerleştirilmiştir. İç zemin ise tıpkı ağız kenarını çevreleyen kuşak gibi bir yazı kuşağı ile çevrelenmiş ve içerisine beyaz bir bordür içine alınarak vurgu yapılan, sırtında tahtırevanıyla bir fil figürü tasviri yapılmıştır.

Gövde üzerinde yer alan figürlerden ikisi çalgı çalarken, diğerleri de kadeh ya da bir meyve tutarken ya da yalnızca otururken tasvir edilmişlerdir. Bu figürlerin hepsi de farklı desenlerde kıyafetlere sahiptirler. Tabağın merkezindeki fil, etrafında içki içip sohbet eden ve çalgı çalan insan figürlerine bakılarak bunun bir düğün alayı eğlence sahnesi olabileceği söylenebilir.

Figürlerden biri def, diğeri ise çeng çalarken tasvir edilmiştir. Def çalan figür, bağdaş kurup oturmuş, sol omuz hizasında tuttuğu defi çalmaktadır. Ayakları çıplak olan figür, üzerine içinde çeşitli karalama desenleri olan büyük dairelerden oluşan süslemeli bir kıyafet giymektedir. Başının etrafı, kalın kahverengi çerçeveli beyaz bir hale ile çevrilidir. Saçları omuz hizasına kadar dökülmektedir. Burun çizgisiyle birleşmiş yay gibi kaşları, badem gözleri ve küçük bir ağzı vardır. Dolgun yanaklı figürün çenesinin altına, diğer figürlerin de bazılarında gördüğümüz gibi sakal görünümü vermek ya da çeneyi belirginleştirmek için aşağıya bakan yay gibi bir çizgi çizilmiştir. Figür, sol kolunu hafifçe kaldırıp, dirseğinden bükerek, sol omuz hizasında defini üstten tutmaktadır. Defi, parmak uçlarıyla tutuyor olarak gösterilmiştir. Sağ eli ise defin üzerinde, defe vururken görülmektedir. Küçük boyutlu def, en dışta beyaz, onun içinde kahverengi bir çizgiyle çerçevelenmiş, iç kısmı da beyaz renkte bırakılmıştır. Defin beyaz olan gövdesi üzerinde kenar hattı boyunca yan yana dizilmiş noktalardan oluşan süslemeler görülmektedir. Bunlar defin üzerinde yer alan desenler olabileceği gibi, eğer bu def zilli bir def ise, defin üzerinde yer alan ziller de olabilir.

Çeng çalan figür, bağdaş kurup oturmuş, sol göğüs hizasında ve yana doğru tuttuğu çengini çalarken tasvir edilmiştir. Üzerine kahverengi zemin üzerinde beyaz artı işareti desenleri olan bir kıyafet giymektedir. Sağ kolunda dikine çizgili bir tiraz takılıdır. Ayakları çıplak olan figürün ayak bileği hizasında kıyafetinin altından çıkan başka bir kumaş parçası daha görülmektedir. İçine giydiği başka bir kıyafetin paçası olan bu kumaş, üstündeki kıyafetle aynı desene; fakat zıt renklere sahiptir. Başını kendi sağına doğru çevirmiş olan figürün başının üzerinde ortası taşlı bir diadem ve başının etrafında bir hale bulunmaktadır. Yay gibi kaşları, badem gözleri, dolgun yanakları ve küçük bir ağzı vardır. Figürün sol tarafına doğru tutarak çaldığı çeng, oldukça başarılı ve ayrıntılı bir tasvire sahiptir. Köşeli, açık arp formundadır. Kasnağının alt kolu, ince uzun olup dikine çizgilerle hareketlendirilmiştir. Üst kol ise, önde “S” biçiminde bir kıvrım yapmaktadır. Böylece yukarı doğru yükselip, en üstte öne doğru yapılacak kavis de oluşturulmuştur. Öndeki “S” biçimli kısım, dalgalı bir hat halinde çizilmiş böylece çengin üst kolunun önünde tırtıklı bir görünüm elde edilmiştir. Üst kol, beyaz renkte olup, aşağıdan genişçe başlayıp, kolun arka ortalarına doğru daralarak sonlanan bir desene sahiptir. Desen, ince kıvrım dallar ve stilize yapraklardan oluşmaktadır.

Çengin telleri tasvirde işlenmemiştir. Ancak figür, sağ eliyle çengin alt kolunu tutarken, sol elinin parmaklarıyla da çengin tellerine dokunarak çalıyor gibidir.

Katalog 8:

Bulunduğu Yer: British Museum Envanter Numarası: 1891,0620.1 Yapım Yeri: İran, Kaşan/Rey

Yapım Tarihi: 1170-1220 (yaklaşık) Kültür Dönemi: Büyük Selçuklu Ölçüleri: -

Müzedeki Yeri: Depoda Müzeye Geliş Tarihi: 1891

Müzeye Geliş Şekli: Satın alma (I Sasson & Co’dan) İnceleme tarihi: 23.10.2017

Eser, geniş, alçak ve halka kaideli kırık bir tabağın kaidesinin yaklaşık yarısı ve kaideden konik gövdeye doğru yükselen küçük bir kısımdan oluşmaktadır. İç, dış lüster tekniği ile süslenmiş tabağın dış yüzünü, kaideden gövdeye geçişin biraz üst kısmında, opak beyaz sır üzerine beyaz bitkisel desenlerin olduğu kahverengi bir kuşak çevrelemektedir. Dış yüzde opak beyaz sır, fırında yapışmayı önlemek amacıyla, kaideye ulaşmadan sonlandırılmıştır. Eserin iç yüzünde ise yine opak beyaz sır üzerine lüster boyama görülmektedir. Oldukça yoğun bir kompozisyona sahip tabağın iç zemini neredeyse boş yer bırakılmayacak biçimde süslemeyle doldurulmuştur. En dışta beyaz, muhtemelen düğümlü geçmelerden oluşan bir bordür bulunmaktadır. Onun içinde, tabağın iç zemininin bitip, konik gövdenin yükselmeye başladığı kısımda, kahverengi zemin üzerine lüster kazıma ile elde edilmiş bir yazı kuşağı görülmektedir. Tabağın dairesel iç zemini ise asıl kompozisyonun yerleştirildiği yerdir. Burada kıvrım dallar, sarmallar ve yapraklardan oluşan arabesk bir bitkisel fon üzerinde oturarak çalgısını çalan bir kadın figürü tasvir edilmiştir. Figürün arkasına yapılan bu yoğun ve karışık desenli fon, kompozisyondaki mekan algısını yok etmiştir.

Belgede Selçuklu sanatında müzik ve dans tasvirleri (sayfa 88-91)