Kurucu Üyeler 1952 Fransa, F.Almanya, İtalya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg

C.

Genişlem e

Süreci

I. Dalga 1973 İngiltere, Danimarka, İrlanda D. Dalga 1981 Yunanistan

İD. Dalga 1986 İspanya, Portekiz

IV. Dalga 1995 Avusturya, İsveç, Finlandiya V. Dalga

2004 Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıbrıs Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya

2007 Bulgaristan, Romanya

49 AB’nin Genişlemesi

Roma Antlaşması’nın 1958 yılı başında yürürlüğe girmesinden sonra, her üç Topluluk (AKÇT, EURATOM, AET) bakımından, özellikle de Roma Antlaşması’mn uygulanması açısından başarılı olarak nitelendirilebilecek bir dönem başlamıştır. Üye devletler arasındaki gümrük birliği, Roma Antlaşması’nda öngörülen tarihten bir buçuk yıl önce, 1 Temmuz 1968’de gerçekleşmiş, ulaştırma ve enerji alanlarındaki gecikmelere rağmen AET, “geçiş dönemi” adı verilen ilk uygulama devresinin sonunda 31 Aralık 1969 tarihinde Antlaşma ile saptanan hedeflerin çoğuna ulaşmayı başarmıştır.

Paris ve Roma Antlaşmaları’nın ilk altı devlet (Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, Belçika ve Lüksemburg) tarafından imzalanmasından somaki dönemde Topluluğa yeni üyeler katılmıştır.

AT/AB’nin üye sayısındaki artışa paralel olarak artan ekonomik gücü bölgede bulunan diğer devletleri de bu birliğe katılma yönünde teşvik eden önemli bir faktör olmuşhır. Ancak Avrupa Birliği her üyelik talebine olumlu cevap vermemiş, üyelik talebinde bulunan devletlere bir geçiş dönemi içinde mevzuatlarını AT/AB normlarına uyumlaştırmalan için bir süre tanınmıştır.

1960 yılında AET’ye bir karşılık olarak Topluluk dışında kalan İngiltere, İsviçre, Avusturya, İsveç, Norveç, Danimarka ve Portekiz devletleri 4 Ocak 1960 tarihinde, aralarında Stockholm Konvansiyonu’nu imzalayarak “Avrupa Serbest Ticaret Birliği” ni (EFTA) kurmuşlardı. Ancak Altılar’m başarısı çok geçmeden İngiltere, Danimarka ve İrlanda’yı Topluluğa üye olmak için girişimlerde bulunmasına neden olmuştur.

- Birinci Genişleme Süreci

Genişleme süreci, ilk olarak 1961 yılında İngiltere’nin tam üyelik için başvurması ile başlamıştır. İngiltere Toplulukların ilk kuruluş yıllarında II. Dünya Savaşı’mn ardından dünyanın süper devletlerinden biri olarak kalma ve Commomvealth ülkelerinden yapacağı ithalata sınırlar getirecek olan bir sistemle kendini bağlı kılmama düşüncesiyle Topluluklarda yer almakta isteksiz davranmıştır. Ancak İngiltere tutumunu daha sonra değiştirerek Topluluğa katılmak için 1961 yılında başvuru yapmıştır. İngiltere EFTA kurulduktan 14 ay gibi kısa bir süre geçmesine rağmen Topluluğa katılma isteğini belirtmiştir. Ancak Fransa bu talebi reddetmiştir. 1967 yılında talebini yineleyen İngiltere ile görüşmelere, ancak 1969 yılında Fransız Cumhurbaşkanı De Gaulle’ün görevinden ayrılmasından sonra başlanabilmiştir.

La Haye’de, 1969 yılında yapılan Zirve’de, Topluluklara katılma talebinde bulunan İngiltere, İrlanda, Danimarka ve Norveç ile konuya ilişkin müzakerelerinin başlatılması kabul edilmiştir. İki yıl süren müzakerelerden sonra, bu ülkelerin tam üye olmalarını sağlayan Katılma Antlaşmaları 22 Ocak 1972’de imzalanmıştır. Katılma Antlaşmalarının 1 Ocak 1973’de yürürlüğe girmesi üzerine İngiltere, İrlanda ve Danimarka Topluluğa katılmışlar; Norveç’in Katılma Antlaşması ise, adı geçen ülkede yapılan bir referandum ile reddedilmiştir. Üye devlet sayısını altıdan dokuza yükselten ilk genişleme ile birlikte, Topluluk sosyal, bölgesel ve çevresel konularda üstlendiği sorumluluklarla yeni bir derinlik kazanmıştır.

50 - İkinci Genişleme Süreci

İkinci genişleme, 28 Mayıs 1979 tarihinde Atina’da imzalanan bir Antlaşma ile 1 Ocak 1981 tarihinden geçerli olarak Yunanistan'ın onuncu üye olarak Topluluğa katılımının sağlanması ile olmuştur.

- Üçüncü Genişleme Süreci

İspanya ve Portekiz ile 12 Ocak 1985 tarihinde Madrid ve Lizbon’da imzalanan ve 1986 yılında yürürlüğe giren Katılma Antlaşmaları ile Topluluk üye sayısı 12’ye çıkmıştır. Bu genişlemeler, Onikiler’in ekonomik gelişmeleri arasındaki farklılıkları azaltmaya yönelik yapısal programlar uygulamalarını kaçınılmaz kılmıştır.

- Dördüncü Genişleme Süreci

Yaklaşık on yıl süre ile bünyesine yeni üye almayan Avrupa Birliği, 1995 yılında İsveç, Avusturya ve Finlandiya’nın katılımıyla daha da genişlemiş ve 15 üye ülkeden oluşan büyük bir ekonomik pazar haline gelmiştir. Dikkat edilirse bu üç ülke de, daha önceden EFTA üyesidirler.

Zaten Avrupa Topluluğu yetkili mercileri 1971 yılında İngiltere’nin tam üyeliği ile ilgili kararında, EFTA üyeliğini, Topluluk üyeliği için bir nevi atlama taşı olarak gördüğünü belirtmiştir. Bu nedenle bu ülkelerin Avrupa Birliği’ne üyelikleri konusunda önemli engeller çıkmamıştır.

Avusturya, Finlandiya ve İsveç kendilerine özgü katkılarıyla Birliği zenginleştirmekte, Orta ve Kuzey Avrupa’da yeni açılımlar sağlamaktadırlar.

Norveç ise, İsveç ve Finlandiya ile birlikte Topluluğa katılması beklenirken, Avrupa Birliği Parlamentosu tarafmdan üyeliğe kabul edilmesine rağmen, ülkesinde yaptığı referandum sonucu aleyhte çıkan oylar yine fazla olunca, Avrupa Birliği’ne, katılmamıştır.

- Beşinci Genişleme Süreci I. Aşama:

Beşinci genişleme süreci iki aşamada gerçekleşmiştir. 1. Aşamada, Avrupa Komisyonu’nun, 9 Ekim 2002’deki Strateji Raporunda, 2004 yılı içinde, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıbrıs Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya’dan oluşan on aday ülkenin Birliğe alınması tavsiye edilmiştir. Aday ülkeler ve üye devletler arasında yapılan müzakereler sonunda, bu ülkelerin Birliğe katılmalarına ilişkin karar Kopenhag’ta 13 Aralık 2002’de ilan edilmiştir. Bunu Avrupa Parlamentosu’nun 9 Nisan 2003’de yaptığı lehteki oylaması izlemiş; 16 Nisan 2003’de, bu ülkelerin Katılma Antlaşmaları Atina’da imzalanmıştır. Katılma Antlaşmalarının hem aday devletler hem de üye devletlerde onaylanmasından sonra, 1 Mayıs 2004’te, on devlet daha AB üyesi olmuştur. Böylece AB beşinci genişlemeden sonra yirmibeş üyeli bir birlik haline gelmiştir.

51 II. Aşama:

AB üyeliğine adaylık statüsü resmen tanınan Bulgaristan ve Romanya'nın 1 Ocak 2007’de AB üyesi olması, 2003 yılındaki Selanik Zirvesinde kesin olarak belirlenmiş ve 18 Haziran 2004 Brüksel Zirvesinde teyit edilmiştir. Bulgaristan ve Romanya ile Katılım Antlaşması 25 Nisan 2005 tarihinde Lüksemburg’ta imzalanmışta. Belirlenen takvim uyarınca bu iki ülke 1 Ocak 2007 tarihinde AB üyesi olmuştur.

Üye sayısının arttığı, başarılarla dolu bu tarih göz önünde tutulduğunda AT’den bir çekilmenin de yaşandığını söylemek şaşırtıcı gelebilir. Danimarka’ya bağlı olan Grönland, 1973’te Topluluk bünyesine katılmıştı. Şubat 1982’de burada düzenlenen referandum, kılpayı bir çoğunlukla üyeliği sürdürmenin aleyhinde sonuçlandı. Antlaşmalarda çekilmeye ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamasına karşm, Şubat 1984’te Topluluk ile Danimarka hükümetinin vardığı anlaşma uyarınca, Grönland’m 1 Ocak 1985’te AT’den ayrılmasına izin verildi ve Grönland’a üyelik yerine ortak bir denizaşırı toprak statüsü verilmesi benimsenmiştir.

52

Günümüzde AB, Batı Balkan ülkelerinin gerekli ekonomik ve siyasi koşulları kısa sürede tamamlayarak AB üyesi olmalarının bölgede istikrarın sağlanmasına katkıda bulunacağını değerlendirmektedir. Bu ülkelerin AB’ye entegrasyonu, 2003 Selanik Zirvesinde AB’nin gelecek genişlemesinin temel bir hedefi olarak belirlenmiştir.

Bu Zirveden sonra Romanya’da yapılan ve Avusturya ve Almanya ile o zaman henüz AB üyesi olmayan Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Slovenya yanında Bulgaristan, Romanya, Hırvatistan, Sırbistan, Karadağ, Bosna-Hersek, Makedonya, Arnavutluk, Moldova ve Ukrayna'nın katıldığı toplantıda, “üyelik kriterlerini yerine getirmeleri koşuluyla Sırbistan

53 Karadağ, Bosna-Hersek ve Makedonya'nın 2010 ve 2015 yıllan arasında üye olmalanmn ümit edildiği” açıklanmıştır.

İzlanda 2008 küresel ekonomik krizinden sonra Temmuz 2009’da AB’ye katılmak için başvuruda bulundu. Bir EFTA ülkesi olan İzlanda'nın AB ile olan ilişkileri 1992 yılında AB ile EFTA ülkeleri arasında kurulan Avrupa Ekonomik Bölgesi çerçevesinde yürütülmekteydi. Bu çerçevede, İzlanda, AB Ortak Pazarına giriş hakkına sahip ve Schengen Sözleşmesine taraf bir ülke konumundaydı. Bu yüzden zaten AB’nin Ortak Pazara ilişkin birçok kurallarını uygulayan İzlanda’nın üyelik müzakerelerinin oldukça hızlı ilerleyeceği beklenmektedir.

2012 yılı itibariyle Türkiye, Hırvatistan, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve İzlanda AB üyeliğine adaylıkları resmen tanınan ülkelerdir. Hırvatistan ile süren müzakereler tamamlanmış ve bu ülkenin 2013 yılında üye olması beklenmektedir. Bunların dışında Arnavutluk, Bosna Hersek ve Kosova gibi Balkan ülkeleri potansiyel adaylar olarak AB üyelik sürecinde yola koyulan ülkelerdir. Bunlardan Arnavutluk Nisan 2009’da adaylık müracaatını yapmıştır.

Ülke Mevcut

54 AVRUPA BİRLİĞİ GENİŞLEME HARİTASI

1952

Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Lüksemburg, Hollanda 1973 I. Genişleme Danimarka, İrlanda, İngiltere

1981 II. Genişleme Yunanistan

1986 III. Genişleme İspanya, Portekiz

1995 IV. Genişleme Avusturya, Finlandiya, İsveç

2004

V. Genişleme

Kıbrıs Rum Kesimi, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya

2007 Romanya, Bulgaristan

Aday Ülkeler Türkiye, Hırvatistan, Makedonya, İzlanda, Karadağ,Sırbistan. Potansiyel Adaylar: Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova

55 AVRUPA BİRLİĞİ’NİN KURUMLARI VE GÖREVLERİ