Kuramsal Çalışmalar

Izgar (2017), “İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Ders Kitabının Yapılandırmacı Yaklaşım Açısından Analizi” adlı çalışmasında 2015-2016 Eğitim- Öğretim yılında uygulamaya konulan ilkokul 4. sınıf İHYD ders kitabı ile 4. sınıf İHYD dersi öğretim programının yapılandırmacı yaklaşım açısından analizi yapılmıştır. Nitel araştırma yöntemi kullanılan çalışmadan elde edilen bulgular içerik analizi tekniği ile çözümlenmiştir. Araştırma sonucuna göre öğretim programında belirtilen kazanımların Krathwohl’un duyuşsal alan taksonomisinde yer alan alma, tepki verme, değer verme, örgütleme basamaklarında olduğu tespit edilmiştir. Verilerin analizi sonucunda öğretim programında amaçlanan kazanımların, ders kitabının ünite ve konularında yer alan okuma parçaları ve bu okuma parçalarına dayalı sorularla tartışma tekniği esas alınarak öğrencilere aktarılamaya çalışıldığı, bunun dışında başka bir etkinliğe rastlanmadığı görülmüştür.

Oğuşgil (2016), “Avrupa Birliği'ne Üye Ülkeler ile Türkiye'de Vatandaşlık Eğitimi” adlı çalışmada Avrupa Birliği’ne aday ülkeler ile Türkiye’deki vatandaşlık eğitimini ele almaktadır. Çalışmayla belirgin olarak AB'ye üye ülkelerde vatandaşlık eğitimi ile ulaşılmaya çalışılan hedefler ile ulusal müfredatlarda yer alan temaları tespit etmek ve Türkiye'de 2015-2016 yılında ilkokul 4. sınıfta okutulmaya başlanan "İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi" dersinin bahsi geçen hedefler ve temaları ne derecede yansıttığı sorusuna cevap aramak amaçlanmaktadır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir.

Som ve Karataş (2015), “Türkiye’de Vatandaşlık Eğitimi Üzerine Bir İnceleme” adlı çalışmada, Türkiye’de ilk ve ortaöğretim seviyesinde vatandaşlık eğitiminin, öğretim programı, okulda öğrenci ve veli katılımı, öğrencinin topluma katılımı, ölçme ve değerlendirme, öğretmen ve müdürlere destek sağlama boyutları altında incelenmesi amaçlanmıştır. Konu ile ilgili yapılmış bilimsel araştırmaların sonucunda elde edilen temel bulgular incelenmiş ve sunulmuştur. Çalışmanın sonucunda vatandaşlık eğitiminin 2014-2015 Eğitim-Öğretim yılı itibariyle ilköğretim 4. sınıfta zorunlu bir ders olarak okutulmasının yanı sıra diğer derslere entegre edilerek verilmesi, kazanımların süreklilik kazanması açısından önemli görülmektedir. Dersin kazanımlarının, sosyal katılımı destekleyen ve çok kültürlülüğe duyarlı nitelikte geliştirilmesine dikkat çekilmektedir. Etkili bir vatandaşlık eğitimi için kullanılan öğretim yöntemlerinin, vatandaşlık eğitimine ilişkin bilginin yanı sıra beceri ve tutumları da kazandırabilecek özellikte olması, sınıf dışı öğrenme etkinliklerinin arttırılması ve farklı tekniklerin dâhil edildiği süreç odaklı değerlendirmeler önerilmektedir. Ayrıca demokratik bir okul kültürü yaratabilmek için öğretmen ve okul yöneticilerinin yeterliliklerinin ve okul-aile işbirliğinin önemi üzerinde durulmuştur.

Elkatmış (2013), “1998 Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Programı ile 2010 Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi Programlarının Karşılaştırılması” adlı çalışmada 1998 yılından 2010 yılına kadar okutulan 7 ve 8. sınıf Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi (VİHE) ders programı ile 2010-2011 eğitim-öğretim yılında uygulamaya giren 8. sınıf Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi (VDE) ders programlarının karşılaştırılması yapılmıştır. Bu doğrultuda eğitim programlarının temel ögeleri olan hedef-kazanım, içerik, öğrenme-öğretme süreci ile değerlendirme boyutları arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konmuştur. Bu çalışmada, nitel araştırmalarda veri toplama yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma sonunda, 1998 programının bilgi temelli yerel vatandaşlar yetiştirmeyi hedeflerken, 2010 programının ise beceri ve değerleri ön plana alarak aktif, katılımcı bir dünya vatandaşı yetiştirmeyi hedeflediği sonucuna ulaşılmıştır.

Koçoğlu (2008) “İnsan Hakları ve Demokrasi Kavramlarının İlköğretim Sosyal Bilgiler Müfredatındaki Yeri” adlı yüksek lisans çalışmasında II. Meşrutiyet

dönemine ait 1329 (1913) programı; TBMM hükümeti dönemine ait 1338 (1922) programı; Cumhuriyet dönemine ait 1340 (1924), 1926, 1936, 1948, 1962, 1968 ilkokul müfredat programları, 1938, 1949, 1970 -1971 tarihli ortaokul müfredat programları; 1981 tarihli Ortaokul T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük müfredat programı; 1985 tarihli Ortaokul Milli Tarih müfredat programı; 1992 tarihli Ortaokul Vatandaşlık Bilgileri Öğretim müfredat programı; 1998 tarihli İlköğretim Sosyal Bilgiler ile Vatandaşlık ve İnsan Hakları eğitimi müfredat programları incelenmiştir.

Alkın (2007), “İngiltere ve Türkiye’de İlköğretim Programlarındaki Vatandaşlık Eğitiminin Karşılaştırılması” adlı yüksek lisans çalışmasında Türkiye ve İngiltere’de ilköğretim seviyesindeki vatandaşlık eğitimi programlarını karşılaştırmak, bulgular sonucunda Türkiye’deki vatandaşlık eğitimi uygulamasına öneriler getirmek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla İngiltere ve Türkiye’deki vatandaşlık eğitimi programları, “izlenen politikaların tarihsel gelişimi”, “benimsenen yaklaşımlar”, “kazanımlar”, “değerlendirme süreçleri” ve “katılıma verilen önem” açısından incelenmiştir.

Balkis (2005) “İnsan Hakları Eğitimi’nin Hukuksal Temelleri ve Türkiye’de İnsan Hakları Eğitimi ile İlgili Yapılan Çalışmaların İncelenmesi” adlı yüksek lisans çalışmasında insan hakları eğitiminin anlamı, amaçları, temel ilkeleri ile hukuksal temelleri ve Türkiye’de insan hakları eğitimi ile ilgili yapılan çalışmalar araştırılmış, incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Araştırma, betimsel yöntemlerden genel tarama modeliyle yürütülmüştür. Konular literatür tarama, bütünleştirme ve değerlendirme yapılarak çözümlenmiştir. Bu yüzden konunun eğitsel ve yasal boyutlarını ele alan literatür taraması yapılmıştır. Araştırmada insan hakları ve eğitimi boyutunda uluslararası ve ulusal belgeler ile resmi ve gönüllü kuruluşların çalışmaları, kararlar ve toplantılar incelenmiştir; buna karşın ulusal mevzuatın çok da yeterli olmadığı görülmüştür. Yine son yıllarda önceki yıllara oranla bu konuda bir artışın olduğu, bunun da Avrupa Birliği’ne giriş süreci ile bağlantılı olduğu söylenebilir.

Gülcan (1997) “Türk Eğitim Sisteminde İnsan Hakları Eğitimi” adlı yüksek lisans çalışması, 1990-1995 yılları arasında insan hakları eğitimine katkısı bulunan kurum, kuruluş, kişilerin çabalarını değerlendirmek üzere yapılmıştır. Türk eğitim

sisteminde “İnsan Hakları Eğitimi” kaynak tarama, bütünleştirme, çözümleme olarak ele alınıp çözümlenmeye çalışılmıştır.

Alanla ilgili kuramsal çalışmalara bakıldığında Türkiye’deki insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi eğitiminin hukuksal dayanaklarını ve eğitimin durumunu analiz eden çalışmalar olduğu dikkati çekmektedir. Ayrıca Türkiye’de değişik yıllarda hazırlanmış olan dersin öğretim programlarını ve yine gerek Avrupa’nın gerek diğer ülkelerin öğretim programlarını Türkiye’deki İHYD dersi öğretim programı ile karşılaştıran çalışmaların olduğu görülmektedir. Bu çalışmalar genellikle, tarama modeliyle yürütüldüğü görülmektedir.

Öte yandan İHYD dersi öğretim programı ile bu dersin kitabının yapılandırmacı yaklaşım açısından analizinin yapıldığı çalışmanın, Krathwohl’un duyuşsal alan taksonomisine göre içerik analizi yapılarak yürütüldüğü dikkati çekmektedir. Kuramsal çalışmaların yüksek lisans ve makale çalışması olarak yoğunlaştığı görülmektedir.