Kullanmayı HoĢ Görmediği Elbiseler

Hz. Ömer ipek iĢlemeli bir elbiseyi görüp Hz. Peygamber‟e Cuma günleri yahut elçiler geldiği zamanlarda kullanması için almasını tavsiye etmiĢ, Hz. Peygamber de

“böyle bir elbiseyi ahiretten nasibi olmayanlar giyer”⁵⁷⁷ buyurarak reddetmiĢtir.⁵⁷⁸

572 Kitâbu‟l-Libâs, 37. Bâb, 5841. rivâyet.

573 Kitâbu‟s-Salât, 24. Bâb, 386. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 37. Bâb, 5840. rivâyet.

574 Kitâbu‟l-Vudû, 35.Bâb, 182. rivâyet; Kitâbu‟s-Salât, 25. Bâb, 387 ve 388. rivâyetler;

Kitâbu‟l-Megâzi, 82. Bâb, 4421. rivâyet.

575 Kitâbu‟l-Libâs, 40. Bâb, 5856. rivâyet.

576 Kitâbu‟l-Libâs, 38. Bâb, 5855. rivâyet.

577 Kitâbu‟l-Libâs, 25. Bâb, 5830, 5834 ve 5835. rivâyetler.

578 Kitâbu‟l-Cumua, 7. Bâb, 886. rivâyet. Bu rivayette Hz. Peygamber‟in diplomatik görüĢmeler bile olsa Ġslam‟ın tecviz etmediği bir kıyafeti kullanmacağı sonucu çıkmaktadır. Diplomatik yazıĢmalarda kullanmak için mühür tarzı bir yüzük edinmeyi baĢtan hoĢ görmemekle beraber, daha sonra kabul etmesinde ise bir tahrim söz konusu olmadığı, diplomatik teamüllerin hurmet/haramlık gibi konuları ihtiva etmediği vuzuha kavuĢmaktadır.

121

Daha sonra Hz. Ömer‟e benzer bir elbise göndermesi üzerine, Hz. Ömer ĢaĢkınlığını ifade ederek sormuĢ, Hz. Peygamber de “ben onu sana giyesin diye göndermedim”

diyerek, mülk edinilmesinde bir sakınca görmediğini, satabileceğini⁵⁷⁹ veya giyebilecek kimselerin istifadesine sunulabileceğini söylemiĢtir.⁵⁸⁰ Bunun üzerine Hz. Ömer‟in bu elbiseyi Mekke‟deki müĢrik kardeĢine gönderdiği belirtilmektedir.⁵⁸¹ Hz. Peygamber‟in ve Hz. Ömer‟in bu uygulamasından, müslüman için kullanılması dinen mahzurlu olabilecek nesnelerin, itikadınca sıkıntı teĢkil etmeyen kiĢilere hediye edilmesinde bir beis görülmediğini çıkarmak mümkündür. Rivâyetten anladığımız kadarıyla hem bu tür kıyafetleri geçici olarak edinmenin, hem insanın itikadıyla eĢya kullanımı arasındaki uyumun önemi, hem de farklı inanç mensuplarıyla beĢeri münasebetler çerçevesinde hediyeleĢmenin önü açıktır. Ayrıca bu uygulamanın zımnında israfa sebebiyet verilmemesi gibi bir gerekçe de aranmıĢ olabilir. Hediye edilen nesnenin kıyafet olduğu, insanın aklına zarar veren içki, pis-necis olan domuz eti vb gibi gıda maddesi olmadığı, helal yollardan (ganimet veya vergi gibi) gelen bir mal olduğu da göz önünde bulundurulmalıdır.

Hz. Peygamber‟e ipekten yapılmıĢ bir ferruc⁵⁸² ( جورف ) hediye edildiği ve Hz.

Peygamber‟in üzerinde bu kıyafet varken namaz kıldığı ve namazdan sonra hoĢlanılmayan Ģeylere yapıldığı gibi üzerinden çıkardığı ve “bu müttakilere göre değil”

dediği nakledilmektedir.⁵⁸³ Hz. Peygamber‟in buradaki rahatsızlığının bu kıyafetlerin

579 Kitâbu‟l-Hibe ve Fadlihâ ve Tahridi Aleyhâ, 29. Bab, 2619. rivayet.

580 Kitâbu‟l-Hibe ve Fadlihâ ve Tahridi Aleyhâ, 29. Bab, 2619. rivayet.

581 Kitâbu‟l-Cumua, 7. Bâb, 886. rivâyet.

582 Ferruc: Arkasında yırtmaç bulunan bir tür üst kıyafetidir. Bakınız: Ġbn Manzûr, a.g.e., c: 5, s: 3371.

583 Kitâbu‟s-Salât, 16. Bâb, 375. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 12. Bâb, 5801. rivâyet.

122

modelinden çok, iĢlemelerinde abartılı bulduğu süslemeler⁵⁸⁴ yahut ipekten mamul olduğu anlaĢılmaktadır.⁵⁸⁵ Hz. Peygamber‟in bu kıyafeti giymesinin ipeğin erkekler için tahriminden önce olması da ihtimal dâhilindedir. Zira bu hediye ipeğin tahriminden sonra verilseydi, Hz. Peygamber‟in hiç giymemesi beklenirdi.

Hz. Peygamber‟in hamisa⁵⁸⁶ türü kıyafetleri giydiği ve üzerinde iĢaretler-iĢlemeler bulunan hamisanın kendisini namazda meĢgul ettiği için çıkardığı ve verilmesini istediği nakledilmektedir.⁵⁸⁷ Bu rivâyette de Hz. Peygamber‟e rahatsızlık veren unsurun -ferruc örneğinde olduğu gibi- elbisenin Ģeklinden/modelinden ziyade deseni ve iĢlemeleri ile ilgili bir durum olduğu vurgulanmalıdır.⁵⁸⁸ Nitekim baĢka rivâyetlerde hamisa kullandığı nakledilmektedir.⁵⁸⁹ Bu rivâyetlerden hareketle, Hz. Peygamber‟in giyim kuĢamda sadeliği tercih ettiğini söylemek mümkün görünmektedir. Hz.

Peygamber, desenleri kendisini namazda meĢgul eden bir elbisedense, düz bir kumaĢtan yapılmıĢ “enbicaniye” ( ةيناجبنأ ) adlı kıyafeti tercih etmiĢtir.⁵⁹⁰

584 Kitâbu‟l-Ezan, 93. Bâb, 752. rivâyet.

585 Kitâbu‟s-Salât, 16. Bâb, 375. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 12. Bâb, 5801. rivâyet. 5801 numaralı rivâyette ferrucun da ipek olduğu belirtilmektedir.

586 Kitâbu‟s-Salât, 14. Bâb, 373. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 19.Bâb, 5815-5817. rivâyetler.

587 Kitâbu‟s-Salât, 14. Bâb, 373. rivâyet; Ezan, 93. Bâb, 752. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 19. Bâb, 5817 ve 5818. rivâyetlerde geçen “düz bir kumaĢtan yapılmıĢ enbicaniyye” tabiri, Hz. Peygamber‟in hoĢlanmadığı elbisenin süslü/iĢlemeli olduğu intibaını kuvvetlendirmektedir. Ayrıca bakınız: 752 ve 5817. rivâyetler.

588 Kitâbu‟l-Ezan, 93. Bâb, 752. rivâyet.

589 Kitâbu‟l-Libâs, 19. Bâb, 5815-5816. rivâyetler.

590 Kitâbu‟s-Salât, 14. Bâb, 373. rivâyet; Ezan, 93. Bâb, 752. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 19. Bâb, 5817. rivâyet.

123 4.3. Kıyafetle Ġlgili Genel Tespitler

Bu baĢlıkta kılık kıyafetle ilgili sınırlar, renk ve çeĢitleri üzerinde durmaya çalıĢacağız.

Hz. Peygamber, erkekleri “kasiy” ( يسل ) denilen ipekli kıyafetten⁵⁹¹ ve ipek giymekten nehy etmiĢtir.⁵⁹² Ayrıca ipekten yapılmıĢ⁵⁹³ yahut üretiminde yoğun ipek kullanılmıĢ kıyafetler giymesini,⁵⁹⁴ ipek örtüler üzerine oturmasını,⁵⁹⁵ eĢek derilerinin kıyafet olarak kullanılmasını⁵⁹⁶ yasaklamıĢtır. Sadece az miktarda ipek iĢlemeli, süslemeli olması dıĢında kıyafette ipeğe müsaade etmediği anlaĢılmaktadır.⁵⁹⁷ Herhangi bir vesile ile eline geçen giysileri ashabına dağıtmasından bu ipekli kıyafetlerin giyim için değil fakat ticari mal olarak edinilmesinde sıkıntı görmediği anlaĢılmaktadır.⁵⁹⁸

Erkekleri zaferanla boyanmaktan nehyetmesini de bu bağlamda mütalaa edebiliriz.⁵⁹⁹

591 Kitâbu‟l-Libâs, 28. Bâb, 5838. rivâyet; 36. Bâb, 5849. rivâyet.

592 Kitâbu‟l-Libâs, 25. Bâb, 5828, 5829, 5830, 5831, 5834 ve 5835. rivâyetler.

593 Kitâbu‟l-Libâs, 27. Bâb, 5837. rivâyet.

594 Kitâbu‟l-Libâs, 28. Bâb, 5838. rivâyet.

595 Kitâbu‟l-Libâs, 27. Bâb, 5837. rivâyet.

596 Kitâbu‟l-Libâs, 28. Bâb, 5838. rivâyet; 36. Bâb, 5849. rivâyet.

597 Kitâbu‟l-Libâs, 25. Bâb, 5828. ve 5829. rivâyetler.

598 Misver bin Mahreme, Hz. Peygamber‟in babasına dibacdan yapılmıĢ, altın ilikli kaba‟ adlı kıyafeti verdiğini aktarmaktadır. Bakınız: Kitâbu‟l-Libâs, 44. Bâb, 5862.

rivâyet; Ayrıca bakınız: Kitâbu‟l-Hibe ve Fadlihâ ve Tahridi Aleyhâ, 19. Bâb, 2599.

rivâyet.

599 Kitâbu‟l-Libâs, 33. Bâb, 5846. rivâyet.

124

Muhtelif rivâyetlerden Hz. Peygamber‟in beyaz⁶⁰⁰, kırmızı⁶⁰¹ renkte elbise giydiğini anlamaktayız. Hanımların püsküllü-saçaklı cilbablar giydikleri mervidir.⁶⁰² Toplumda yeĢil, beyaz renkteki kıyafetler mevcuttur.⁶⁰³

Ġlgili bölümlerde hamisa ve ferruc örneklerinde geçtiği üzere, Hz. Peygamber‟in desenli-süslemeli kıyafetleri namazda meĢgul etmesi halinde hoĢ görmediğini de belirtelim. Hz. Peygamber‟in kıyafetlerde desen ve süslemelerin olup-olmamasından çok namazdaki huĢuya olan etkisini dikkate aldığı anlaĢılmaktadır.

Hz. Ömer‟le arasında geçen diyalogdan Hz. Peygamber‟in Cuma günlerinde ve elçiler geldiği zamanlarda özel kıyafetler giydiği anlaĢılmaktadır. ⁶⁰⁴

Bir kıyafetin bir kiĢiye yakıĢtığını görünce “üzerinde eskisin” Ģeklinde temennisini belirtip, güzel olmuĢ dediği nakledilmektedir.⁶⁰⁵ Bunu bir hadiseyle iliĢkili olarak bulabildiğimiz için, genel bir adeti olarak değil, tikel bir örnek olarak almaktayız.

Hz. Peygamber, temizlikte, bir yere girerken ve ayakkabısını giyerken sağdan baĢlamayı severdi.⁶⁰⁶ Kılık kıyafet dâhil, hayatı yaĢarken bir âdet geliĢtirdiği ve bunu hoĢlanarak yaptığı anlaĢılmaktadır.

600 Kitâbu‟l-Libâs, 24. Bâb, 5827. rivâyet.

601 Ebu Cuhayfe rivâyetleri; Kitâbu‟s-Salât, 17. Bâb, 376. rivâyet; Bera bin Âzib rivâyetleri: Kitâbu‟l-Menâkıb, 23. Bâb, 3551. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 68. Bâb, 5901.

rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 35. Bâb, 5848. rivâyet;

602 Kitâbu‟l-Libâs, 6. Bâb, 5792. rivâyet.

603 Kitâbu‟l-Libâs, 23. Bâb, 5825. rivâyet; 24. Bâb, 5826. rivâyet.

604 Kitâbu‟l-Cumua, 7. Bâb, 886. rivâyet.

605 Kitâbu‟l-Cihad ve‟s-Siyer, 188. Bâb,3071. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 22. Bâb, 5823.

rivâyet; 32. Bâb, 5845. rivâyet.

606 Kitâbu‟l-Vudû, 31. Bâb, 168. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 38. Bâb, 5854. rivâyet.

125 4.4. Giyimde Ġlkesel Durumlar

Kılık kıyafette hoĢ görülen-görülmeyen hususların dıĢında ilkesel anlam içeren bahislere de değinmek isabet olacaktır. Ġlgili baĢlıkta geleceği üzere, kıyafetlerin temiz olması, ilk inen ayetlerin gündeminde olup, aynı Ģekilde namaza çıkarken güzel elbiselerin giyilmesi de Kur‟an-ı Kerim‟in bir tavsiyesidir.

Hz. Peygamber tek terlikle/ayakkabıyla yürümekten nehyetmiĢ, ya ikisinin birden giyilmesini yahut yalın ayak yürünmesini emretmiĢtir.⁶⁰⁷ Bu talimatın insanın biyolojik-iskelet yapısına muhtemel zararını önlemek gayesiyle olabileceği gibi, estetik kaygıyla da ilgili olduğunu söylemek mümkündür.

Hz. Peygamber, erkeklerden kadınlara benzemeye çalıĢanları, kadınlardan erkeklere benzemeye çalıĢanları lanetlemiĢtir.⁶⁰⁸ Buhari, bu rivâyeti Kitabu‟l-Libas‟a da alarak benzeĢmenin süs eĢyası ve kılık kıyafetteki benzeĢmeyi de kapsadığına iĢaret etmektedir.⁶⁰⁹

Hz. Peygamber, müslümanın ahlak, tavır ve davranıĢları kadar, görünüĢünün de farklı olması istemektedir. Hz. Peygamber‟in giyim konusunda takip ve telkin ettiği prensiplere bakılırsa, Müslüman milletinin kendisine mahsus bir giyim tarzı olmasını öncelediğini, diğer bir tabirle bir tür kılık-kıyafet siyaseti olduğunu söylemek mümkün görünmektedir. Esasen bu durum müslümanın inanç ve Ģahsiyet farklılığının görünür bir unsurunu teĢkil etmektedir.

“Elbisesiyle (övünüp) kendini beğenerek yürüyen bir adamı” Allah‟ın yerin dibine geçirdiğini ve kıyamet gününe kadar o halde kalacağını ifade etmiĢtir.⁶¹⁰ Yine

607 Kitâbu‟l-Libâs, 38. Bâb, 5855. rivâyet.

608 Kitâbu‟l-Libâs, 61. Bâb, 5885. rivâyet.

609 Kitâbu‟l-Libâs, 61. Bâb, 5885. rivâyet.

610 Kitâbu Ehâdisi‟l-Enbiyâ, 54. Bâb, 3485. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 5. Bâb, 5789 ve 5790. rivâyetler.

126

aynı bağlamda “Allah, kendini beğenerek elbisesini uzatana (kıyamet günü) iltifat etmez”⁶¹¹ sözüyle elbise giyerken yaĢanan hissiyata/niyete hâkim olmanın önemine vurgu yapmıĢtır. Hatta “izarın aşık kemiklerinden aşağısı ateştedir” demiĢtir.⁶¹² Hz.

Ebubekir‟in kendi elbisesinin uzunluğunu dile getirmesi üzerine, onun durumunun farklılığına iĢaret ederek “kendini beğenme duygusuyla yapmadığını” belirtmiĢtir.⁶¹³ Nebevi müdahale eğer Ģekle dönük olsaydı, pekâlâ elbisesini kısaltmasını isteyebilirdi.

Oysa rivâyette de açıkça ifade edildiği üzere, Hz. Peygamber daha çok kiĢinin duygusal tutumuna vurgu yapmakla yetinmiĢ ve bunun fiziki bir durum olmadığını özellikle açıklamıĢtır. Nitekim Buhari, Hz. Peygamber‟in de uzun bir elbise giydiğine iĢaret etmektedir: Hz. Peygamber güneĢ tutulması (husuf) esnasında, elbisesini çekip toplayarak namaz için aceleyle mescide gelmiĢtir. ⁶¹⁴

Namazda kendisini meĢgul eden kıyafet ve ev eĢyasıyla ilgili de duyguları etkilemesi açısından benzer bir tavır sergilediğine de iĢaret edelim.⁶¹⁵

Nebevi tavırda görüldüğü üzere giyim tarzında, kıyafetin fiziki Ģekli değil, kiĢinin duygu dünyasındaki karĢılığı ve etkisi önemlidir. KiĢi, elbiseleri giyerken duygularına hâkim olmalıdır; duygularını etkilemesine engel olamıyorsa, meĢgul eden elbiseleri gündeminden çıkaracak tedbirler düĢünmeli ve farklı elbiselerle duruma çözüm

611 Kitâbu Fedâili Ashâbi‟n-Nebi; Numarasız Bâb, 3665. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 1.

Bâb, 5783. rivâyet; 2. Bâb, 5784. rivâyet; 5. Bâb, 5788 ve 5791. rivâyetler.

612 Kitâbu‟l-Libâs, 4. Bâb, 5787. rivâyet.

613 Kitâbu Fedâili Ashâbi‟n-Nebi; Numarasız Bâb, 3665. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 2.

Bâb, 5784. rivâyet. Ayrıca Kitâbu‟l-Edeb, 55. Bâb, 6062 numaralı rivâyette kısa bir atıfla, Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir‟in o tavırda olmadığına iĢaret etmiĢtir.

614 Kitâbu‟l-Libâs, 2. Bâb, 5785. rivâyet.

615 Kitâbu‟s-Salât, 16. Bâb, 375. rivâyet; Kitâbu‟l-Libâs, 12. Bâb, 5801. rivâyet.

127

bulmalıdır. Elbiselerin/eĢyanın kendi iradesi üzerinde müessir olmasına müsaade etmemelidir.

Elbiselerin kiĢinin sosyo-ekonomik yapısını gösterdiği malumdur. Ancak aynı mal-mülkle övünmemenin gerekliliği gibi; elbiselerin övünme vesilesi yapılmaması gerekir. Allah‟ın verdiği nimetler ölçüleri çerçevesinde değerlendirilmeli; maddi kıymetinin üzerine/dıĢına çıkarılarak insanın sosyal hayatında yahut kendi gönül dünyasında yersiz ve haksız duygulara yol açmamalıdır. Hz. Peygamber kılık kıyafetin sosyo-ekonomik statü farklılığına dönüĢmesinin de önünü almıĢtır. Yediğinden yedir, giydiğinden giydir⁶¹⁶ ilkesiyle müslümanın malı ve zenginliğiyle, kendisini hizmetinde bulunan insanlardan üstün görmesine kapı aralayabilecek bir tutumdan korunmasını telkin etmektedir.