Ashabının Geçimi Konusundaki Tutumu

Ġnsanların maiĢetleri, Ġslam‟ın ve Peygamberinin önemsediği hususlardan biridir.

Hz. Peygamber, ashabının geçimi konusu ile de ilgilenirdi. Özellikle Hicret süreci sonrasında Mekkeli Muhacirlerle, Medine‟li Ensar arasında yapılan muahat, aslında sosyo-ekonomik bir denge kurmak, özellikle Muhacirlerin asgari geçim standartlarında bir tür iyileĢme sağlamak amacına matuftur. Müslümanın bir insan olarak dünya hayatında belli bir yaĢam standardı sağlaması açısından muahat, geçim/maiĢet iĢleri için

“eĢya” ile en asgari düzeyde de olsa bir iliĢki kurulması gereğine dair müĢahhas bir

190 Ali Ġmran, 3/14.

191 Ahzâb, 33/28-29.

59

örnektir.¹⁹² Muahatta Ģu hususa dikkat çekmekle yetineceğiz: Muahat sonrası Ensar, Hz.

Peygamber‟e gelerek mallarını muhacirle aralarında taksim etmesini istemiĢlerdi. Hz.

Peygamber, bunu kabul etmemiĢtir. Bunun üzerine Ensar, iĢlerine, Muhacirlerin emekleriyle ortak olarak ürünlerden pay almalarını teklif etmiĢlerdir. ¹⁹³ Hz.

Peygamber‟in tasvip ettiği anlaĢılan bu uygulama, Muhacir tarafından da kabul edilmiĢtir. Burada Hz. Peygamber‟in mülkiyet hakkı yönüyle bu kardeĢliğin Ensar‟a ağır gelmemesi ve Muhacirlerin geçimi için el emeğini tercih etmesi bu suretle minnet altında kalmamaları gibi ince bir firaseti ve çok boyutlu tedbiri görülebilmektedir.

Hz. Peygamber, ashabının geçimi konusunda da belli standartlar getirmektedir.

Sahabesinin gerek kendilerini gerekse ailelerini muhtaç konuma düĢürecek derecede cömertlik göstermelerine müsaade etmemiĢtir. Mesela Ka‟b bin Malik, tevbesinin kabulune Ģükran olarak malının tamamını sadaka olarak dağıtmak isteyince buna izin vermemiĢ, malının bir kısmını tutmasının kendisi için daha hayırlı olacağını söylemiĢtir.¹⁹⁴ Aynı Ģekilde Sad bin Ebi Vakkas, ölüm vaktinin yakın olduğunu düĢünüp malının üçte ikisini infak etmek isteyince, izin vermemiĢ, yarısı ve üçte birinin infak etmesini de uygun görmemiĢ ve “mirasçılarını zengin bırakman fakir bırakmandan daha iyidir” demiĢtir.¹⁹⁵

192 Medineli Sa‟d bin Rebi„, Mekkeli kardeĢi olan Abdurrahman bin Avf‟a, malının yarısını teklif etmiĢtir. Kitâbu Menâkıb‟ul-Ensar, 3. Bab, 3780 ve 3781. rivâyetler.

193 Kitâbu‟Ģ-ġurût, 5. Bâb, 2719. rivâyet; Kitâbu‟l-Hars ve‟l-Müzaraa, 5. Bâb, 2325.

rivâyet; Kitâbu Menâkıbu‟l-Ensâr, 3. Bab, 3782. rivâyet.

194 Kitâbu‟l-Megâzî, 80. Bâb, 4418. rivâyet.

195 Kitâbu‟l-Cenâiz, 36. Bâb, 1295. rivâyet; Kitâbu‟l-Megâzi, 78. Bâb, 4409. rivâyet;

Kitâbu‟l-Merdâ, 13. Bâb, 5659. rivâyet; 16. Bâb, 5668. rivâyet.

60

Bu cümleden olarak Medine‟de, Beni Kaynuka Yahudilerinin çarĢısından baĢka olarak,¹⁹⁶ müslümanlara ait bir çarĢının kurulması¹⁹⁷ da, sosyo-ekonomik hayatta müslümanlara mahsus bağımsız bir ekonomik düzenin ön adımı olarak, ticaret nesnesi olan eĢya/metâ hakkında müslümanca bir bakıĢ, duruĢ ve davranıĢ geliĢtirilmesinin ehemmiyetini ortaya koymaktadır.

1.3. Yolculuk ve Sefer Zamanlarında EĢya Kullanımı Ġle Ġlgili Tespitler YaĢanan hayat Ģartlarını değiĢtirmesi esnasında, insan tavırlarına iliĢkin önemli ipuçları içeren hususiyetlerine binaen sefer hallerine dikkat çekmek yerinde olacaktır.

Zira sefer hallerinde insanlar, zaruri ihtiyaç kabul edilen en önem verdikleri eĢyaları yanlarına almaktadırlar. Özellikle ulaĢım imkânlarının az ve seferlerin günler hatta aylar süren zahmetli olduğu Hz. Peygamber dönemi dikkate alınırsa, yola hazırlık aĢamasında, sefer sırasında ve dönüĢ yolundaki tutum ve davranıĢlar, insan psikolojisi ve eĢya kullanımı açısından kanaatimizce önemli unsurları ihtiva etmektedir.

Hz. Peygamber, yolculuğun insanın yemesinden, içmesinden, uykusundan alıkoyduğunu belirterek, yolculuğu azabın bir çeĢidi olarak nitelemekte, sefer amacı gerçekleĢince kiĢinin evine-ailesine dönmesini salık vermektedir.¹⁹⁸ Uzun mesafeli savaĢ seferlerinde bineksiz yola çıkmanın gazaya katılmada mazeret olarak kabul

196 Kitâbu‟l-Büyû, 1. Bâb,2048. rivâyet. Kitâbu Menâkıbu‟l-Ensâr, 3. Bab, 3780.

rivâyet.

197 Sünen-i İbn Mâce, Ġbn Mâce Ebu Abdullah Muhammed bin Yezid el-Kazvînî, Tahkik: Muhammed Fuad Abdulbakî, Dâru Ġhyâi Kütübü‟l-Arabîyye, c: 2, s: 751, 2233.

rivâyet.

198 Kitâbu‟l-Umre, 19. Bâb, 1804. rivâyet; Kitâbu‟l-Cihad ve‟s-Siyer, 136. Bâb, 3001.

rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 30. Bâb, 5429. rivâyet.

61

edilmesi,¹⁹⁹ yolculukta namazın kısaltılması,²⁰⁰ binekte nafile namaz kılınması,²⁰¹ Hz.

Peygamber‟in Ramazan orucunu açması²⁰² ve oruç tutulmamasına ruhsat verilmesi,²⁰³ kadınların yalnız yola çıkmamaları yönündeki kısıtlamalar,²⁰⁴ erkekler için bile yalnız yolculuk etmenin kerih görülmesi²⁰⁵ insan-eĢya/mekân iliĢkisine dair önemli unsurları ihtiva etmektedir.

Rivâyetlerde yol durumları için bazen (mesela Hac esnasında) kesilen kurbanların etlerinin azık olarak hazırlandığı aktarılmaktadır.²⁰⁶ Yol hazırlıkları yapılırken azık da hazırlanmakta bazı durumlarda bu azık erken bitebilmektedir.²⁰⁷

Bazı yolculuklar için ciddi planlar yapıldığı da anlaĢılmaktadır. Mesela Hicret yolculuğu için Hz. Ebubekir‟in Mekke‟de kalmasını istemiĢ, hicret seferinde yol arkadaĢı olmasını ümit etmiĢtir. Ġzin çıktığı zaman, gündüz vakti adeti olmayan bir saatte yüzünü örterek Hz. Ebubekir‟in evine gelmiĢtir. Mahrem bir bilgi vermek istediğini ima ederek, Hz. Ebubekir‟in ev halkından emin olup-olamayacağını teyid

199 Kitâbu‟l-Cihad ve‟s-Siyer, 79. Bâb, 4415. rivâyet.

200 Kitâbu‟t-Taksir, 1. Bâb, 1080, 1081, 1082, 1083 ve 1084. rivâyetler.

201 Kitâbu‟t-Taksir, 7. Bâb, 1093, 1094, 1095. rivâyetler; 8. Bâb, 1096. rivâyet.

202 Kitâbu‟s-Savm, 34. Bâb, 1944. rivâyet.

203 Kitâbu‟s-Savm, 33. Bâb, 1943. rivâyet.

204 Kitâbu‟t-Taksir, 4. Bâb, 1086, 1087 ve 1088. rivâyetler.

205 Kitâbu‟l-Cihad ve‟s-Siyer, 135. Bâb, 2998. rivâyet.

206 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 27. Bâb, 5424. rivâyet.

207 Hz. Peygamber ve ashabı, umre niyetiyle çıktıkları bir seferde azıkları tükenmesi ve bir yaban eşeği avlayıp yemeleri: Kitâbu‟l-Et‟ıme, 19. Bâb, 5407. rivâyet; Bir gazvede sahabenin erzakının tükenerek karaya vurmuş anber balığının etinden yemeleri:

Kitâbu‟l-Megâzi, 66. Bâb, 4361 ve 4362. rivâyetler; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 12.

Bâb, 5493 ve 5494. rivâyetler.

62

etmiĢtir. Hz. Ebubekir, önceden hazırladığı iki deveden birini takdim etmiĢ, Hz.

Peygamber ücreti mukabil kabul etmiĢtir.²⁰⁸ Develer yol için donatılmıĢ, Hz. Esma azık torbası hazırlamıĢtır.²⁰⁹ Yolcular Sevr mağarasına intikal ederek, üç gece burada kalmıĢlar; Abdullah b. Ebubekir de Mekke‟deki geliĢmeleri bildirmiĢtir. Hz.

Ebubekir‟in çobanı Amir b. Fuheyre, koyunlarını mağara civarına getirerek, hem rahatmalarını sağlamıĢ, hem de gizlenmelerine yardımcı olmuĢtur.²¹⁰

Görüldüğü üzere Hz. Peygamber, yolculuğun herhangi bir insan için ne gibi zorluklar içerdiğinin farkındadır. Hicret gibi, kritik önemi haiz bir seferde bile iĢi aceleye getirmeyip, yol ahvali için beĢeri Ģartlar çerçevesinde icab eden tedbirleri almaktadır. Mucizevî beklentilere yönelmemekte yahut boĢ bir tevekkül idrakine girmemekte, yolun zorluklarını bilerek, dünyevi Ģartlar içinde gereklerini yapmaktadır.

Hz. Peygamber‟in geçimi baĢlığında, Hz. Peygamber‟in darlık zamanlarında borçlandığını, zekât ve sadaka yemediğini, el emeğini takdir ettiğini, ticari iliĢkilerde bulunduğunu, tarım ortaklığı yaptığını, Allah‟ın kendisine tahsis ettiği humus ve fey gelirlerini bir akar olarak değerlendirdiğini, hediye ve ikramlardan yararlandığını mütalaa ettik. Görüldüğü üzere burada sayılan hususların hemen her biri, Hz.

Peygamber‟in herhangi bir insan gibi beĢeri Ģartlar çerçevesinde geçimini sağladığı hususunda yeterince fikir vermektedir. Hz. Peygamber‟in geçimi konusundan sonra, beĢer olmanın tabî bir unsuru olan beden sahibi olmakla ilgili Hz. Peygamber‟in tasarruflarını inceleyelim.

208 Kitâbu‟l-Libâs, 16. Bâb, 5807. rivâyet.

209 Kitâbu‟l-Cihad ve‟s-Siyer; 123. Bâb, 2979. rivâyet; Kitâbu Menâkıb‟il-Ensâr, 45.

Bâb, 3907. rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 8. Bâb, 5388. rivâyet.

210 Kitâbu‟l-Libâs, 16. Bâb, 5807. rivâyet.

63 2. Hz. Peygamber’in Bedeni ve Beden Bakımı

Hz. Peygamber‟in eĢya ile iliĢkisi bahsinde insanın kendi bedeniyle iliĢkisi bağlamında, Hz. Peygamber‟in kendi beden bakımı, bedenine gösterdiği ihtimam ve gözettiği sınırları, daha özlü bir ifadeyle kendi bedenine verdiği değeri incelemek yerinde olacaktır.

Sahih-i Buhari rivayetlerinde Hz. Peygamber‟in Ģemailine iliĢkin bilgilere de yer verilmiĢtir. Buna göre Hz. Peygamber, yaĢadığı toplum ortalamasına göre boyu ne kısa ne uzundu; orta boyluydu.²¹¹ Omuzları geniĢti.²¹² Teni hafif pembe olup, çok beyaz değildi. ²¹³ Saç ve sakallarında 20 kadar beyaz kıl vardı.²¹⁴ Uyluğunun²¹⁵ ve koltuk altlarının beyazlığı²¹⁶ da rivâyetlere yansımıĢtır. Hz. Peygamber‟in el ve ayakları iriydi.²¹⁷ Elleri yumuĢaktı.²¹⁸ Güzel kokulu²¹⁹ ve güzel yüzlüydü.²²⁰

Ebu Hureyre‟den gelen rivâyetlere göre, Hz. Peygamber, tırnak kısaltmanın²²¹, kasık tıraĢının²²², bıyık kısaltmanın²²³, sünnet olmanın²²⁴, koltukaltı tıraĢının²²⁵, etek tıraĢının²²⁶ fıtrattan olduğunu belirtmiĢtir.

211 Kitâbu‟l-Menâkıb, 23. Bâb, 3547 ve 3548. rivâyetler.

212 Kitâbu‟l-Menâkıb, 23. Bâb, 3551. rivâyet.

213 Kitâbu‟l-Menâkıb, 23. Bâb, 3547 ve 3548. rivâyetler.

214 Kitâbu‟l-Menâkıb, 23. Bâb, 3547 ve 3548. rivâyetler.

215 Kitâbu‟s-Salât, 12. Bâb, 371. rivâyet.

216 Kitâbu‟s-Salât, 27. Bâb, 390. rivâyet.

217 Kitâbu‟l-Libâs, 68. Bâb, 5907, 5912. rivâyet.

218 Kitâbu‟l-Menâkıb, 23. Bâb, 3561. rivâyet.

219 Kitâbu‟l-Menâkıb, 23. Bâb, 3553 ve 3561. rivâyetler.

220 Kitâbu‟l-Libâs, 68. Bâb,5908-5909. rivâyetler.

221 Kitâbu‟l-Libâs, 64. Bâb, 5890 ve 5891. rivâyetler; Kitâbu‟l-Ġstizân, 51. Bâb, 6297.

rivâyet.

64

Hz. Ġbrahim‟in 80 yaĢındayken, (Haleb yakınlarında) Kadum ( مودملا ) (mevkiinde) sünnet olduğunu belirterek, ²²⁷ sünnet olmanın ehemmiyetini vurgulamıĢtır.

Rivâyetlerden anlaĢıldığı kadarıyla, ashab devrindeki âdete göre çocuklar müdrik olana kadar sünnet edilmezlerdi.²²⁸