Küçük ve BüyükbaĢ Hayvanların Etleri ve Kurbanlar

Hz. Peygamber‟e Hendek kazılması sürecinde oğlak eti ve arpa ekmeği ikram edilmiĢ, Hz. Peygamber de bunu kendi eliyle dağıtmıĢtır. Bu rivâyette açlığın arttığına atıfla, Hz. Peygamber‟in bizzat eliyle dağıttığı yemeğin bereketlendiği de aktarılmaktadır.⁶⁵⁸

654 Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 21.Bâb, 5507. rivâyet; ed-Dârimi, Müsnedu’d-Dârimi, (Sünen-i Dârimî), c: 2, s: 1258, 2019. rivayet; Ġbn Mâce, Sünen-i İbn Mâce, c: 2, s:1059, 3174. rivayet.

655 el-Ayni, Umdetu’l-Kari Şerhu Sahih’il-Buhari, c: 11, s: 172-3, 7502. rivayet.

656 Cemaluddin, Ebu‟l-Ferec Abdurrahman bin Ali Muhammed el-Cevzi, Keşfu’l-Müşkil min Hadis’is-Sahihayn, c:4, s:385, 2598/3335. rivayet.

657 Kitâbu‟t-Tıb, 57. Bâb, 5780 ve 5781. rivâyetler; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 29.

Bâb, 5530. rivâyet.

658 Kitâbu‟l-Megâzi, 30. Bâb, 4101 ve 4102. rivâyetler.

134

Koyun eti ve ciğerini ikram ettiği aktarılmaktadır. Bir defasında bir koyun kesildiğinde önce ciğerinin piĢirilmesini istemiĢtir.⁶⁵⁹ Rivâyetten hayvan ciğerini ayrı tuttuğunu yahut sevdiğini çıkarmak mümkündür. Hz. Peygamber, hayvanın kürek kemiğinin etini yediği nakledilmektedir.⁶⁶⁰ Koyunun kürek kemiğindeki eti bıçakla kesip yerken, namaza çağrılınca bıcağı bırakıp namaza geçtiği belirtilmiĢtir.⁶⁶¹

Kurban etlerinin diğer etlerden farkı, hayvanın belli bir olgunluğa ulaĢması⁶⁶² ve bayram namazını müteakip kesilmesidir.⁶⁶³

Hz. Peygamber‟in sığır, ⁶⁶⁴ koç, ⁶⁶⁵ deve, ⁶⁶⁶ vb. kurban olarak kestiği nakledilmektedir. Bu kurbanları bizzat kendi elleriyle,⁶⁶⁷ yanları üzerine yatırıp,⁶⁶⁸ tekbir getirip besmele çekerek⁶⁶⁹ kestiği de aktarılmaktadır.

659 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 6. Bâb, 5384. rivâyet. Rivâyetin muhtevasında Hz. Peygamberin bizzat yediği açık değildir. Lakin bağlamdan çıkarmak mümkündür.

660 Kitâbu‟l-Vudû, 50. Bâb, 207. ve 208. rivâyetler; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 18. Bâb, 5404.

rivâyet; 26. Bâb, 5422. rivâyet; 58. Bâb, 5462. rivâyet.

661 Kitâbu‟l-Vudû, 50. Bâb, 208. rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 20. Bâb, 5408. rivâyet; 26.

Bâb, 5422. rivâyet; 58. Bâb, 5462. rivâyet.

662 Kitâbu‟l-Edâhi, 1. Bâb, 5545. rivâyet, 2. Bâb, 5547. rivâyet. Bu rivâyet müteaddit defalar geçmektedir.

663 Kitâbu‟l-Edâhi, 1. Bâb, 5545, 5546. rivâyetler; 4. Bâb, 5549. rivâyet; 8. Bâb, 5556.

rivâyet; 12. Bâb, 5561, 5562, 5563. rivâyetler.

664 Kitâbu‟l-Hayz, 1. Bâb, 294. rivâyet; Kitâbu‟l-Edâhi, 3. Bâb, 5547. rivâyet; 10. Bâb, 5559. rivâyet.

665 Kitâbu‟l-Edâhi, 4. Bâb, 5549. rivâyet; 6. Bâb, 5552. rivâyet; 9. Bâb, 5558. rivâyet;

12. Bâb, 5561. rivâyet.

666 Kitâbu‟l-Edâhi, 6. Bâb, 5552. rivâyet.

667 Kitâbu‟l-Edâhi, 6. Bâb, 5554. rivâyet; 13. Bâb, 5564. rivâyet.

135

Bir sene kurban etlerinin 3 günden fazla tutulması yasaklamıĢtır.⁶⁷⁰ Ertesi sene Kurban etleri hakkında sorulunca, Hz. Peygamber o sene bu tür bir kısıtlamanın olmadığını, «önceki sene kıtlık olduğun için yardımlaşmayı artırmak maksadıyla» o Ģekilde bir talimat verdiğini belirtmiĢtir.⁶⁷¹ Aynı hadise Hz. AiĢe‟ye sorulduğunda o da o sene fakirlerin çok olduğunu ve Hz. Peygamber‟in zenginlerin fakiri doyurmasını istediğini söyleyerek benzer bir izahatı yapmıĢtır.⁶⁷² Aynı rivâyetlerde, gıda kıtlığından dolayı etlerin⁶⁷³ veya davar butlarının⁶⁷⁴ 15 gün kadar sonra yenmek üzere saklandığını da ifade etmiĢtir.⁶⁷⁵

5.1.2.2. EĢek ve At Etleri

Hz. Peygamber‟in Hudeybiye seferi esnasında yaban eĢeği eti yediği aktarılmaktadır. Hudeybiye seferi esnasında ihrama girmiĢ sahabiler bir yaban eĢeği görmüĢ, ihram yasaklarından çekindikleri için henüz ihrama girmemiĢ olan Ebu Katade Es-Selemi‟ye hayvanı haber vermemiĢlerdir. Ebu Katade kendisi görüp fark etmiĢ ve hayvanı avlayıp getirmiĢtir. Orada bulunanlar bu hayvanı yemiĢler sonra ihramlıyken, avlanmıĢ bir hayvanın etinden yenmesi konusunda tereddüde düĢmüĢler ve durumu Hz.

668 Kitâbu‟l-Edâhi, 9. Bâb, 5558. rivâyet.

669 Kitâbu‟l-Edâhi, 9. Bâb, 5558. rivâyet; 14. Bâb,5565. rivâyet.

670 Kitâbu‟l-Megâzi, 12. Bâb, 3997. rivâyet; Kitâbu‟l-Edâhi, 16. Bâb, 5569. rivâyet.

671 Kitâbu‟l-Edâhi, 16. Bâb, 5569. rivâyet.

672 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 27. Bâb, 5423. rivâyet; 37. Bâb, 5538. rivâyet; Kitâbu‟l-Edâhi, 16.

Bâb, 5570. rivâyet.

673 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 27. Bâb, 5423. rivâyet.

674 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 37. Bâb, 5438. rivâyet.

675 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 27. Bâb, 5423. rivâyet.

136

Peygamber‟e arz edince⁶⁷⁶ Hz. Peygamber “O Allah’ın size doyurduğu bir gıdadır”

Ģeklinde cevap vermiĢtir.⁶⁷⁷ Bir baĢka rivâyette Hz. Peygamber yaban eşeğinden yanlarında kalan bir et olup olmadığını sormuş, ⁶⁷⁸ Ebi Katade ayırmıĢ olduğu bir butu getirip ikram etmiĢ, Hz. Peygamber de ihramlı olduğu halde bu butu yiyip bitirmiĢtir.⁶⁷⁹ Hayber savaĢı esnasında, açlık baĢ gösterince Sahabe, tesadüfen buldukları ehil eĢekleri boğazlayıp kazanlarda piĢirmeye baĢlamıĢlardır.⁶⁸⁰ Hz. Peygamber de ehil eĢek etinin yenmesini yasaklamıĢtır. Ehil eĢek etinin yasaklanması hadisesi birçok rivâyette zikredilmektedir.⁶⁸¹ Bu yasağın sahabe nezdinde bu kadar geniĢ yankı bulmasının ardında, eĢek etinin yaygın olarak tüketilmesi, Hz. Peygamber‟in münadi

676 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 19. Bâb, 5407. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 11. Bâb, 5492.

rivâyet.

677 Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 10. Bâb, 5490. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 11.

Bâb, 5492. rivâyet.

678 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 19. Bâb, 5407. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 10. Bâb, 5491.

rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 11. Bâb, 5492. rivâyet.

679 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 19. Bâb, 5407. rivâyet.

680 Kitâbu Farzı‟l-Humus, 20 Bâb, 3155. rivâyet.

681 Kitâbu Farzı‟l-Humus, 20 Bâb, 3155. rivâyet; Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4199, 4215, 4216, 4217, 4218, 4220. rivâyetler; Kitâbu‟n-Nikâh, 32. Bâb, 5115. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 14. Bâb, 5497. rivâyet; 27. Bâb, 5520; 28. Bâb: 5521, 5522, 5523, 5524, 5525, 5526, 5527, 5528 rivâyetler.

Cabir bin Abdullah rivâyetleri: 5520, 5524; Abdullah Bin Ömer rivâyetleri: 4215, 4217, 4218, 5521, 5522; Bera ra. rivâyetleri: 4225-4226, 5525, 5526; İbn Ebi Evfa rivâyetleri: 3155, 4220, 5525, 5526; Hz. Ali rivâyetleri; 4216, 5115, 5523; Ebu Salebe rivâyeti: 5527; Enes bin Malik rivâyetleri: 4199, 5528; Seleme bin Ekva’ rivâyeti:

5497.

137

görevlendirerek -özellikle- ilan ettirmesi⁶⁸² ihtimali yahut bu yasak emrinin savaĢ gibi kritik bir zamanda gelmesi olabilir. Nitekim farklı kaynaklarda rivayetlerde, Sahabenin eĢeğe (velev yük taĢıma yahut açlık karĢısında gıda amacıyla olsun) ihtiyaçları oldukları hususunun altı da çizilmektedir.⁶⁸³

Diğer taraftan aynı Hayber Seferinde “muta nikâhının”⁶⁸⁴, “sarımsağın”⁶⁸⁵ yasaklanması ve “at etine ruhsat verilmesi”nin⁶⁸⁶ geniĢ bir yankı uyandırmayıp, eşek etinin pişirildiği kapların dökülmesi,⁶⁸⁷ hatta kırılması emri⁶⁸⁸ ehil eĢek etine getirilen bu yasağın, sahabe arasında savaĢ ortamı psikolojisinden farklı bir anlamı çağrıĢtırdığı ihtimalini güçlendirmektedir.

Buhari rivayetlerine göre eĢek etinin yenmesinin yasaklanmasının ardında Abdullah bin Ebi Evfa⁶⁸⁹ ve bazı sahabiler, bulunan bu ehil eĢeklerin 1/5‟lik ganimet

682 Kitâbu Farzı‟l-Humus, 20 Bâb, 3155. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 28. Bâb, 5528. rivâyet.

683 Tahavi, Şerhu Meâni’l-Âsâr, Cilt: 4, s: 206; 6402 ve 6403. rivayetler.

684 Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4216. rivâyet, Kitâbu‟n-Nikâh, 32. Bâb, 5115. rivâyet;

Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 28. Bâb, 5523. rivâyet.

685 Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4215. rivâyet.

686 Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4219. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 27. Bâb, 5520.

rivâyet; 28. Bâb, 5524. rivâyet.

687 Kitâbu‟l-Mezâlim, 32. Bâb, 2477. rivâyet; Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4221, 4222, 4223, 4224. rivâyetler; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 14. Bâb, 5497. rivâyet.

688 Kitâbu‟l-Mezâlim, 32. Bâb, 2477. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 14. Bâb, 5497. rivâyet.

689 Kitabu Farzi‟l-Humus, 20. Bab, 3155. rivayet; Kitabu‟l-Megazi, 39. Bab, 4220.

rivayet.

138

payına dâhil edilmemesi olduğunu düĢünmektedir.⁶⁹⁰ Onların kanaatine göre, bu ehil eĢekler ganimetler kapsamında henüz pay edilmediği için, kamu malı hususiyeti câri olup, yenmesinin caiz olmaması bu sebepledir. Enes bin Malik‟e göre ise yasağın sebebi ehil eĢek etinin rics (pislik) olmasıdır.⁶⁹¹ Bir kısım sahabe de bunun mutlak olarak yasaklandığı kanaatindedir.⁶⁹² Buhari, sahabeden kimlerin bu görüĢte olduğu hakkında bilgi vermezken, Said bin Cübeyr‟in de bu görüĢte olduğunu nakletmektedir. ⁶⁹³

Ġbn Abbas, bu yasağın eĢeklerin yük taĢıma için kullanılan bir araç olmalarıyla ilgili olup olmadığını bilmediğini söylemektedir.⁶⁹⁴ Aynı savaĢta at etine ruhsat

690 Kitâbu Farzı‟l-Humus, 20 Bâb, 3155. rivâyet. Huneyn’de ganimet taksim edilmeden kesilip pişirilen deve ve koyun kazanlarının dökülmesine ilişkin uygulama bu ihtimali güçlendirmektedir. Bakınız: Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 15. Bâb, 5498. rivâyet.

691 Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 27. Bâb, 5528. rivâyet. Tahavi, necaset hükmünün geçerli olmadığını tartıĢır. Necaset hükmünün geçerli olabileceği ihtimali üzerinde durur. Tahavi, Şerhu Meâni’l-Âsâr, Cilt: 4, s: 208; 6407. rivayet.

692 Tahavi, Said bin Cübeyr‟in Ġbn Evfa rivayetini zikrettiği bir bağlamda, Said bin Cübeyr‟in yasağın mutlak olduğu görüĢüne yer vermektedir. Zira eĢekler savaĢ ve açlık gibi bir özür durumunda yenmektedir. Fakat buna rağmen yasaklanmıĢ vekaplarının kırılması emri verilmiĢ, daha sonra sadece içlerindeki yemeklerin dökülmesine de ruhsat verilmiĢtir. Bakınız: Tahavi, Şerhu Meâni’l-Âsâr, Cilt: 4, s: 207; 6404. rivayet. Lakin Buhari de de, Tahavi‟nin naklinde de, Ġbn Evfa‟da yasağın mutlak olduğu manasında açık bir ifade yoktur. Mutlak yasak fikrinin Said bin Cübeyr‟in görüĢü olduğu anlaĢılmaktadır.

693 Kitâbu Farzı‟l-Humus, 20 Bâb, 3155. rivâyet.

694 Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4227. rivâyet.

139

verilmesi de bu ihtimali zayıflatmaktadır. ⁶⁹⁵ Öyle ki atlar savaĢta önemli bir üstünlük sağlıyordu, hatta bu sebeple Hayber savaĢına atıyla katılana atı için 2 (iki) hisse, kendisi için 1 (bir) hisse ganimet verilmiĢti.⁶⁹⁶ Bu rivâyetler özelinde “atların sayıca az olduğu”

ve “ehil eĢeklerin hayli fazla olan yüklerin taĢınmasında kullanıldığı” yönünde bir çıkarıma gidilebilirse de bu çıkarım da zayıf olacaktır. Nitekim atlar az olduğu halde yenmesine ruhsat varken, ehil eĢekler çok olmasına rağmen haramdır!

Tahavi, muhtelif nakillerinde ehil eĢeklerin yenmesindeki nehyin yağma olma ihtimaline de atıfta bulunmaktadır.⁶⁹⁷

Görüldüğü üzere Buhari bu konuda detaylı ve etraflı bilgi verememekte, farklı sahabi görüĢlerini naklederek çeliĢkili bir durumu yansıtmaktadır. Buhari‟nin, bu rivayeti, Kitabu‟l-Megazi dıĢında, “Humus Vergisi Kitabı” ve “SavaĢ Bölgesinden Elde Edilen Yiyecekler” Bab baĢlığında nakletmesinden hareketle, ehil eĢek etlerinin tahrimi gerekçesi olarak Buhari‟nin de “ganimet malı” olması kanaatinde olduğunu düĢündürmektedir. Lakin aynı babda bal ve üzüm gibi gıdaların yendiğine de atıfta bulunmakta bununla ilgili bir nehiyden bahsetmemektedir.⁶⁹⁸

Cabir bin Abdullah‟ın rivâyetine göre Hz. Peygamber Hayber günü ehil eĢek etini yasaklamıĢ, fakat at etine ruhsat vermiĢtir.⁶⁹⁹ Hz. Esma bint Ebubekir, Hz. Peygamber

695 Tahavi, bu konuyu incelenmiĢ ve illetin bu olmadığı yönündeki kanaati vurgulanmıĢtır. Bakınız: Tahavi, Şerhu Meâni’l-Âsâr, Cilt: 4, s: 206; 6403. rivayet.

696 Kitâbu‟l-Cihad ve‟s-Siyer, 51. Bâb, 2863. rivâyet; Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4228.

rivâyet.

697Tahavi, Şerhu Meâni’l-Âsâr, Cilt: 4, s: 207-8; 6405, 6406. ve 6407. rivayetler.

698 Kitabu Farz‟il-Humus, “SavaĢ Bölgesinden Elde Edilen Yiyecekler” Babı, 3154 ve 3155. rivayetler.

699 Kitâbu‟l-Megâzi, 39. Bâb, 4219. rivâyet; Kitâbu‟z-Zebâih ve‟s-Sayd, 27. Bâb, 5520.

rivâyet; 28. Bâb, 5524. rivâyet.

140

döneminde Medine‟de at kesip yediklerini nakletmektedir.⁷⁰⁰ Esasen ruhsat tabiri daha ziyade zaruret hallerini çağrıĢtırmaktadır. Bu durumda at etine ruhsat verilmesi, aslında dinen pek de uygun görülmediği sonucuna götürebilir. Ruhsatın zımnındaki kastın kerahat ve ibaha olması da mümkündür.