Hazırlanan Muhtelif Yemekler

Rivayetlerdeki hazır gıda olarak kullanılan gıda maddelerinin çokluğu dikkate alınırsa, belli tarifeler kullanılarak yapılan bu tür yemeklerin sayılabilecek kadar az olduğu fikri uyanmaktadır. Hz. Peygamber döneminde hazırlanan/yenilen yemeklerin çoğu kolayca elde edilebilen maddelerden oluĢmaktaydı.⁷⁵³ Hz. Peygamber döneminde çeĢitli gıdaların belli usullerde karıĢtırılması suretiyle hazırlanan yemeklerin olduğu da anlaĢılmaktadır. Hz. Peygamber döneminde belli tarifleri ve isimleri olan yemek çeĢitleri olduğu gibi, özel bir isim zikredilmemekle beraber, farklı çorba-yemeklerin de yapıldığı anlaĢılmaktadır. Bunlar arasında isim olarak zikredilen hays, sevik, hazire, telbine ve tiride kısaca değineceğiz.

Hz. Peygamber, hurma, çökelek ve yağdan yapılan bir yemek olan “hays”ı, Hz.

Safiyye ile izdivacında düğün yemeği olarak, bizzat hazırlayıp ikram etmiĢtir.⁷⁵⁴ Bu yemeğin deri sofralara konarak ikram edildiği aktarılmaktadır.⁷⁵⁵

750 Kitâbu‟l-Cumua, 40. Bâb, 938. rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 17. Bâb, 5403. rivâyet.

751 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 23. Bâb, 5412. rivâyet.

752 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 23. Bâb, 5412. rivâyet.

753Hadislerle İslâm, Hz. Peygamber Döneminde Geçim Düzeyi Maddesi, c:7, s: 313.

754 Kitâbu‟s-Salât, 12. Bâb, 371. rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 8. Bâb, 5387. rivâyet;

Kitâbu‟l-Et‟ıme, 28. Bâb, 5425. rivâyet.

755 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 28. Bâb, 5425. rivâyet.

148

Bir çeĢit un kavurması olan sevik ( كبوس ) yediği⁷⁵⁶, bu yemeği yedikten sonra da ağzını çalkaladığı nakledilmektedir.⁷⁵⁷

Hazire ( ةريزح ), et parçalarının tiftiklenerek bol suda piĢirilmesi, daha sonra üzerine un serpilerek yenilen bir yemektir. Itban bin Malik, Hz. Peygamber‟e, bir köĢesini mescit edinmek için evine çağırdığında o ve yanındakilere hazire yemeği ikram etmiĢtir.⁷⁵⁸

Tirid ( serid - ديرث ) bir çeĢit et yemeğidir. Ġçine bazen kabak vb. sebzelerin konduğu da anlaĢılmaktadır.⁷⁵⁹ Hz. Peygamber tirid hakkında “Hz. Aişe’nin diğer kadınlara olan üstünlüğü, tiridin diğer yemeklere olan üstünlüğü gibidir”

buyurmuĢtur.⁷⁶⁰

Telbine ( ةنيبلت ) kepek, bal ve süt karıĢtırılarak yapılan bir çorbadır.⁷⁶¹ Hz.

Peygamber telbine hakkında “hasta kalbine huzur verir, hüznün bir kısmını giderir”

demiĢtir.⁷⁶² Hz. AiĢe bir cenaze evinde hazırlatmıĢ üzerine tirid döktürerek müĢarun ileyh rivâyeti tahdis etmiĢtir. Bu rivâyete dayanan Hz. AiĢe‟nin hasta ve tasa evlerinde

756 Vudû, 51. Bâb, 209 rivâyet; Vudû, 53. Bâb 215 rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 7.Bâb, 5384. rivâyet; Kitâbu‟l-Kitâbu‟l-Et‟ıme, 9. Bâb, 5390. rivâyet; 51. Bâb, 5454.

rivâyet.

757 Kitâbu‟l-Vudû, 51. Bâb, 209 rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 7.Bâb, 5384. rivâyet;

Kitâbu‟l-Et‟ıme, 9. Bâb, 5390. rivâyet; 51. Bâb, 5454. rivâyet.

758 Kitâbu‟s-Salât, 46. Bâb, 425. rivâyet; 45. Bâb, 424. rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 15.

Bâb, 5401. rivâyet.

759 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 25. Bâb, 5420. rivâyet.

760 Kitâbu Ehâdisi‟l-Enbiyâ, 32. Bâb, 3411. rivâyet; Kitâbu‟l-Et‟ıme, 25. Bâb, 5418.

rivâyet; 25. Bâb, 5419. rivâyet; 30. Bâb, 5427. rivâyet.

761 www.almaany.com, Telbin maddesi.

762 Kitâbu‟l-Et‟ıme, 24. Bâb, 5417. rivâyet; Kitâbu‟t-Tıb, 8.Bâb, 5689. rivâyet.

149

telbine yaptırma adedi olduğu anlaĢılmaktadır.⁷⁶³ Hz. AiĢe, telbinenin hasta tarafından sevilmeyebileceğini fakat ona faydalı olduğunu da ifade etmektedir.⁷⁶⁴

Bahsini konu edindiğimiz yemekleri ana hatlarıyla değerlendirdiğimizde, Hz.

Peygamber döneminde sadece hurma toplayıp yemek yahut hayvan ürünlerini herhangi bir iĢleme tabi tutmadan doğrudan yemek Ģeklinde değil, bir takım tarifeler takip edilerek farklı yemeklerin de hazırlandığına Ģahit olmaktayız. Burada aktardığımız kadarıyla yemekler hakkında bir damak tadı ve yemek hazırlama (günümüz ifadesiyle mutfak) kültürünün bulunduğunu ve yemeklerin insan psikolojisine etkisinin bilindiğini tespit etmek de mümkündür.

5.2. Hz. Peygamber Dönemindeki Ġçecek ÇeĢitleri

Hz. Peygamber dönemindeki içecek çeĢitlerine baktığımızda, su, zemzem, süt, Ģıra veya Ģerbetlerle, içki türlerinin varlığına Ģahit olmaktayız. Hz. Peygamberin genel tutumu da Ġslam‟ın haram kıldıklarını belirtmek, helal-mübah dairede kalanlara izin vermek ve bunlardan istifade etmek yönünde olmuĢtur.

Hz. Peygamber, yemek yenirken olduğu gibi, bir Ģey içerken de bir usul telkin etmiĢ, iki yahut üç nefeste içilmesini iĢaret etmiĢtir.⁷⁶⁵

5.2.1. Su ve Zemzem

Suyun temel gıda ve temizlik maddesi olarak değeri açıktır. Hz. Peygamber Ebu Talha‟nın Beyruha adlı bahçesini ziyaret eder, tatlı suyundan içerdi.⁷⁶⁶ Bazen suyun

763 Kitâbu‟t-Tıb, 8.Bâb, 5689. rivâyet.

764 Kitâbu‟t-Tıb, 8. Bâb, 5690. rivâyet.

765 Kitâbu‟l-EĢribe, 26. Bâb, 5631. rivâyet.

766 Kitâbu‟l-EĢribe, 13. Bâb, 5611. rivâyet.

150

geceden dinlenmiĢ olmasını aradığı anlaĢılmaktadır. ⁷⁶⁷ Hz. Peygamber‟in, devrin imkânları dâhilinde, içtiği suda bir nitelik bir kalite aradığı ya da en azından bir damak tadı olduğu anlaĢılmaktadır. Hz. Ali, Hz. Peygamber‟in ayakta su içtiğini⁷⁶⁸ Ġbn Abbas, Hz. Peygamber‟in ayakta zemzem içtiğini söylemiĢtir.⁷⁶⁹

Hz. Peygamber, Hz. Hacer‟in Zemzem suyunu kendi halinde akmaya bıraksaydı, kuyu değil de, akıp giden bir su/pınar olacağını ifade etmiĢtir. ⁷⁷⁰ Hz. Hacer, Zemzem suyundan istifade kastıyla, suyun yanına yerleĢmek için izin isteyen⁷⁷¹ Cürhüm kabilesine zemzemin mülkiyeti hakkında iddiada bulunmamak Ģartıyla kabul etmiĢtir.⁷⁷² Burada Ģehir Ģebekelerinin bulunmadığı, özellikle çöl ikliminde suyun azlığı ve bu sebeple ayrı bir değeri haiz olan su kuyularının mülkiyeti konusuna iĢaret etmekle yetinelim.

Hac ziyaretinde Hz. Abbas ailesini, hacılara ikram edilmek üzere zemzem suyu çekmekte olduklarını müĢahede edince “hayırlı bir iĢ yapıyorsunuz” diyerek teĢvik etmiĢ, halkın yığılmasından endişelenmese, bizzat kendisinin de bineğinden inerek ipi omzuna alıp kuyudan su çekmek istediğini⁷⁷³ ifade etmiĢtir.

767 Kitâbu‟l-EĢribe, 14. Bâb, 5613. rivâyet; 20. Bâb, 5621. rivâyet.

768 Kitâbu‟l-EĢribe, 16. Bâb, 5615 ve 5616. rivâyet.

769 Kitâbu‟l-EĢribe, 16. Bâb, 5617. rivâyet.

770 Kitâbu‟l-Musâkâ, 10. Bâb, 2368. rivâyet. Kitâbu Ehâdisi‟l-Enbiyâ, 9. Bâb, 3362, 3364 ve 3465. rivâyetler. Bu rivâyetlerden, Hz. Peygamber‟in suyu içinde barındıran su kuyularını, -özellikle çöl ikliminde- akıp giden pınarlara tercih ettiği neticesine gidilebilir.

771 Kitâbu Ehâdisi‟l-Enbiyâ, 9. Bâb, 3365. rivâyet.

772 Kitâbu‟l-Musâkâ, 10. Bâb, 2368. rivâyet; Kitâbu Ehâdisi‟l-Enbiyâ, 9. Bâb, 3364.

rivâyet.

773 Kitâbu‟l-Hac, 75. Bâb, 1635. rivâyet.

151

Hz. Peygamber‟in zemzem suyunu ayakta içtiği nakledilmiĢtir. ⁷⁷⁴ Miraç yolculuğu öncesi Cebrail‟in gelerek, Hz. Peygamber‟in sadrını zemzem suyuyla yıkadığını ardından hikmet ve imanla doldurduğunu da ifade etmektedir.⁷⁷⁵ Zemzem suyunun farklı bir hususiyeti olduğu anlaĢılmaktadır. Burada mucizevi bir hadise öncesi, fiziki bir madde olan zemzem suyuna; hikmet ve imanın soyut yönüne de dikkat çekmek isabet olacaktır.

Diğer taraftan muhtelif necasetlerin temizliğinde su kullanıldığını bilmekteyiz.⁷⁷⁶ Hz. Peygamber nezdinde, içme suyunun kalite veya lezzet farkının da tespit edildiği, suyun dinlenmesi gibi bazı niteliklerinin de arandığı anlaĢılmaktadır. Zemzem suyunun ayrı bir değeri olduğu, su dağıtmanın hayırlı bir iĢ olduğunu görmekteyiz.