‹flveren bazen iflçinin hizmet içi davran›fllar›yla il- gili olarak d›fl görünüflüne iliflkin talimatlar da vere- bilir. ‹flçinin d›fl görünüflü denilince akla ilk gelen, onun giyim kuflam›d›r. Bir kimsenin modaya uygun, bunun ötesinde göz al›c› ya da tam tersine tutucu bi- çimde giyinmesi genel olarak kendi zevkine ba¤l›- d›r. ‹flverenin iflçiyi iflyerinde belli bir elbiseyi giy- mekle yükümlü k›l›p k›lamayaca¤›; e¤er k›labilecek ise, bunun hangi durumlarda söz konusu olabilece- ¤i etik bir açmazd›r. Kuflkusuz iflveren, iflçinin mini- midi-maksi elbise, yüksek-alçak-kal›n-ince ökçeli ayakkab›, uzun çizme, pantolon, bal›kç› kazak gibi fleyleri giyip giyemeyece¤ini kararlaflt›ramaz.
‹flçinin d›fl görünüflü çerçevesinde çok tart›fl›lan etik açmazlardan biri de, saçlar›n› uzatmas›na veya sakal b›rakmas›na iflverenin kar›fl›p kar›flamayaca- ¤›d›r. Etik bir di¤er sorun; iflyerinde isim kart› ta- fl›nmas›na yönelik bir yönetim talimat›n›n etiksel geçerli¤idir.
Özellikle bir al›c› toplulu¤u ile sürekli olarak ilifl- ki içinde bulunan iflçilerden elbiselerinin kolayca görünen bir yerine isim ve soyadlar›n› belirten bir kart, isim kart› takmalar› istenebilir ve odalar›n›n ka- p›lar›na veya çal›flma masalar›n›n üzerlerine isim lev- halar› konulmas› kararlaflt›r›labilir. Al›nan önlemle- rin; iflyerinde güvenli bir hava yaratmak, aranan bir kimsenin bulunmas›n› kolaylaflt›rmak; müflterilere daha iyi hizmet verebilmek gibi hakl› bir nedene da- yand›¤› ve bu nedenle benzer taleplerin kifli doku- nulmazl›¤› ilkesine ayk›r› düflmeyece¤i söylenebilir25
. ‹flverenlerin zaman zaman, iflçilerin özel yaflant›- lar›yla ilgilendikleri ve giderek onlar›n bofl zamanla- r›ndaki davran›fllar›na da kar›flmak e¤iliminde olduk- lar› görülmektedir. Böyle bir e¤ilimin genellikle ifllet- menin ç›karlar›n›n korunmas› veya iflin daha iyi bir flekilde yap›lmas›n›n sa¤lanmas› gibi ilk bak›flta hak- l› görülebilecek nedenler oldu¤u kabul edilse de ifl- verenin bu davran›fl›n›n anayasal kifli özgürlü¤ü ilke- si ile ne ölçüde ba¤dafl›p ba¤daflamayaca¤›; iflvere- ne; iflçinin hizmet d›fl› davran›fllar›n› da yönlendir- mek hakk› verip vermeyece¤i sorulabilir26
.
Her ne flekil ve gerekçeyle olursa olsun, iflvere- nin yönetim hakk›n›n hizmet d›fl› alan› da kapsaya-
bilmesi ancak iflverenin etik kurallara ve etik de¤er- lere iliflkin yapt›r›mlara tabi olaca¤›n› kabul etmekle mümkün olabilir. ‹flverenin bu do¤rultuda iflçiye yö- neltece¤i her istek, yönetim hakk› çerçevesinde bir talimat de¤il, iflverenin etiksel sorumlulu¤u kapsa- m›nda bir uyar› ve bir hat›rlatma olarak kabul edilip etik s›n›rlar çerçevesinde de¤erlendirilmelidir. Her türlü tart›flman›n ötesinde bu noktada; iflverenin, ça- l›flanlar›n›n iflyeri d›fl›ndaki davran›fllar› üzerine vere- ce¤i talimatlar›n; yap›lacak ifl dikkate al›nd›¤›nda, hakl› olmad›kça geçersiz oldu¤unu söylemeliyiz. Etiksel ba¤lamda hangi önlemlerin ifl için gerekli ol- du¤u konusunda bir ilke karar›na ihtiyaç duydu¤u- muzda; uyulmamas› durumunda, iflin görülmesi ola- na¤› bulunmayan önlemlere mutlaka uyulmas› ilke- sini kullanabiliriz27
.
Çal›flanlar›n kültürel de¤erleri, bireysel seçimi engelleyecek flekilde örgütlenmiflse; örne¤in, bir kültür; insanlar›na özel bir rol ya da hayat tarz› ta- yin ediyor ve o rolün, herhangi bir flekilde sorgu- lanmas›n› ya da gözden geçirilmesini yasakl›yorsa; iflveren; çal›flanlar›n›n etik s›n›rlar› içinde kalmak üzere, yönetim hakk›n› nas›l kullanacakt›r? Bu ve benzeri sorulara cevap olarak; karfl›m›za; hemen ifl hukukunun, iflçinin kiflili¤inin korunmas› ilkesiyle ilgili k›rm›z› çizgileri ç›karak, çal›flma yaflam›n›n etiksel boyutlar›n› ve s›n›rlar›n› belirlemektedir.
Yönetim hakk›n› kullanan iflverenin; bireysel seçimi, kendi kültürel aidiyetine mi ba¤l›d›r? ‹flve- ren yönetim hakk›n› kullan›p emir verirken, çal›- flanlar›n›n kültürel aidiyetlerini dikkate alacak m›- d›r? ‹flveren çal›flma koflullar›n› belirlerken, iflyerini mi, kendi de¤erlerini mi, yoksa çal›flanlar›n kendi kültürel de¤erlerini mi düflünerek; yönetim hakk›- n› kullanacakt›r? Yönetim hakk›n› kullan›rken; ifl- veren çal›flanlar›n›n kültürel de¤erlerini ve etik s›- n›rlar›n› bilmek zorunda m›d›r?
Yönetim hakk›n› kullanan iflverenlerin; karfl›lafl- t›¤› birçok etiksel soru ve ayr›nt›, cevap bekliyor. ‹flverenin toplumsal kültürü ve bireysel seçimleri; bu soru ve ayr›nt›lara verilecek cevaplar› belirler- ken, bu noktada iflveren; bireysel seçimleri ile top- lumsal kültürü aras›nda bocalamakta, kültürel kim- li¤iyle ilgili ve ba¤lant›l› çeflitli sorular ve açmazlar- la da karfl› karfl›ya kalmaktad›r28
.
4. SONUÇ YER‹NE
mevzuat, ifl yasalar›, toplu ifl sözleflmeleri ve ifl akitleriyle birlikte; ifl hukuku kaynaklar›n›n tamam› bile dikkate al›nsa, ifl iliflkisinin niteli¤i gere¤i, ça- l›flma yaflam›nda ortaya ç›kabilecek her türlü soru- na hukuk yoluyla çözüm getirmek mümkün de¤il- dir. Çal›flma iliflkileri ve çal›flma koflullar›; iflçi ile iflveren aras›nda, ço¤unlukla; iflin yap›m› s›ras›nda belirlenirken, iflyeri uygulamalar› fleklinde somut- lafl›r. Bu süreç içinde; iflveren çal›flanlar›na emir ve talimat verir ve yönetim hakk›n› kullan›rken, etik kurallara özen göstermek zorundad›r.
‹flveren; yönetim hakk›n›n üstünlü¤ünden do- ¤an yetkilerini; hakim durumunu kötüye kullan- madan, bir yandan iflçiyi koruma ve eflit ifllem yap- ma yükümlülü¤ünü gözetecek flekilde ve öte yan- dan da çal›flanlar›n›n etik de¤erlerini koruyarak kullanacakt›r.
Yönetim hakk›n›n içeri¤i yasa ve sözleflmelerle düzenlenebilir ve geniflletilebilir, daralt›labilir ya da de¤ifltirilebilirse de iflverenin, etik de¤erlerle etik s›- n›rlara dokunmas› imkâns›zd›r. Etik kurallar, iflvere- nin talimat verme yetkisini de s›n›rlamaktad›r. Bu ba¤lamda iflverenin yönetim hakk›n› kullanmas›yla ilgili s›n›rlamalar; bir yandan etik kurallar taraf›ndan belirlenirken, öte yandan yönetim hakk› da etik ku- rallarca s›n›rlanm›fl olur. ‹flverenler; ço¤u zaman yö- netim hakk›n› kullan›rken, kendi etik de¤erleri ya- n›nda; etik s›n›rlar›n› da, sorgulamak zorunda kal- makta ve bu sorgulamalar da ön yarg›lar› da dahil olmak üzere; kendi etik de¤erlerine ba¤l› olarak, bir- çok etik açmazla karfl› karfl›ya kalmaktad›rlar.
Toplumsal yaflam›n en büyük sosyal sermaye- lerden biri de sosyal bir de¤er olan etik de¤erler- dir. Küreselleflmeyle ve flimdilerde yaflanan dünya ekonomik krizinin tam ortas›nda gerçek bir var olufl ve yaflam savafl› veren iflverenler; tüm güçle- riyle mücadele ederken belki de hiçbir zamanda olmad›¤› kadar etik ilke ve de¤erlerine sahip ç›k- mak ve onlardan güç almak zorundad›rlar. ‹çinde bulundu¤umuz dünya ekonomik kriziyle bafl et- mek için, etik de¤erlerden de yard›m ve güç ala- bilmelidirler. ‹flçi ve iflverenlerin her zamankinden daha fazla birbirini koruyup kollayaca¤› zamanlar olan içinde bulundu¤umuz zamanlarda, etik ilke ve etik de¤erlerin korunmas›; belki de en do¤al korunma yöntemlerinden biri haline gelmelidir ve gelecektir. D‹PNOTLAR 1. Kuçuradi, 1999: 1. 2. Süzek, 2005: 60. 3. Tuncay, 1982: 158. 4. Süzek: 2005;192–193. 5. Tuncay: 1982: 158. 6. Eyrenci ve d., 2004: 29. 7. Süzek, 2005; 192. 8. Eyrenci ve d., 2004: 30. 9. Tuncay, 1982: 159. 10. Centel, 1994: 115. 11. Süzek, 2005: 62. 12. Süzek, 2005: 63. 13. Süzek, 2005: 66. 14. Pieper, 1999: 11–17. 15. Pieper, 1999: 151–152. 16. Kant: 2003: 22. 17. Spinoza: 2004: 313. 18. Habermas: 1998: 41. 19. Benhabib, 1999a: 167. 20. Bauman, 1998: 298. 21. Tosun, 1990: 72. 22. Süzek, 2005: 66. 23. Ertafl, 1982: 104. 24. Aktay, 2007: 147. 25. Taflkent, 1981: 94. 26. Taflkent, 1981: 99. 27. Taflkent, 1981: 92. 28. Kymlicka, 1998: 141. KAYNAKÇA
● AKTAY, Nizamettin ve Di¤erleri (2007), ‹fl Hukuku Ankara.
● BAUMAN, Zygmunt (1998), Postmodern Etik, ‹stanbul.
● BENHAB‹B, fieyla (1999); Modernizm, Evrensellik ve Birey, ‹stanbul.
● CENTEL, Tankut (1994), ‹fl Hukuku Cilt 1, ‹stanbul.
● ERTAfi, Kudret (1982), Türk Hukukunda ‹flçinin Sadakat Borcu, Ankara.
● EYRENC‹ Öner ve di¤erleri (2004); Bireysel ‹fl Hukuku; ‹stanbul.
● HABERMAS, Jürgen (1998), Sosyal Bilimlerin Mant›¤› Üzerine, ‹stanbul.
● KANT, Immanuel (2003), Ethica: Etik Üzerine Dersler, ‹stanbul.
● KUÇURAD‹, ‹oanna (1999) Etik, Ankara.
● KYMLICKA, Will (1999), Çok Kültürlü Yurttafll›k, ‹stanbul.
● PIEPER, Anne M. (1999), Eti¤e Girifl, ‹stanbul.
● SPINOZA, Benedictus B. (2004), Etika, Ankara.
● SÜZEK, Sarper (2005), ‹fl Hukuku, ‹stanbul.
● TANÖR, Bülent (1990), Türkiye'nin ‹nsan Haklar› Sorunu, ‹stanbul.
● TAfiKENT, Savafl (1981), ‹flverenin Yönetim Hakk›, ‹stanbul.
● TOSUN, K. (1990), Yönetim ve ‹flletme Politikas›, ‹stanbul.
● TUNCAY, C. (1982), ‹fl Hukukunda Eflit Davranma ‹lkesi, ‹stanbul.