Banka hukuku açısından cevap aranan en önemli sorunlardan biri, kredi kartı kullanımının bir kredi ilişkisi doğurup doğurmadığıdır. Diğer bir deyişle kredi kartı çıkaran kurumun kart hamiline kredi kullandırıp kullandırmadığı , kullandırılmış sayılıyorsa ne tür bir kredi kullandırdığıdır.
77
SAYIN, s. 21-vd, KUNTALP, Yargıtay Kararları, s. 277; BUHUR, s. 30; TEKİNALP, Ünal, Banka Hukukunun Esasları, İstanbul 1988, s. 350; BAYKAL, Murat, Banka Kredi Sözleşmesi, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. XXI, Haziran 2002, S. 2, s. 51.
78
YETİM, s. 39; BAYDEMİR, s. 63;YILMAZ, s.1 35 -vd.
79
19.10.2005 tarihli 5411 sayılı Bankalar K anunu 48. maddesi :“ Bankalarca verilen nakdî krediler ile teminat mektupları, kontrgarantiler, kefaletler, aval, ciro, kabul gibi gayrinakdî krediler ve bu niteliği haiz taahhütler, satın alınan tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir şekil ve surette verilen ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdî krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler, gayrinakdî kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, ters repo işlemlerinden alacaklar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklık payları ve Kurulca kredi olarak kabul edilen işlemler izlendikleri hesaba bakılmaksızın bu Kanun uygulamasında kredi sayılır.”
80
Bu tartışma özellikle kredi kartının mal ve hizmet alımı suretiyle kullanılması noktasında oluşmaktadır. Yoksa kredi kartından nakit çekim suretiyle kullanılması halinde doktrinde genel kabul gören görüşe göre bu durumda h amil ile kart çıkaran kuruluş arasında kredi ilişkisi mevcuttur.81
Ancak kredi kartının mal ve hizmet alımı suretiyle kullanılması halinde k redi kartı sisteminin işleyişinde kart hamilinin üye işyerinden alışveriş yaptığı tarih ile alışveriş bedelini kart ç ıkaran kuruluşa ödediği tarih arasında bir sürenin geçmesi söz konusu olduğundan bu süre zarfında bir kredi ilişkisinin söz konusu olup olmadığı doktrinde tartışmalıdır.
Bir kısım yazarlar, kredinin unsurlarından biri olarak kredi kullananın kredi karşılığında kredi kuruluşuna faiz ve komisyon gibi ödemelerde bulun ması gerektiğinden yola çıkarak, kredi kartı ilişkisinde hamilin ödemelerini düzenli yaptığı takdirde faiz ve komisyon gibi bir tutarı ödemediği ve kredi kartı ilişkisindeki kartla yapılan alışverişle ödeme tarihi arasındaki sürenin kart çıkaran kuruluşun hamile kredi kullandırma iradesinden değil kredi kartı sisteminin işleyişinden kaynaklandığını ileri sürerek kredi kartı kullanımında hukuken kredi ilişkisinin olmadığını savunmuşlardır.82 Hazine Müsteşarlığının tarafından Türkiye Bankalar Birliğine gönderilmiş olan 01.04.1993 tarihli ve 38681 sayılı yazıya göre , “Bu kartların bankalar tarafından çıkartılıp kullandırılmasında, kartın hamiline teslim tarihinde ilgili banka açısından müşteri lehine verilmiş bir gayrinakti, kartın kullanımını takiben harcama belgesinin bankaya ibrazı ile kart hamilinin bu tutarı ödemesine kadar geçen süre zarfında ise nakdi kredi niteliği açıktır. ”83denilmektedir.
Ayrıca hazine müsteşarlığının 09.02.1995 tarih ve 22197 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 3182 sayılı Bankalar K anunu’nun84 kredilere ve genel risk sınırlarına ilişkin maddelerinin kredi kartı işlemlerine uygulanması bakımından kredi sayılıp sayılmayacağı hakkındaki 11 no’lu tebliğde, kredi kartlarına tahsis edilen limitlerin gayrinakdi kredi niteliğinde olduğu , kredi kartlarının kullanımından doğan tutarın buna ilişkin ödemenin banka tarafından gerçekleştirilmesinden ödenen tutarın kart hamilinden tahsiline kadar geçen süre içerisinde nakdi kredi olarak 81 İŞGÜZAR, s. 153. 82 TEOMAN, s. 227-vd. 83 REİSOĞLU, s. 1; SAYIN, s. 23. 84
1985 yılında yürürlüğe giren 3182 sayılı: Bankalar K anunu’nun yerini 23.06.1999 tarihinde 4389 sayılı Bankalar Kanunu almıştır.4389 sayılı Bankalar Kanun u da 19.05.2005 kabul tarihli 5411 sayılı Bankalar Kanunu ile yürüklükten kalkmıştır.
değerlendirileceği, kart hamiline tahsis edilen limitin, nakdi krediye dönüşen tutarın üzerindeki kısmının ise gayrinakdi kredi olarak izlemey e devam edeceği düzenlenmiştir.85
Bununla birlikte, 4077 sayılı TKHK’ da değişiklik yapılmasına dair 4822 sayılı Kanun’un 16. maddesiyle 4077 sayılı kanuna eklenen 10/A maddesinde ki kredi kartı ile mal veya hizmet alımı sonucu nakdi krediye dönüşen veya kredi kartı ile nakit çekim suretiyle kullanılan krediler in tüketici kredisi hakkında hükümlere tabi olacağına ilişkin hükmü sonucu kredi kartlarının kullanımın ın kredi niteliği taşıyıp taşımadı ğı tartışmasına son verilmiştir. Kredi kart ilişkisinin hamiline hem nakdi ve hem de gayrinakdi kredi sağladığı kabul edilmiştir.86
Bu düzenleme ile kredi kartı ilişkisi ile kredi kartının kart hamiline tahsis ettiği limit ile ona gayrinakdi kredi sağlamış olduğu kabul edilmektedir.87 Yani kredi kartı kurumu, üye işyerine karşı kredi kartıyla yapılan harcama tutarlarını ödemeyi taahhüt ederek, kart hamilinin harcama tutarlarını ödememe riski ni üstlenmiş olur. Kart hamilinin yaptığı alışveriş ler neticesinde düzenlenen harcama belgesi tutarlarının üye işyerine ödenmesiyle kart hamillerinden tahsil edilmesi arasında geçen sürede ise kredi kartı kurumunun kart hamiline nakdi kredi kulla ndırmış olacağı kabul edilmektedir.88 Kart çıkaran kuruluşun üye işyerine ödediği harcama belgesi tut arları ile kart hamiline tahsis edilen harcama limiti arasındaki tutar ise gayri nakdi kredi nit eliğini taşımaya devam etmektedir.89
Tüm bu açıklamalar ışığında kredi kartının öncelikle bir ödeme arac ı olduğunun kabulü ile birlikte; yukarıda açıklanan nedenlerle gerek TKHK’ daki düzenleme ışığında gerek günümüzde kredi kartları ile yapılan her türlü alıverişte taksit
85
SAYIN, s. 23-vd. ; KUNTALP, Yargıtay Kararları, s. 278; İŞGÜZAR, s. 149 -vd. ; YILMAZ, s. 139- vd. Ancak 11 no’lu tebliğ de geçen “bu kanun’un uygulanması” ifadesine dayanarak 11 no’lu tebliğin hukuken sadece bankaları bağlayıcı olduğu yönünde bkz, SAYIN s. 24; TEOMAN, s. 232.
86
Ancak kredi kartı sözleşmesine kredi kartının “kredi sağlama” işlevine TKHK’da ki kanun hükmünün uygulana bilmesi için kredi kartı taşıyanının tüketici olması ve tüketici niteliğini taşıyan kredi kartı taşıyanının, kredi kartı ile sağladığı mal veya hizmetin yasa kapsamına giren mal veya hizmetlerden olması zorunludur. Bkz, BAYDEMİR, s. 68; İŞGÜZAR, s. 159 –160.
87
Kredi kartının gayri nakdi kredi niteliği taşıdığı öğreti de genellikle kabul görmektedir. ATEŞ, s. 51; ASLAN, s. 370. TEOMAN, s. 231 –232; BUHUR, s. 31; İŞGÜZAR, s. 149 -vd; SAYIN, s. 25; KUNTALP, Yargıtay Kararları, s. 278; SOP, s. 110.
88
Öğretide KUNTALP, kredi kartı sistemi yapısı itibariyle ödeme işlevi gördüğünden kredi kartı hamili ile kart çıkaran kuruluşun kredi ilişkisi içerisine gir me iradesi taşıdıklarını söylemenin pek mümkün olmadığını, bu açıdan da kredi kartının nakdi kredi işlevinin ancak kredi kartının hamiline taksitle ödeme imkânı sağladığı durumlarda ve nakit çekimde ortaya çıkacağını ifade etmiştir. Bkz KUNTALP, Yargıtay Kararları, s. 280-vd. Aynı yönde bkz, TEOMAN, s. 225 -vd. ; ATEŞ, s. 51-vd. ; KUNTALP/PEKGÜÇLÜ, s. 154; ASLAN, s. 371
89
imkânının sağlandığı ve belirlenen limitler çerçevesi nde nakit çekim imkânının tanındığı düşünüldüğünde kredi kartının hamiline, ödeme işlevinden sonra , kredi sağlama işlevi tanıdığının da kabulü gerekmektedir.