Harcama Belgesi ve Alacak Belgesi Düzenleme k

aa. Harcama Belgesi Kavramı ve Hukuki Niteliği

Harcama belgesi BKKKK’nın tanımlar başlıklı 3. maddesinin “k” bendinde açıkça tanımlanmıştır. Bu tanım doğrultusunda harc ama belgesi, kredi kartı hamilinin üye işyerinden yapacağı alışverişler neticesin de, kredi kartını çıkaran kurum tarafından, üye işyerlerine verilen POS terminali ve imprinter cihazlarını kullanarak üye işyeri tarafından düzenlenen, kart hamilinin işlemde n doğan borcu ile diğer bilgileri gösteren ve kart hamilinin kimliğinin bir kod numarası, şifre veya kimliği belirleyici başka bir yöntemle belirlendiği haller dışında kart hamili tarafından imzalanan belge yi ifade eder.

335

AÇIKGÜL, s.75; İŞGÜZAR , s.117; ATEŞ, s.92; ÇEKER, s.19-vd.

336

AÇIKGÜL, s.75-vd. Aksi yönde, yani üye işyerlerinin kart çıkaran kuruluştan sadece limiti aşan tutarı talep edemeyecekleri limit içi harcama için gerekli kontrol yükümlülüklerini yerine getirmeleri halinde bu tutarı kart çıkaran kuruluştan talep edebilecekleri görüşü için bkz, İŞGÜZAR, s.118; SAYIN, s. 73- vd.

Kart hamilinin harcama belgesini i mzalamasıyla ortaya iki irade beyanı çıkmaktadır. İlk irade be yanında kart hamili üye işyerinden harcama belgesinde gösterilen tutarda bir mal satın aldığını veya hizmetten faydalandığını b u sebeple de harcama belgesindeki tutar kadar borçlandığını kart çık aran kuruluşa beyan etmektedir. Diğer irade beyanında ise hamil, üye işyerine harcama belgesi tutarında ki borcunun ödenmesi için kart çıkaran kuruluşa bir ödeme talimatı vermektedir.337 Harcama belgesinde yer alan bu irade beyanları sebebi ile harcama belges inin, senet niteliğinin yanı sıra, borç senedi niteliği taşıdığı öğreti de bir kısım y azarlar tarafından savunulmaktadır.338

Ancak öğretide kabul edilen görüşe göre harcama belgesi kıymetli evrak kıymetli evrak niteliğinde değildir. Çünkü harcama belgesinde ki alacak hakkının ileri sürülmesi harcama belgesinin biz zat ibrazına bağlı olmadığından ve bu alacak hakkının başka bir yolla ispat edilmesi de mümkün olduğundan, harcama belgesinin senetle hakkın birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğu kıymetli evrak olarak ka bul edilmesi mümkün değildir.339

Harcama belgesinin bir teşhis ya da ibraz senedi olarak nitelendirilmeyeceği de öğretide kabul edilen baskın görüştür. Çünkü kredi kartı çıkaran kurum, üye işyerinin alacak hakkını başka bir yolla ispat etmesi halinde kart ha milinin yaptığı harcama tutarını üye işyerine ödemek zorunda olduğundan harcama belgesinin harcama tutarını kime ödeneceği konusunda bir teşhis fonksiyonu bulunmamaktadır.340

Sonuç olarak harcama belgesi Ticaret Kanun u anlamında bir kıymetli evrak olmadığı gibi teşhis ya da ibraz senedi niteliğine de sahip değildir. Bu yüzden harcama belgesi öğretide, üye işyerinin kredi kartı ile kart hamilinin yaptığı harcama tutarını kredi kartı çıkaran kuruma kanıtlamasına yarayan; ayrıca kart çıkaran kurumun üye işyerine yaptığı ödemeyi kart hamiline ispat etmesine yarayan bir ispat aracı olarak kabul edilmektedir.341

337

BUHUR s. 46; ÇEKER, s. 45; TEOMAN, s. 247.

338

Öğretide bu görüşü savunanlar için bkz, ÇEKER, s. 45 ve dn. 50.

339

BUHUR, s. 47; ÇEKER, s. 46; TEOMAN, s. 126 ve 247.

340

BUHUR, s. 47; ÇEKER, s. 46.

341

BUHUR, s. 47; ÇEKER, s. 46 -vd. ; ASLAN, s. 368-vd. ; TEOMAN, s. 247; ALPAY, Cem, Gürkan, Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu Değerlendirme Toplantısı, Bankacılar Dergisi, S. 56, Mart 2006, s. 109

bb. Düzenlenmesi

Üye işyeri kredi kartı ile alışveriş yapıldığı takdirde kart hamilinin ibraz ettiği kartı POS terminali ve imprinter cihazını kullanarak , kredi kartına ve kart hamiline ait bilgileri harcama belgesine geçirmekte ve iki nüsha harcama belgesi düzenlenmektedir. Harcama belgesinin bu şekilde düzenlenmesi ve bir nüshasının kart hamiline verilmesi bir nüshasının da üye işyerinde kalması, üye işyerinde kalan nüshanın kart hamili tarafından imzalanması ve sözleşmede belirtilen süre içerisince üye işy erince muhafaza edilmesi BKKKK madde 19/1 gereğince üye işyeri açısından bir yükümlülüktür. Bu yükümlülüğe aykırı davranmanın yaptırımı da gene aynı madden in son cümlesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre, üye işyeri bu hükme aykırı davranması halinde kart çıkaran kuruluştan harcama belgesi tutarlarını talep edemez.

Bu yükümlülük gereğince harcama belgesinin POS terminali ya da imprinter cihazı tarafından doldurulması yerine elle doldurulması ve ya kart hamiline ve karta ait gerekli bilgilerin harcama belgesi üzerine geçirilmemesi halinde üye işyeri bu şekilde, sözleşmeye ve kanuna aykırı düzenlenmiş bir harcama belgesindeki tutarı kart çıkara n kuruluştan talep edemez.342

Üye işyeri harcama belgesini iki nüsha halinde düzenlemek zorunda olup, bir nüshasını işlem anında kredi kartı hamiline vermek zorundadır. Kendisinde kalan harcama belgesinin aslını ise sözleşmede belirtilen süre içersinde muhafaza etmek zorundadır. Kanun öncesinde harcama belgesini saklama yükümlülüğü kart ç ıkaran kuruluşta iken BKKKK madde 19 ile bu yükümlülük üye işyerine bırakılmıştır. Üye işyerinin harcama belgeleri saklama yükümlülüğü sözleşmede daha uzun bir süre belirtilmediği takdirde TTK md. 68 gereğince 10 yıldan daha az olama z.343

Kart hamili kart çıkaran kuruluş tarafından kendisine gönderilen hesap özetlerine itiraz ederek kartla yapılan harcamanın kendisi tarafından yapılmadığını ileri sürmesi halinde, üye işyerleri tarafından mu hafaza edilen harcama belgeleri altındaki imza ile kart hamilinin imzası nın karşılaştırılması yapılır. Bu karşılaştırma sonunda harcama belgelerinin altındaki imzanın hamile ait olması halinde kart çıkaran kuruluş harcama belgesindeki tutarı kart hamilinde n talep eder. Aksi halde, hamilin üzerine

342

BUHUR, s. 46; ÇEKER, s. 44; TEOMAN, s. 125.

343

düşen diğer yükümlülükleri yerine getirmesi koşulu da oluşmuş ise kart hamilin bu tutardan sorumluluğu doğmaz.344

Üye işyeri harcama belgesini işyerinden alışveriş y apılması halinde düzenler. Kredi kartı hamili ile anlaşarak, kart hamiline verdiği nakit karşılığın da harcama belgesi düzenleyemez.345 Ayrıca üye işyerinin aynı kart ile yapılan aynı alışveriş tutarı için birden fazla harcama belgesi düzenlemesi söz konusu olmadığı gibi, alışveriş tutarının bir kısmını naki t alması bir kısmını kredi kartıyla kabul etmesi de mümkün değildir. Üye işyerin tüm bu yükümlülüklere aykırı davranması halinde harcama tutarını kart çıkaran kuruluştan talep edeme z.

cc. Harcama Belgesi Düzenlenmesini Gerektirmeyen İşlemler

Harcama belgesini kart hamiline imzalattırmak üye işyeri açısından bir yükümlülüktür. Üye işyeri kart hamilinin imzasını taşıma yan harcama belgesi tutarlarını kart çıkaran kuruluştan talep edeme z.

Ancak BKKKK’nın 20. maddesinde imza gerektirmeyen işlemler başlığı altında bu yükümlülüğün istisnası düzenlenmektedir . Bu düzenlemeyle, işlemin niteliği itibari ile harcama ve alacak belgesi düzenlenmesine imkân olmayan hallerde kredi kartlarının hamili tarafından çeşitli iletişim araçları ile kart numarası bildirilmek ya da imza yerine geçen kod numarası, şifre ya da kimliği belirleyici başka bir yöntemle işlem yapılmak suretiyle de kullanılabileceği hüküm altına alınmıştır.

Bu düzenleme ile teknolojik gelişmelere parale l olarak kredi kartlarının internet aracılığıyla ve telefon vasıtasıyla yapılan alışverişlerde yani kart hamili ile üye işyerinin yüz yüze gelmesine olanak olmayan hallerde, harcama belgesi düzenlenmeksizin kullanılması hukukî bir zemine oturtuldu. Kredi kartının bu şekilde kullanılması halinde üye işyerinin harcama belgesi düzenlemesine gerek kalmamaktadır. Üye işyeri kredi kartını sistemin gerektirdiği şarlara uygun kullanma k koşulu ile bu şekilde yapılan harcamaların bedelini kart çıkaran kuruluştan tale p edebilir.

344

AÇIKGÜL, s. 78-vd.

345

Üye işyeri kredi kartını sadece ödeme aracı olarak kabul etmek zorundadır. Ancak BKKKK’nın 3. ve 19. maddelerinde nakit ödeme belgesi düzenleyere k üye işyerlerinin kredi kartı hamillerine nakit ödeyebileceklerine ilişkin hüküm getirilmektedir . Bu hükme göre kart çıkaran kuruluş tarafından yetki verilen üye işyerleri nakit ödeme belgesi düzenlemek şartı ile kredi kartı hamiline nakit ödeyebileceklerdir. Ancak alışveriş yapmış gibi harcama belgesi düzenleyerek nakit ödemede bulunamayacaklardır. Bkz, AÇIKGÜL, s. 59, dn. 23.

Kredi kartının harcama belgesi düzenlenmeksizin kullanılması halinde ortada üye işyeri tarafından düze nlenip hamile verilen bir harcama belgesi söz konusu olmadığından bu noktada çıkacak uyuşmazlıklarda BKKKK’nın 32/1 maddesi kart hamilini korumak amacı ile ispat yükünü ü ye işyerinin üzerine yüklemektedir .346

Burada dikkat edilmesi gereken husus kartın bu şekilde, kimliği belirleyici bir bilgi girilerek harcama ve alacak belgesi düzenlenmeden kullanılmasının ön koşulu nun işlemin niteliğinin bunu gerektirmesi olduğudur. Bu nedenle madde metninde ki “işlemin niteliği” kavramı esas alındığında kart hamili ile üye işyerinin yüz yüze olduğu harcama belgesinin düzenlenmesine olanak olan hallerde kredi kartının kart hamilinin kimliğinin bir kod numarası ya da şifre ile tespiti sağlanarak imza olmadan işlemin gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığı söylenebilir.

Bu noktada üzerinde durulması gereken bir diğer husus da kredi kartların da şifre uygulamasıdır. Bilindiği gibi 31 Mart 2006 tari hinden itibaren kredi kartlarında şifre kullanılmasına başlanmıştır. 01.07.2007 tarihinden itibaren de ş ifresiz kart kullanılmayacağı duyurulmuştur. Buna göre kredi kartı POS terminalinden geçirilirken hamil tarafından şifre girilmekte, ayrıca harcama belgesi imzalanmamaktad ır.

Yukarıda ki anlatımlardan sonra ş ifre kullanılması uygulaması nın alıcı ve satıcının karşılıklı olduğu hallerde “işlemin niteliği” kavramı esas alındığında BKKKK’nın 20. maddesine aykırı olduğu söylenebilir. Ancak harcama belgesi kavramı BKKKK’nın 3. maddesinde “…kart hamilinin kimliğinin bir kod numarası, şifre veya kimliği belirleyici başka bir yöntemle belirlendiği haller dışında kart ham ili tarafından imzalanan belge…” şeklinde tanımlandığı dikkate alındığında bu tanımda harcama belgesinin imzalanmas ına gerek olmaması işlemin niteliği şartına bağlanmamaktadır. Bu nedenle kart hamilinin üye işyeri karşısında olduğu durumlarda da kart hamilinin kimliğinin, bir kod numarası, şifre veya kimliği belirleyici başka bir yöntemle belirlenmesi hukuki bir zemine sahip olup kanunun 20. maddesine aykırı bir durum taşımamaktadır.347

b. Alacak Belgesi Düzenlemek

BKKKK’ nın 19/2. maddesine göre, üye işyerleri kart kullanılarak satın alınmış bir malın iadesi veya hizmetin alımından vazgeçilmesi veya yapılan işlemin 346

AÇIKGÜL, s. 78.

347

iptali halinde, alacak belgesi düzenleyerek bir n üshasını kart hamiline vermek , diğer bir nüshayı da kendilerinde muhafaza etmekle yükümlüdür ler.

BKKKK’ nın tanımlar başlıklı 3. maddesi ile alacak belgesi “Banka kartı veya kredi kartı kullanılarak alınmış o lan malın iadesi veya hizmetin alımından vazgeçilmesi veya yapılan işlemin iptali halinde kart hamilinin hesabına alacak kaydedilmek üzere üye işyeri tarafından düzenlenen belgeyi ” ifade eder şeklinde tanımlanm aktadır.

Bu hükme göre kredi kartı kullanılara k satın alınan ürünün iadesi veya satın alınan bir hizmetin alımından vazgeçilmesi halinde üye işyeri alacak belgesi düzenlemek zorunda olup, kart hamiline nakit para ile ödeme yapmamalıdır. Üye işyeri tarafından düzenlenen alacak belgesinde yer alan bu mi ktar kart hamilinin kart çıkaran kuruluştaki hesabına alacak olarak kaydedilir.348

Alacak belgesinin de harcama belgesi gibi iki nüsha olarak düzenlenmesi, kart hamili tarafından imzalanması, bir nüshasının kart hamiline verilmesi, aslının ise sözleşmede belirtilen süreye kadar üye işyerinde saklanması gerekmektedir.349