T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI
KREDİ KARTI SÖZLEŞMELERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman SAVAŞ
Hazırlayan Emel KART
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ... ... ... ... vii
GİRİŞ ... ... ... ... 1
BİRİNCİ BÖLÜM KREDİ KARTI §. 1. KREDİ KARTI KAVRAMI VE KREDİ KARTI TÜRLERİ ... 5
I. KREDİ KARTI KAVRAMI ... ... ... 5
A.Tanım ... ... ... ... 5
B. Tarihsel Gelişim... ... ... 7
C. Türkiye de Kredi Kartı ... ... ... 9
1. Kredi Kartlarının Tarihsel Gelişimi ... ... 9
2. Bankalararası Kart Merkezi (BKM) ... ... 10
a. Kuruluşu ve Amacı ... ... ... 10
b. Switch Sistemi ... ... ... 11
3. 5464 Sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu ... ... 12
II. KREDİ KARTI TÜRLERİ ... ... ... 14
A. Kredi Kartını Çıkaran Kuruluş Açısından ... ... 14
1. Kredi Kartı Kuruluşları Tarafından Çıkarılan Kartlar ... 14
2. Mal Satan Ya Da Hizmet Sunan İşletmeler Ta rafından Çıkarılan Kartlar (Mağaza Kartları) ... ... ... 14
B. Sözleşmesel Sorumluluk Açısından ... ... 15
1. Asıl (Asli) Kart-Ek Kart ... ... ... 15
2. Kişisel (Bireysel) Kredi Kartı-Firma Kredi Kartı ... ... 16
C. Sağladığı Olanaklar Açısından ... ... ... 17
D. Geçerlilik Alanı Açısından ... ... ... 17
1.Yurt İçi Kredi Kartları ... ... ... 17
2.Yurt Dışı Kredi Kartları ... ... ... 18
3.Uluslararası Kredi Kartları ... ... ... 18
§. 2. KREDİ KARTI SİSTEMLERİ ... ... ... 18
I. GENEL OLARAK KREDİ KARTI SİSTEMLERİ ... ... 18
B. Üç Taraflı Sistem ... ... ... 19
1. Basit (Saf) Üç Taraflı Sistem ... ... . 20
2. Genişletilmiş (Özellikli) Üç taraflı Sistem ... ... 21
C. Karma Sistem ... ... ... 22
II. KREDİ KARTI SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ ... ... 22
§. 3. KREDİ KARTININ HUKUKİ NİTELİĞİ ... ... 24
I. KIYMETLİ EVRAK HUKUKU YÖNÜNDEN ... ... 24
A. Kredi Kartının Kıymetli Evrak Niteliği ... ... 24
B. Kredi Kartının Teşhi s Senedi Niteliği... ... 26
C. Kredi Kartının İspat Senedi Niteliği ... ... 27
II. BANKA HUKUKU YÖNÜNDEN ... ... . 27
A. Kredi Kavramı ... ... ... 27
B. Kredi Kartının Kredi Niteliği ... ... ... 28
C. Kredi Kartının Döner Kredi Niteliği ... ... 31
III. TÜKETİCİNİN KORUNMASI HAKKINDA KANUN YÖNÜNDEN ... 31
A. Kredi Kartının Tüketici Kredisi Niteliği ... ... 31
B. Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun’un Kredi Kartı Sözleşmesine Uygulanması ... ... ... 33
1. Kanunun Uygulanması İçin Gerekli Şartlar ... ... 33
a. Kredi Kartı Sahibinin Tüketici Olması ... ... 33
b. Kredi Kartı İle Edinilen Mal veya Hizm etin Bu Kanun Kapsamına Girmesi ... ... ... 34
2. Kredi Kartı Sözleşmesine Uygulanacak Hükümleri ... 35
§. 4. KREDİ KARTININ YARAR VE SAKINCALARI ... ... 38
I. KREDİ KARTININ YARARLARI ... ... 38
A. Kart Hamili Yönünden ... ... ... 38
B. Üye İşyeri Yönünden ... ... ... 41
C. Kart Çıkaran Kuruluş Yönünden ... ... 42
II. KREDİ KARTININ SAKI NCALARI ... ... 44
A. Kart Hamili Yönünden ... ... ... 44
B. Üye İşyeri Yönünden ... ... ... 45
İKİNCİ BÖLÜM
KREDİ KARTI SÖZLEŞMELERİ
§. 5. ÜYE İŞYERİ SÖZLEŞMESİ ... ... ... 47
I. GENEL OLARAK II. SÖZLEŞMENİN TANIMI VE UNSURLARI ... ... 47
A. Tanımı ... ... ... ... 47
B. Unsurları ... ... ... ... 48
1. Üye İşyerinin Kredi Kartını Nakitsiz Ödeme Aracı Olarak Kabul Etmesi... ... ... .. 48
2. Kart Çıkaran Kuruluşun Harcama Tutarlarını Üye İşyerine Ödemesi .... 48
3. Tarafların Anlaşması... ... ... 49
III. SÖZLEŞMENİN TARAFLARI ... ... .. 50
A. Kart Çıkaran Kuruluş... ... ... 50
B. Üye İşyeri ... ... ... ... 54
IV. SÖZLEŞMENİN HUKUKİ NİTELİĞİ ... ... 55
V. SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ VE İÇERİĞİ ... ... 60
A. Sözleşmenin Şekli... ... ... 60
B. Sözleşmenin İçeriği ... ... ... 60
§. 6. KREDİ KARTI ÜYELİK SÖZLEŞMESİ ... ... 61
I. GENEL OLARAK ... ... ... 61
II. SÖZLEŞMENİN TANIMI VE UNSURLARI ... ... 61
A. Tanımı ... ... ... ... 62
B. Unsurları ... ... ... ... 62
1. Kart Çıkaran Kuruluşun Naki t Ödemeksizin Alışveriş İmkânı Sağlaması ... ... ... 62
2. Kart Hamilinin Harcamaların Bedelini Kart Çıkaran Kuruluşa Ödemesi ... ... ... 66
3. Tarafların Anlaşması ... ... ... 66
III. SÖZLEŞMENİN TARAFLARI ... ... .. 67
A. Kart Çıkaran Kuruluş... ... ... 67
B. Kart Hamili ... ... ... . 68
V. SÖZLEŞMENİN ŞEKLİ VE İÇERİĞİ ... ... 72
A. Sözleşmenin Şekli... ... ... 72
B. Sözleşmenin İçeriği ... ... ... 73
1. Kanunun Aradığı Unsurlar ... ... .... 73
2. Haksız Şartlar ... ... ... 76
§. 7. KART HAMİLİ İLE ÜYE İŞY ERİ ARASINDAKİ SÖZLEŞME İLİŞKİSİ ... ... ... ... 79
I. GENEL OLARAK ... ... ... 79
II. TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ ... ... 79
III. KREDİ KARTI SİSTEMİNE DÂHİL OLMANIN TARAFLARA YÜKLEDİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLER ... ... 80
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KREDİ KARTI SÖZLEŞMELERİNDE TARAFLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ §. 8. ÜYE İŞYERİ SÖZLEŞMESİNDE TARAFLA RIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... ... ... 81
I. TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... ... 81
A. Kart Çıkaran Kuruluşun Yükümlülükleri ... ... 81
1. Harcama Belgesi Tutarlarını Ödemek ... ... 81
a. Koşulları ... ... ... 81
b. Zamanı... ... ... 83
c. Kapsamı ve Harcama Limiti Sorunu ... ... 84
2. Sistemin İşleyişi İle İlgili Gerekli Malzeme ve Donanımı Sağlamak ... 85
3. Kart Hamilinin Kredi Değerliliğini Denetlemek ... ... 86
4. Kullanımı Yasaklanan Kartları Bildirmek ... ... 88
5. Diğer Yükümlülükler ... ... ... 90
B. Üye İşyerinin Yükümlülükleri ... ... ... 91
1. Kredi Kartını Ödeme Aracı Olarak Kabul Etme k ... .. 91
2. Kredi Kartını Ödeme Aracı Olarak Kabul Etiğini Gösteren Tanıtım İşareti Bulundurmak ... ... ... 95
3. Kredi Kartının Geçerliliğini ve Kart Hamilinin Yetkili Hamil Olup
Olmadığını Kontrol Etme k... ... ... 95
a. Kredi Kartının İbrazı ... ... ... 95
b. Kredi Kartının İbrazı Neticesinde Yapılması Gere ken Kontroller ... 96
aa. Kredi Kartının Geçerliliğinin Kontrol Edilmesi ... 96
bb. Kart Hamilinin Kontrol Edilmesi ... ... 98
4. Limit Üzeri Harcama İstemlerine İzin İsteme k... ... 100
5. Harcama Belgesi ve Alacak Belgesi Düzenleme k ... 100
a. Harcama Belgesi Düzenlemek ... ... 100
aa. Harcama Belgesi Kavramı ve Hukuki Niteliği ... 100
bb. Düzenlenmesi ... ... ... 102
cc. Harcama Belgesi Düzenlenmesini Gerektirmeyen İşlemler .. 103
b. Alacak Belgesi Düzenlemek ... ... 104
6. Komisyon Ödemek ... ... ... 105
7. Kart Hamili İle İlgili Bilgileri Saklama Zorunluluğu ... 106
8. Harcama Belgesi Düzenlenmeksizin Yapılan İşlemlerde Sistemin Güvenliğini Sağlamak ... ... ... 107
9. Diğer Yükümlülükler ... ... ... 109
II. TARAFLARIN HAKLARI ... ... ... 109
§. 9. KREDİ KARTI ÜYELİK SÖZLEŞMESİNDE TAR AFLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... ... ... 110
I. TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ... ... 110
A. Kart Çıkaran Kuruluşun Yükümlülükleri ... ... 110
1. Kart Hamili Adına Kart Düzenlemek ve Kartı Teslim Etmek ... 110
2. Nakit Ödemeksizin Kredi Kartıyla Alışveriş Olanağı Sağlama k ... 112
3. Kart Hamilini Sözleşme Hükümleri ve Kartın Kullanımı Konusunda Bilgilendirmek ... ... ... 112
4. Kart Taşıyanın Kartını Kullanırken Gizli Kalması Gereken Önlemleri Almak... ... ... 114
5. Gerektiğinde Kartın Kullanımını Yasaklama ve Bunu Üye İşyerine Bildirmek... ... ... 116
a. Hesap Özetinde Yer Alması Gereken Hususlar ... 118
b. Hesap Özetine İtiraz ve Hesap Özetinin Kesinleşmesi ... 119
7. Kredi Kartı Kullanım Limitini Tespit Etmek ... ... 120
8. Kredi Kartı Sözleşmesinde Yapılan Değişiklikleri Kart Hamiline Bildirmek... ... ... 125
9. Kartı Sigortalamak ... ... ... 129
10. Kredi Limiti Dâhilinde Nakit Avans Vermek ... ... 130
11. İşlemlere Ait Kayıt ve Belgeleri Sağlama Zorunluluğu ... 130
12. Sistemin Güvenliğini Sağlamak ... ... 131
13. Diğer Yükümlülükler ... ... ... 133
B. Kart Hamilinin Yükümlülükleri ... ... .. 134
1. Giriş Ücreti ve Yıllık Ücret Ödemek ... ... 134
2. Kredi Kartı İle Yapılan Harcama Tutarları nı Sözleşmeye Uygun Olarak Ödemek ... ... ... 137
a. Hesap Özetine İtiraz ve İspat Sorunu ... ... 138
b. Kredi Kartı Borcunun Ödenmemesinin Sonuçları ... 141
aa. Faiz Talep Hakkı... ... .. 141
bb. Hesabın Kapatılması ... ... 146
cc. Kefilin Sorumluluğu ... ... 149
c. Ödemelerin Kıymetli Evraka Ba ğlanma Yasağı ... 151
3. Kredi Kartını Özenle Saklamak ve Kullanmak ... ... 151
4. Bildirim Yükümlülüğü ... ... ... 154
5. Diğer Yükümlülükler ... ... ... 157
II. TARAFLARIN HAKLARI ... ... ... 157
SONUÇ ... ... ... ... 158
KAYNAKÇA... ... ... ... 162
ÖZET ... ... ... ... 168
KISALTMALAR
ABD : Amerika Birleşik Devletle ri
A.Ş. : Anonim Şirket
ATM : Otomatik Vezne Makinesi
BATIDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi
BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
BK : Borçlar Kanunu
BKKKK : Banka Kartları ve Kredi Kartları K anunu
BKM : Bankalar Arası Kart Merkezi
Bkz : Bakınız
BUL : Birleşik Uyarı Listesi
C. : Cilt
dn. : Dipnot
E. : Esas Numarası
GİŞ : Genel İşlem Şartları
HD : Hukuk Dairesi
HGK : Hukuk Genel Kurulu
K : Karar
KKB : Kredi Kayıt Bürosu
md. : Madde
POS : Satış Noktası Terminali
RG : Resmi Gazete
S. : Sayı
s. : Sayfa
T. : Tarih
T.A.O : Türkiye Anonim Ortaklığı T.A.Ş : Türkiye Anonim Şirketi
TBB : Türkiye Bankalar Birliği
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi
T.C. : Türkiye Cumhuriyeti
TKHK : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun
TTK : Türk Ticaret Kanunu
GİRİŞ
Ekonomi ve ticarette klasik ödeme ar acı olarak kullanılan evrensel değer ölçüsü paradır. Bütün hukuk sistemleri paranın yerine kullanılmak üzere çeşitli ödeme araçları geliştirmişlerdir. Özellikle ödeme ar acı olarak paranın yerine çek kullanımı yaygın bir geçmişte çağdaş bir yöntem olarak kabul edilmiştir. Ancak çek kullanımı etkin bir ödeme aracı olarak beklenen yaygınlığa ulaşamamıştır.1
Nakit para taşıma düşüncesinden modern ekonomilerde giderek uzaklaşılması nedeni ile kredi kartları son dönemd e para yerine etkin bir ödeme aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kredi kartlarının hem ödeme ar acı hem de kredi sağlama işlevi bulunduğundan, teknolojik gelişmeler ve küreselleşmenin etkisi ile dünyadaki gelişime paralel olarak ülkemizde de yaygın bir şekilde kullanıl maya başlanmıştır.
Ülkemizde kredi kartlarının yaygın bir kullanımı olmasına rağmen kredi kartı sistemi içerisinde taraflar arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen kanuni bir düzenleme uzun bir süre yapılmamış tır. Bu durumda uygulamada büyük sıkıntılar yaşanmasına sebep olmuştur. Bir yandan kart çıkaran kuruluşların kart hamiline sözleşme şartlarını değiştirme ya da tartışma imkânı vermeden standart sözleşme şeklinde hazırladıkları kredi kartı sözleşmelerine kredi kartı sahiplerini mağdur eden tek taraflı h aksız sözleşme şartları koymaları, diğer yandan sistem içerisinde tarafların hak ve yükümlülüklerinin açıkça belli olmaması ve bunun sonucunda kredi kartının hukuka aykırı şekilde kullanılması halinde tarafların sorumluluklarının sınırının çizilmemesi nedeni ile kredi kartları konusunda hukuki bir düzenleme yapılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır.
Yaşanan bu sıkıntılar sonucu ülkemizde kredi kartlarına ilişkin kanun tasarısı çalışmalarına ilk kez 1993 yılında T BB nezdinde başlanmış ancak bu tasarının kanunlaşma süreci bir türlü gerçekleşmemiştir. Bunun sonucunda kredi kartı ile ilgili olarak yaşanan sıkıntılara acil çözüm bulmak için ilk kanuni düzenleme 2003 yılında 4077 sayılı TKHK’ da değişiklik yapılmasına ilişkin 4822 sayılı kanun ile getirilmiştir. Bu kanun ile kredi kartları tüketici kredisi sayılarak kart hamillerine kart çıkaran kuruluş karşısında bir koruma alanı getirilmiş olsa da kredi kartına ilişkin tek maddede getirilen bu düzenleme sistemden kaynaklanan sorunları çözmede yeterli olamamıştır.
1
Bunun sonucunda Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından 17.11.1988 tarihli ve 88/590/ECC sayılı Avrupa Birliği Komisyonu Tavsiyesi ile uyumlu olarak hazırlanmış Banka ve Kredi Kartları Kanunu Tasarısı hazırlanmış Tasarı 24.11.2005 tarihinde başbakanlık tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulmuş, 23.02.2006 tarihinde 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’nda kabul edilmiş ve 1 Mart 2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Böylece kredi kartları ülkemizde ilk kez özel bir kanun ile düzenlenmiştir.
Çalışmamızda kredi kartı sis teminin tarafları olarak, k redi kartları sadece bankalar tarafından değil, bankaların yanında sırf bu işle uğraşmak için kurulmuş kredi kartı kuruluşları tarafından da çıkarılmakta olduğundan , kredi kartı sisteminde kart çıkaran ve çıkardığı bu kredi kartlarını imzaladığı sözleşmeler ile pazarlayan tarafa banka yerine hepsini kapsayacak şekilde “kart çıkaran kuruluş” kavramı; Kart çıkaran kuruluş ile imzaladığı sözleşmeler ile kart çıkaran kuruluşlar tarafından çıkarılan kartları kullanmak üzere alan kişilere, çıkarılan bu kredi kartlarının mülkiyeti genelde kart çıkaran kuruluşlara ait olup kart almak isteyen kişilere sadece kartın zilyetliği devredildiğinden kredi kartı alan kişiler için “kredi kartı hamili ” kavramı; Kart çıkaran kuruluşlar ile imzaladıkları sözleşmeler ile bu kuruluşlar tarafından çıkarılan kartları nakitsiz ödeme aracı olarak kabul etme yükümlüğü altına giren işle tmelere ise uygulamada yerleştiğinden arada hukuki anlamda herhangi bir üyelik ilişkisi olmadığı halde “üye işyeri” kavramı kullanılması tercih edildi.
Çalışmamızın konusunu kredi kartı sözleşmeleri oluşturmaktadır. İnceleme konumuz günümüzde yaygın olar ak kullanılan ve gerçek anlamda kredi kartı sistemi olarak nitelendirilen üç tar aflı kredi kartı sistemi açısından ele alındı. Bu sistemde “kart çıkaran kuruluş”, “kredi kartı hamili” ve “üye işyeri” olmak üzere üç taraf bulunmaktadır. Kredi kartı sistemin in işleyişi sistemin tarafları arasında imzalanan sözleşmeler ile mümkün olmaktadır. Kredi kartı sisteminde taraflar arasında üç ayrı sözleşme ilişkisi bulunmaktadır. Bunlardan ilki kart çıkaran kuruluş ile kart hamili arasındaki hukuki ilişkiyi düzenleyen “kredi kartı üyelik sözleşmesi” dir. İkincisi, kart çıkaran kuruluş ile üye işyeri arasındaki hukuku ilişkiyi düzenleyen “üye işyeri sözleşmesi” dir. Üçüncüsü ise kart hamili ile üye işyeri arasında yapılan alışveriş çerçevesinde şekillenen ve Borçlar Kanunu’nda düzenlenen sözleşme tiplerinden biri olarak karşımıza çıkabilen sözleşmedir.
Çalışma konumuz içerisinde kredi kartı sisteminin temelini oluşturan kredi kartı sözleşmeleri olarak adlandırılan iç içe geçmiş birbirinden tamamen bağımsız olan ama her bir sözleşmenin bir diğeri üzerinde etkisi nin bulunduğu bu üç sözleşme ilişkisi yer almaktadır. Ancak kredi kartı hamili ile üye işyeri arasındaki sözleşme ilişkisi önceden kurulmuş mevcut bir hukuki ilişkiye dayanmaması, yapılan alışveriş sonucu şekillenmesi, kredi kartı sistemi a çısından bir özellik arz etmeme si sebebi ile sadece kredi kartı sistemine dâhil olmanın taraflara yüklediği borçlar bakımından ilgili kısımlarda ele alınıp incelendi.
Bu incelemede 2006 yılında yürürlüğe giren Banka Kartları ve Kre di Kartları Kanunu Hükümleri ile bu kanun’un ilgili hükümleri sonucu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından çıkartılan 10.03.2007 tarihli 26458 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Banka Kartları ve Kredi Kartları Hakkında Yönetmelik hükümleri ve 4822 sayılı kanun ile değişik 4077 sayılı Tüketici nin Korunması Hakkında Kanun’un ilgili hükümleri kapsamında yapıldı.
Bu çalışma ile kredi kartı sisteminin etkin ve güvenli bir şekilde işlemesinin sağlanması bakımından taraflar arasınd aki hukuki ilişkilerin niteliğinin belirlenmesi ve tarafların hak ve yükümlülüklerinin tespit edilmesi ve bu tespitler sonucu tarafların sorumluluklarının sınırlarının çizilmesi amaçlanmaktadır.
“Kredi kartı sözleşmeleri” konulu çalışmamız giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır.
Çalışmamızın birinci bölümünde kredi kartı kavramı genel olarak ele alındı ve bu kapsamda, kredi kartının tanımı, tarihçesi , türleri, kredi kartı sistemleri incelendi. Sonra da kredi kartının banka, kıymetli evrak ve tüketici huku ku açısından hukuki nitelendirilmesi yapılmaya çalışıldı ve en son olarak da kredi kartının yarar ve sakıncaları üzerinde duruldu.
İkinci bölümde ise, kart çıkaran kuruluş ile üye işyeri arasındaki “üye işyeri “ sözleşmesi ile kart hamili ile kart çıkaran kuruluş arasındaki “kredi kartı üyelik” sözleşmelerinin tanımı ve unsurları, tarafları, hukuki niteliği, şekli ve içeriği ele alı nıp ayrıntılı olarak incelendi ve taraflar arasındaki ilişkiler hukuki bir zemine oturtulm aya çalışıldı. Bu arada daha öncede belirdiğimiz gibi kart hamili ile üye işyeri arsındaki sözleşme ilişkisi ayrıca ele alınıp incelenmeyerek sadece sistem açısından taşıdığı özellikler üzerinde duruldu.
Üçüncü bölümde üye işyeri sözleşmesinde ve kredi kartı üyelik sözleşmesinde tafraların hak ve yükümlülükleri ayrı ayrı ele alınıp incelenerek tarafların sorumluluklarının sınırları çizilmeye çalışıldı.
Sonuç bölümünde ise çalışmamız ile ulaştığımız sonuçlar ve mevcut h ukuki yapı değerlendirildi.
BİRİNCİ BÖLÜM KREDİ KARTI
§. 1. KREDİ KARTI KAVRAMI VE KREDİ KARTI TÜRLERİ I. KREDİ KARTI KAVRAMI
A.Tanım
Kredi kartları, kart çıkaran kurul uş ve kart hamilleri arasında yapılan kredi kartı sözleşmesi sonucu, kart çıkaran kuruluşun mülkiyeti kendisine ait olmak üzere çıkarttığı; yetkili kart hamiline belirli bir limit dâhilinde nakit çekim veya kart çıkaran kuruluşun anlaşmalı üye işyerlerinde n nakit ödemeksizin mal alma ve hizmetlerden yararlanma imkânı sağlayan bir ödeme aracıdır.2
Bu tanımdan anlaşılacağı üzere kredi kartı iki işlevi yerine getirmektedir. Öncelikle kredi kartı, üye işyerlerinde nakit ödemeden mal ve hizmet alı mı sağlayarak etkili bir ödeme aracı olmaktadır. İkinci olarak ise mal ve hizmet alımı ile ödeme zamanı arasında bulunan süre nedeniyle , insanların bu süre sonunda nakit temin ettikten sonra alacakları mal ve hizmetleri önceden alma imkânı vererek ve nakit para ihtiyaçlarını önceden kredi yoluyla sağlayarak kredi aracı olmaktadır.
Günümüzde ödeme aracı olarak paranın yerini alan kredi kartları, 5464 sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu’nun tanımlar başlıklı 3. maddesinde, “Nakit kullanım gerekmeksizin mal ve hizmet alımı veya nakit çekme olanağı sağlayan basılı kart veya fiziki varlığı bulunmayan kart numarası” olarak tanımlanmaktadır.3
Kredi kartları fiziki özellikleri itibariyle kolay taşınabilmesi ve kullanılabilmesi amacıyla belirli boyutlarda çıkarılan uluslararası standartlara uygun
2
BUHUR, Oğuzhan, Tüketici Kredisi Açısından Kredi Kartı Uygulaması, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2004, s. 27; SAYIN, Serhat, Türk Hukukunda Kredi Kartı ve Kredi Kartının Hukuka Aykırı Kullanılmasından Doğan Hukuki Sorumluluk, Kazancı Hukuk Yayım Evi, İstanbul 2005, s. 4; ÇEKER, Mustafa, Kredi Kartı Uygulaması ve Özel Hukuk Açısından Kredi Kartının Huku ka Aykırı Kullanımı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1997, s. 34; BARAN, Betül, Kartlı Ödeme Sistemleri Yasal boşluklar ve Çözüm Önerileri, Yüksek Lisans Tezi Bursa 1997, s. 14; KUZU, Kemal, Kredi Kartı ve Uygulamaları, Yükse k Lisans Tezi, İstanbul, 1992, s. 55; ASLAN, İ.Yılmaz, Tüketici Hukuku, Ekin Kitabevi, İstanbul 2004, s. 368; ALTIPARMAK, Yeşim, Kredi Kartıyla Yapılan Ödemelerde Kart Sahibi Tüketicinin Korunması , http://www.turkhukuksitesi.com/art_listing.php s.1;BAYDEMİR, Mehmet, Her Yönüyle Kredi Kartları, MS Destek SMMMM Yayınları, İstanbul 2004, s.5-6; AÇIKGÜL, Emine –AÇIKGÜL, Hacı Ali, Teori ve Uygulamada Kredi Kartı Sözleşmeleri, Şekçin Yayıncılık, Ankara, 2007, s. 19.
3
EKİNCİ, Mustafa, 5464 Sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2006, s. 2.
olarak üretilen plastik bir karttır.4 Bu kartlar, bireysel ödeme araçlarının olumsuz etkilerini ortadan kaldıran ve bi reylerin hayatlarını kolaylaştıran en önemli bankacılık araçlarından biridir.
Kredi kartları ön yüzünde kart hamilinin adı ve soyadı, kartın en son geçerlilik tarihi, kart numarası, kartı çıkaran finans kurumunun ve eğer varsa finans kurumuna lisans veren kredi şirketlerinin amblemi, sahte kart basımını önlemek amacıyla kartın ön yüzüne yapıştırılmış ve özel desenler ve teknolojik gelişmelerle birlikte kartla yapılan işlemleri hafızasında depolayan chip yer almaktadır. Bazı kredi kartlarının ön yüzünde güvenlik amacıyla kart hamilinin resmi dahi konulmaktadır.
Kartın arka yüzünde ise üye işyerinin kontrol etmesi amacıyla kart hamilinin imzası bulunduğu bir bölüm, kart hamiline ilişkin bilgilerin saklandığı manyetik bir alan ve kart hamiline ait özel güvenl ik numaraları bulunur.5
Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu nda yer alan tanıma göre kredi kartları, sadece plastik kart olmaktan çıkartılmış, fiziki varlığı olmayan kart numaraları da kredi kartı olarak kabul edilmiştir. Böylece kart çıkaran kurulu şların fiziki varlığı bulunmayan ancak kredi kartının hukuki sonuçlarını doğuran kar t numaraları oluşturmalarına izin verilmiş, bu sayede teknolojik gelişmeler paralelinde elektronik ortamda alışveriş için yeni bir ödeme aracı oluşturulmasına hukuki dayanak sağlanmıştır.6
Kredi kartı kavramını tanımlarken üzerinde durulması gereken önemli noktalardan biri de banka kartları ile kredi kartları arasındaki farktır. Zira banka kartları (Debit card), kart hamiline bankada alacaklı cari hesabının bulunması ve aynı hesapta yaptığı harcamayı karşılayacak düzeyde parasının bulunması durumunda nakit çekim ve mal ve hizmet alımı imkânı sağlamaktadır. Oysaki kredi kartları kart hamilinin cari hesabında para olma zorunluluğu olmadan hatta herhangi bir hesabı bulunmadan hamiline önceden belirlenmiş lim itler dâhilinde nakit çekim veya nakit ödemeksizin mal ve hizmet alımı sağlamaktadır.7 Ayrıca kredi kartıyla yapılan alım satımlar kart
4
Plastik Kart Kavramı Hakkında Ayrıntılı Bilgi İçin bkz, ZEVKLİLER, Aydın, Tüketicinin Korunması Hukuku, Seçkin Yayıncılık, A nkara 2004, s. 296–298.
5
Ayrıntılı bilgi için bkz, ÇIRPAN, Belgin, Kredi Kartları, Ceren Basım, Bursa 2000, s. 25–27; BARAN, s. 29–30; BAYDEMİR, s. 6.
6
SAYIN, s. 4; KUNTALP, Erden Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’ nun Getirdikleri, BKM A.Ş. Hukuki Açıdan banka ve Kredi Kartları Sempozyumu, Antalya, 3 –5 Kasım 2006, s. 7.
7
ATEŞ, Derya, Banka Kredi Kartı Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği ve Ek Kart, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2000, s. 5; BUHUR, s. 29 –30; BARAN, s. 25; ÇEKER, s. 35 –36; AYAN, Gürhan, Banka ve Kredi Kartlarında Yargıya intikal Eden Olaylarda En Çok Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri,
hamiline faizsiz bir dönem sağlamakta ve bu dönem içersinde kart hamili nakit ödeme mecburiyetinden kurtulmaktadır.8
B. Tarihsel Gelişim
Kart hamiline nakit ödeme yapmadan anlaşmalı üye işyerlerinden mal ve hizmet alma imkânı veren kredi kartının ilk uygulaması 19. yüzyılın sonlarında Amerika Birleşik Devletlerinde başlamıştır.
Dünyada ilk kez 1894 yılında turizm amaçlı olarak Hotel Credit Company adlı bir kuruluş kredi kartı çıkarmıştır.9Kredi kartının ilk ve ilkel kullanışından yaklaşık 20 yıl sonra 1914 tarihinde, Western Union Bank; müşterilerini tanıma ve onun yaptığı alışveriş kaydını görmeyi amaçlayan sadece seçkin müşterilerinin hizmetine sunduğu “Şimdi satın al, sonra öde servisi” adı altında ilk defa sınırlı da olsa kredi sağlayan bir kredi kartı çıkarmıştır.10
Bunun dışında bazı büyük mağazalar kendi müşterilerine sadece mağazalarında kullanılabilecek “credits coins” ve “Tokens” denilen metal jetonlar vermişler, diğer taraftan bazı petrol şirketleri de kendilerine ait benzin istasyonlarında benzin alma olanağı veren “courtesy cards” denilen kartlar çıkarmışlardır.11
Ancak bu uygulamalar belirli bir işletme, belirli bir coğrafi bölge ya da belirli bir mal veya hizmetle sınırlı olduklardan hiç birisi, günümüzde kullanılan gerçek anlamda kredi kartlarının işle vini sağlayamamışlardır.12
Araya herhangi bir aracı kurum girmeksizin direk kart ham ili ile işyeri arasındaki ilişkiyi ortaya koyan bu kartlar bu gün bile günümüzde yaygın uygulama alanı bulan iki taraflı kredi kartı sisteminin ilk uygulamaları niteliğindedir.
Kredi kartlarının kullanım alanlarının belirli bir coğrafi bölge, belirli bir hizmet veya malla sınırlı olarak kalması kart çıkaran kuruluşları daha geniş kapsamlı ve uygulama alanlı çözümler bulmaya itmiş ve ilk kez belirli bir bölge ve ya konu ile sınırlı
BKM A.Ş. Hukuki Açıdan Banka ve Kredi Kartları Sempozyumu, 11 –13 Ekim, Abant Bolu 1996, s. 61;GÜDER, Macit, Kredi Kartı Sözleşmelerinin Borçlar Huku ku Yönünden Nitelendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Bitlis, 1991, s. 2–3;Baydemir, s. 7, 14.
8
BUHUR, s. 29; BARAN s. 25.
9
TEOMAN, Ömer, Hukuki Yönden Kredi Kartı Uygulaması, Beta Basım Yayım, İstanbul 1996, s.13; İŞGÜZAR, s.34; YILMAZ, Eyüp, Türkiye’de Kr edi Kartı Uygulaması ve Ekonomik Etkileri, Türkmen Kitabevi, İstanbul 2000, s. 4; Ateş, s. 22; SAYIN, s. 4; ÇEKER, s. 2.
10
TEOMAN, s. 13; İŞGÜZAR, s. 34; YILMAZ, s. 4; SAYIN, s. 4.
11
YILMAZ, s. 34; TEOMAN, s. 13; SAYIN, s. 5; EKİNCİ(BKKKK) s. 6.
12
olmaksızın birden fazla işletmede para yerine ödeme aracı olarak kullanılabile n kredi kartı 1950 yılında Diners Clup tarafından çıkartılmıştır.13 Böylece üç taraflı gerçek anlamda kredi kartı sisteminin ilk temelleri atılmıştır.
Diners Club Kredi kartının piyasada kabul görmesi ve yoğun şekilde kullanılması üzerine A.B.D.’de bankalar da bu alanda faliyet göstermeye başlamışlar 1958 yılında Bank of America “Bank Americard” (1977 yılında adı VİSA olarak değiştirilmiştir.) ve Amarican Express Company ise “American Express” adları altında ilk uluslararası kartları çıkarmışlardır .
Kredi kartının A.B.D ‘de hızlı ve kapsamlı bir şekilde yaygınlaşmasına karşın Avrupa’da A.B.D.’deki kadar yoğun bir kullanım oranı gerçekleşmemiştir. Kredi kartı uygulamasının A.B.D.’de doğmasının temel nedeni diğer bir ödeme aracı olan çek sisteminin A.B.D. ‘de farklı bir uygulamaya tabi olmasıdır .14
Pos makinelerinin kullanmaya başlandığı 1966 yılından sonra giderek yoğunluk kazanan kredi kartı uygulaması A.B.D. ‘nin sınırlarını aşarak önce Fransa ‘ya daha sonra diğer Avrupa ülkelerine g eçmiştir. Avrupa’da ilk kredi kartı Fransa’da çıkarılan “Card Blanche” dır. Kredi kartının Avrupa kıtasında yaygınla şması ancak 1970’lerden sonra başlamaktadır. 15
Günümüzde kredi kartları, ödeme ve kredi sağlama aracı olmanın yanında nakit çekmek, internet üzerinden alışveriş yapm ak, telefon kartı olarak kullanmak gibi amaçlara da hizmet eder hale gel mektedir. Bu durumda kredi kartı işini daha fazla kuruluş için çekici hale getirmekte buda piyasada yoğun rekabetin yaşanmasına sebep olmaktadır.
Bazı kuruluşlar bu rekabet ortamı karş ısında birleşerek ortak kred i kartı çıkarma yoluna gitmekte ve bu kartları diğer ülkelere pazarlamak isteyen kuruluşlarla lisans sözleşmeleri imzalayarak günümüzdeki uluslar arası kartlı sistem kuruluşlarını oluşturmaktadırlar. Bugün için A.B.D.’de ve tüm d ünyada çok yaygın bir örgüte sahip bulunan yaklaşık beş büyük uluslararası kredi kartı kurumu faaliyet göstermektedir.
13
Bu kartın doğuş hikâyesi ve adını nerden aldığı konusunda bkz TEOMAN, s. 15.
14
A.B.D. ‘de bankaların faaliyet alanı sadece bir eyaletle sınırlı olması nedeniyle müşterilerin bir bankadan aldıkları çeki başka bankada kabul görmesinin güçlüğü ve çeki keşide eden muhatabın çekin karşılığını bankada bulundurmasının zorunlu olması nedeniyle A.B.D. de çeke alternatif bir ödeme aracına ihtiyaç duyulmuş ve bu nedenle alternatif ödeme aracı olarak kredi kartları hızla yaygınlaşıp gelişmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz, TEOMAN, s. 15 –16; YILMAZ, s. 5–6.
15
Bunlar VISA, MASTERCARD, DINERS CLUB, EUROCARD, AMERİCAN EXPRESS’ dir.16
C. Türkiye’de Kredi Kartı
1. Kredi Kartlarının Tarihsel Gelişimi
Koç grubuna bağlı Setur A.Ş. Diners Club’ tan kart çıkarma yetkisi alarak 1968 yılında Türkiye’de ilk kredi kartını çıkarmıştır. Ancak kredilendirme niteliği bulunmayan bu kart dar bir çevre ile sınırlı kalmıştır.17
Diners Club’tan sonra Türk Ekspres Havacılık ve Turizm Limitet Şirketi “American Express” kartları ile piyasaya girmiş, söz konusu iki kart 1975 yılına değin rakipsiz olarak faaliyetlerini sürdürmüştür. 1975 yılında İnterbank grubuna bağlı olarak Mastercard-Eurocard ve Access ülkemize getirilmi ştir.
Ülkemizde kullanıma sunulan ilk kredi kartlarından bu zamana kadar geçen sürede dünya kartlı ödeme sisteminde yaygın kullanıma sahip tüm kartlar kullanılmaktadır.
Bu kartlardan başlıcaları, EUROCARD-MASTERCARD, DINERS CLUB, VISA, AMERİCAN EXPRESS olarak sayılabilir. Ülkemizde bankalar kredi kartlarını adı geçen kartlı sistem kuruluşları ile yaptıkları lisans sözleşmeleri çerçevesinde piyasaya sunmaktadır.18
Bunun başlıca iki nedeni olduğu söylenebilir. Birincisi kart çıkaran kuruluşların uluslararası kartlı sistem kuruluşlarının oluşturdukları geniş üye işyeri ağından faydalanabilmeleridir. Şöyle ki, kart çıkaran kuruluşlar, uluslararası kartlı sistem kuruluşları ile imzaladıkları lisans sözleşmeleri ile tarafından oluşturulmuş geniş üye işyeri ağından, kendi bankalarına ait kartların faydalanmasını sağlamış olmakta ve bu geniş üye işyeri ağı sonucunda kendi çıkardıkları kartları kart hamillerine kolayca 16
YILMAZ, s. 7; İŞGÜZAR, s. 35; TEOMAN, s. 17; ATEŞ, s. 24; SAYIN, s. 6; AYDIN, Savaş, Kredi Kartları, Ankara 1994, s. 19.
17
TEOMAN, s. 23; İŞGÜZAR, s. 35; SAYIN, s. 7; YILMAZ, s. 7.
18
Bunun için öncelikle sistemin sahibi konumundaki kartlı sistem kuruluşu, kendi kredi kartının üretimi için, bir başka bankaya lisans vermekte böylece kredi kartının kart hamillerine ulaşmasını s ağlamaktadır. Bununla eş zamanlı olarak, bir başka veya aynı bankaya, yine bir lisans sözleşmesi ile üye işyeri ağı oluşturması için yetki vererek, kredi kartlarının kullanabileceği bir alan yaratmaya çalışmaktadır. Bu lisanları alan bankalar kredi kartı ü yelik sözleşmeleri ile hem kart hamillerine kartları kendi bankalarının adı ve amblemini de ekleyerek pazarlamakta hem de üye işyeri sözleşmeleri ile birçok işyerini kartlı sistemin unsuru haline getirerek kartların kullanım alanını yaygınlaştırmaktadırlar . KUNTALP, Erden/ PEKGÜÇLÜ, Güzin, Kredi Kartları ve Yeni Kanun Tasarısı, Bankacılar Dergisi, S. 31 Aralık 1999, s.132; Bu kartlarla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Ateş s.29 –32.
pazarlayabilmektedirler. İkincisi ise kredi kartı sisteminin kurulması ve işletilmesi, çıkartılan kredi kartlarının güvenliğinin sağlanması bakımından oldukça maliyetli bir sistem olması sebebi ile kart çıkaran kuruluşların bu yükün altına tek başına girmek istememesidir.
Kredi kartının ülkemizde uygulanması 1990 yılından sonra hızlı bir şekilde yaygınlaşmıştır.1988 yılında toplam 80.000 olan kart sayısı 2008 yılı ocak ayı itibariyle 37.616,218 ulaşmıştır.19
2. Bankalararası Kart Merkezi (BKM) a. Kuruluşu ve Amacı
Ülkemizde kredi kartı kullanımının artan bir hızla yaygınlaşması sonucu kartlı ödeme sisteminin sorunlarına çözüm bulmak; yurtiçinde banka kartları ve kredi kartları için kural ve standartlar geliştirmek; bu konuda bankalar tarafından münferit olarak yapılmakta olan işlemleri tek bir merkezden daha güvenli, daha süratli ve daha d üşük maliyete yürütmek; yurtdışında kuruluş ve komisyonlarla ilişkiler kurmak ve gerektiğinde üyeleri bu kuruluşlarda temsil etmek ; yurt içi ve yurt dışı takas ve provizyon işlemlerini yürütmek; yurt içinde uygulanacak prosedürleri geliştirmek, şirket ortakları ve şirketten hizmet alan diğer gerçek ve tüzel kişiler arasında istişare mahiyette hakemlik yapmak; eğitim hizmetleri düzenlemek; reklam faaliyetlerinde bulunmak; sahtekarlığı önleyici tedbirler almak ; güvenlik yöntemleri tespit etmek; birleşik uyarı listesi yayınlamak, amacıyla 20 Ağustos 1990 tarihinde Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. (BKM) kuru lmuştur. BKM sadece pay sahibi olan bankalar tarafından yönetilmekte olup ancak amacı doğrultusunda kendi ortakları dışındaki banka ve kuruluşlara da hizmet vermektedir.20
Kredi kartı işlemleri Türkiye’ de ilk başlandığında kredi kartı ile alışveriş kredi kartının imprinter adı verilen bir makinede bir operasyona tabi tutulması, çıkan slipin imzalanması ve telefonla provizyon alınması suretiyle yapılmıştır. Da ha sonra üye işyerleri topladıkları slipleri anlaşmalı oldukları bankalara ibraz ederek sundukları mal veya hizmetlerin bedellerini almakta; üye işyerinin bankası da ilk önce bir takas
19
Bkz. Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. verilerine göre. http://www.bkm.com.tr/istatistik/pos_atm_kart_sayisi.asp
20
BKM ile ilgili ayrıntılı bilgi ortakları ve hizmet verdiği kuruluşlar için Bkz. TEOMAN, s.24 –29; İŞGÜZAR, s. 36–38; ATEŞ s, 33–38;BAYDEMİR, s. 2–3;BKM A.Ş. resmi web sitesi.
merkezi bulunmaması nedeniyle kartı veren bankaya sliplerini vererek ta hsilâtını yapmaktaydı.
İşte 1990 yılına kadar bankalar arası hesaplaşma harcama belgeleri vermek suretiyle yürütülmekteyken bu tarihten sonra BKM bünyesinde takas merkezi üzerinden sağlanmaya başlanmıştır.21 Bunun sonucunda anlaşmalı ve üye bankaların aras ında kredi kartı işlemlerinden kaynaklı borç ve alacakların tasfiyesi BKM ile yaptıkları hizmet ve üyelik sözleşmesi uyarınca y urtiçi takas ve hesaplaşma modülü ve takas merkezi arcılığıyla BKM’nin T.C. Merkez Bankası nezdinde ki hesabından net olarak EFT yoluyla yapılmaktadır.22
b. Switch Sistemi
BKM‘nin kurulmasıyla birlikte kredi kartı sistemindeki en önemli gelişmelerden biri de “Switch Sistemi”dir.
Uluslararası kartlı sistem kuruluşlarının kural ları gereği, üzerinde bu kuruluşlardan birinin logosu bul unan bir kartın uluslararası kart kuruluşu ile anlaşmalı kart çıkaran kuruluşların üye işyerlerinde ve kartlı sistem kuruluşlarının anlaşmalı iş yerlerinde kabul edilme zorunluluğu bulunmaktadır. Üye işyerleri, anlaşmalı oldukları kartlı sistem kuruluşları nın çıkardığı kartlar ile yaptıkları işlemlerdeki risklerini en aza indirmek için bu kuruluşlardan yapılmak istenen işlem hakkında olumlu ya da olumsuz bir cevap almak zorundadırlar. Kart çıkaran kuruluşun kart hamilin yaptığı alışveriş için üye işyeri sözleşmesi yapan kuruluşa onay vermesi ve işlem tutarını ödemeyi üye işyerine garanti etmesine “Otarizasyon” denilmektedir.23
Kredi kartı ile yapılan işlemlerde P OS makinesinin yerine imprinter’ın kullanıldığı veya POS cihazı kullanılmasına rağmen cihazın çalışmadığı ya da on-line hizmete açık olmadığı hallerde, yapılan işlem tutarının üye işyeri limiti ve kart limitinin üzerinde olduğu durumlarda üye işyerlerinin kredi kartı merkezlerini telefonla aramak suretiyle yapılacak ödemenin kart limitini aşıp aşmadığı , kartın iptal edilmiş çalıntı ya da sahte olup olmadığının kontrol etmesi yani provizyon alması gerekmektedir. 24
21
TEOMAN, s. 24; YILMAZ, s. 8; İŞGÜZAR, s. 36; BUHUR, s. 18; BAYDEMİR, s. 2.
22
SAYIN, s. 7–8; YILMAZ, s. 8; BAYDEMİR, s. 3; TEOMAN, s. 27–28.
23
SAYIN, s. 8; AYDIN, s. 15.
24
Bkz, üye işyerinin yükümlülüklerine aykırı davranması halinde sorumluluğu konusunda, Üçüncü Bölüm, §. 8, s. 99–104.
BKM, yurtiçi kredi kartı ve banka kart ı otorizasyonunun gerçekleştirilmesi, Türk bankalarının ATM ve POS sistemi ağlarını n karşılıklı olarak müşterilerinin kullanımına açılması, uluslararası iletişim ağlarına tek noktadan bağlantı olanağı sağlanması, Türk bankaları tarafından ihraç edilmiş olan banka kartlarının takasını n gerçekleştirilmesi amacıyla 1993 yılında Switch sistemini kurmuştur. 25
Switch sistemi ile üye işyeri kart hamilini n ibraz ettiği kartı kullanmak suretiyle kart çıkaran kuruluşa ait pos makinesini kullandığında doğrudan, üye işyeri sözleşmesini yapan kuruluşa ait pos makinesini kullandığında ise BKM aracılığı ile kart çıkaran kuruluşa ulaşabilmekte ve harcama belgesinin gerektirdiği bütün bilgilerin dökümü alınabilmektedir. Bu sistem sayesinde daha önce bizzat telefonla gerçekleştirilen provizyon alım işlemi ortadan kakmıştır. Kartın POS cihazından geçirilmesiyle banka ile üye işy eri arasında direk iletişim kurulması sağlanarak bu kontrollerin kendiliğinden yapılmasına olanak veril miş ve böylece kredi kartlarının hukuka aykırı kullanma riski büyük ölçüde düş ürülmüştür.
Switch sistemi ile kredi kartları ile on -line otorizasyon hizme tinin yanı sıra farklı bankalara ait kredi kartlarının ATM ve POS paylaşımı hizmetleri de verilmektedir.26
3. 5464 Sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu
Kredi kartı sisteminin hızla gelişmesi ve kredi kartı kullanımının giderek yaygınlaşması kredi kartları na ilişkin kanuni bir düzenleme zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. Bu nedenle ilk kez 1993 yılında Türkiye Bankalar Birliği (TBB) nezdinde Türkiye İş Bankası A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. , Akbank T.A.Ş. ve Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O tarafı ndan oluşturulan bir komisyon tarafından taslak çalışmalara başlanılmış, 1995 yılında BKM A.Ş nezd inde çalışmalara devam edilmiş ve 1996 yılında oluşturulan taslak metin , o tarihte bakanlıkların denetimi ve gözetimi ile görevli T.C. H azine Müsteşarlığına teslim edilmiş ve müsteşarlık metni aynen benimsemiştir.
1999 yılında yürürlüğe giren 4389 sayılı Bankalar K anunu ile kurulan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) taslak metin üzerinde önemli değişiklikler yaparak 23 Şubat 2005 tarihinde taslağ ı tartışmaya açmıştır. 23 Şubat 25
SAYIN, s. 8; ATEŞ s. 37; İŞGÜZAR, s. 38; BAYDEMİR, s. 3.
26
2005 tarihli taslak metin üzerinde TBB ve diğer ilgili kamu kurumları ile yapılan görüşmeler sonrası oluş turulan yeni metin 5411 sayılı B ankacılık Kanunu’nun kanunlaşma sürecinin hemen ardından 21 Kasım 2005 tarihinde TBMM b aşkanlığına sevk edilmiş ve TBMM Avrupa Birliği U yum Komisyonu ile Sanayi, Ticaret, Enerji, tabi Kaynaklar, Bilgi ve T eknoloji Komisyonu tarafından incelenmek suretiyl e Genel Kurula sevk edilmiş ve Genel K uruldan geçmiştir.27
Bu uzun yasallaşma sürecinin ar dından 5464 Sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu 1 Mart 20 06 tarih ve 26095 sayılı Resmi G azetede yayımlanarak aynı tarih itibariyle yürürlüğe girmiştir.
Banka ve kredi kartlarına ilişkin olar ak ülkemizde yürürlükte bir kanuni düzenleme mevcut olmadığından, kanun’un yürürlüğe girmesinden önce kredi kartı sözleşmesinin tarafları arasındaki ilişkiler Borçlar Kanunu, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, Ticaret Kanunu hükümlerine göre yürütülmekteydi.
BKKKK’ dan önce tasarının kanunlaşma sürecinin uzaması ve acil çözüme ihtiyaç duyulması sebebi ile k redi kartları ile ilgili ilk kanuni düzenleme Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda değişiklik yapılmasına ilişkin 4822 sayılı Kanunda yer almıştır. 4822 sayılı kanunun 16. maddesi ile Tüketicinin Korun ması Hakkında Kanunun 10. maddesine 10/A olarak ek bir maddeyle kredi kartları ilk kez özel olarak düzenlenmiştir.28
Ülkemizde, kredi kartlarının kullanımında ilgili tarafların hak ve yükümlülüklerinin tespitinde hukuki alt yapının oluşturulmamış ve kredi k artlarının kullanımından doğan sorunların giderilmesinde yetkili mercilerin açıklığa kavuşturulmamış olması kredi kartı sisteminin etkin bir şeki lde işlemesine engel olmuştur. Bu nedenle kredi kartı sisteminin karmaşık ve iç içe geçmiş sözleşme yapısının ve bu sözleşmelerde tarafların sorumluluklarının sınırlarının çizilmesi bakımından kredi kartı ilişkisinin ayrı bir kanunda ayrıntılı olarak düzenlen mesi önemli bir gelişmedir.29
27
HİMMETOĞLU, Buket, Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu Değerlendirme Toplantısı, Bankacılar Dergisi, Mart 2006, S. 56, s. 94; Kanun un tümü üzerinde TBMM Genel Kurulunda yapılan görüşmelere ilişkin tutanaklar ve anılan Komisyon Raporları için bkz; AYCI, Emrullah / BİÇKİN, İNCİ/ ARTUNÇ, Mustafa, Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu, Kartal Yayınevi, Ankara, 2006, s. 132 – 254.
28
Ancak kredi kartı sisteminin özellikleri karşısında mevcu t tek maddelik bir düzenleme sorunları çözmede ve sistemin etkin bir şekilde işlemesini sağlamada olağan olarak yeterli olamamıştır
29
Bkz, kredi kartı ilişkisinin özel bir yasada düzenlenme nedenleri hakkında; SOP, Gülsün, Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanun Tasarısı, BKM. A.Ş. Hukuki Açıdan Banka ve Kredi Kartları
II. KREDİ KARTI TÜRLERİ
Kredi kartları öğretide çeşitli açılardan sınıfland ırmaya tabi tutulmuştur. Biz çalışmamızda kredi kartlarının sistemin içeri sindeki yerini daha iyi kavramak açısından kredi kartlarının kart çıkaran kuruluş, sözleşmesel sorumluluk, sağladığı olanaklar, geçerlilik alanı açısından yapılan sınıflandırmaları e le alıp inceledik.
A. Kredi Kartını Çıkaran Kuruluş Açısından
1. Kredi Kartı Kuruluşları Tarafından Çıkarılan Kartlar
Aynı zamanda çalışmamızın konusunu oluşturan bu kredi kartları, genellikle kartlı sistem kuruluşları ve kartlı sistem kuruluşlarından a ldıkları lisans kapsamında kart çıkaran kuruluşlar tarafından çıkar tılan kartlardır. Ancak bu kartlar işlevleri açısından gerçek anlamda kredi kartı olarak nitelendirilebil mektedir.30
Kartlı sistem kuruluşları, banka kartı ve kredi kartı sistemini kuran ve bu sisteme göre kart çıkarma ve üye işyeri anlaşma ya pma yetkisi veren kuruluşları ifade eder. Kart çıkaran kuruluşlar ise, k artlı sistem kuruluşu ile yaptığı sözleşmeye istinaden banka ve kredi kartı düzenleme yetkisine ve üye işyeri sözleşmesi imzalama yetkisine haiz banka ve diğer kuruluşları ifade eder.31
Bu tip kartların özelliği, kart çıkaran kuruluşların alıcılara mal ve hizmet sunma gibi bir yükümlülük altına girmeme si, aksine kart hamillerine anlaşmalı üye işyerlerinde nakit ödemeksizin mal ve hizmet alımı sağlamasıdır. Bu şekilde çıkarılan kredi kartları ile yapılan harcama tutarlarını kart çıkaran kuruluş üye işyerine ödemekte ve ödediği bu tutarı daha sonra kart hamilinden tahsil etmektedir.
2. Mal Satan Ya Da Hizmet Sunan İşletmeler Tarafından Çıkarılan Kartlar( Mağaza Kartları)
Kart çıkaran kuruluşların yanı sıra alıcıla rı kendisine bağlamak ve onların hesaplarını kontrol etmek iste yen işletmeler de kredi kartı çıkarmaktadır. Bu tip kartlar
Sempozyumu 11–13 Ekim, Abant Bolu 1996, s. 107; AYCI/BİÇKİN/ARTUÇ, s. 10; MALKOÇ, İsmail, Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu, Malkoç Kitabevi, Ankara 2007, s. 4; KUNTALP/PEKGÜÇLÜ, s. 132. Bkz, Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu Hükümetin Genel Gerekçesi, EKİNCİ (BKKKK), s. 12–14.
30
İŞGÜZAR, s. 47; BAYDEMİR, s. 8.
31
işletmelerin sadece kendi müşterileri için çıkardığı ve sadece kendi işletmelerinde geçerli olan kartlardır.
Bu kartlar, kredi kartlarının ilk ve ilkel modelini oluşturmakta ve kart çıkaran kuruluş olan ticari işletmenin iş yerlerinde kendi müşterilerine veresiye ya da taksitle alışveriş yapma imkânı sağlamaktadırlar. Genel anlamda kabul gören bir ödeme aracı niteliğine sahip olmadıklarından gerçek anlamda kredi kartı sayılmamaktadırlar.32
5464 Sayılı BKKKK’ nın 2. maddesi bu kanunun kapsamını düzenlerken mağaza kartlarını kanunun kapsamı içine almamıştır. Bu kartlar gerçek anlamda kredi kartının sahip oldukları özellikleri taşımamaları nedeniyle bizim inceleme konumuz içerisinde de yer almamaktadır
B. Sözleşmesel Sorumluluk Açısından 1. Asıl (Asli) Kart-Ek Kart
Kart çıkaran kuruluşun kredi kartı sahibi sıfa tıyla kendisine kart düzenlediği kredi kartı sözleşmesinin tarafı olan kart hamili kişinin kullandığı kart “asli kredi kartı”dır.33
Buna karşılık asıl kart sahibinin talebi üzerine onun sözleşme şartlarına göre, asıl kart sahibinin hesap numarası üze rinden ve asli kartın limiti ile sınırlı olmak üzere, kredi kartı sahibinin yakınları (eş, çocuk, kardeş gibi) tarafından kullanılmak üzere düzenlenen kredi kartına ek kart denilmektedir.34
Ek kart düzenlenmesi için öncelikle asli karta gereksinim vardır. Ek kartın varlığı ve geçerliliği asli kartın temelini oluşturan hukuki ilişkinin varlığı ve geçerliliğine bağlıdır.
Kredi kartı çıkaran kuruluş ek kartla yapılan alışveriş bedellerini de asli kart hamilinin hesabından tahsil ettiğinden ek kart hamilinin kredi değ erliliğini araştırmak zorunda değildir.
5464 sayılı BKKKK’un 9. Maddesinde ek kartın verilme koşulları yer almıştır. Buna göre ek kart, ancak asıl kart hamilinin talebi üzerine ve asıl karta bağlı olarak ve asıl kart limitini aşmamak kaydıy la düzenlenebilir.
32
İŞGÜZAR, s. 48; BAYDEMİR, s. 9; HİMETOĞLU, s. 94; ATEŞ, s. 10; ÇEKER, s. 7.
33
İŞGÜZAR, s. 44; ATEŞ, s. 19.
34
Ek kartın en önemli özelliği, ek karttan yapılan harcamalardan asıl kart hamilinin sorumlu olmasına karşılık ; asıl kart sahibinin yaptığı harcamalardan ek kart hamilinin sorumlu olmamasıdır. Diğer bir ifade ile ek kart hamili ek kartı ile yaptığı harcamalardan asıl kart hamili ile birlikte sorumlu olduğu halde, asıl kart hamilinin yaptığı harcamalardan ne asaleten ne de kefaleten sorumluluğu yoktur.35
2. Kişisel (Bireysel) Kredi Kartı-Firma Kredi Kartı
Kredi kartı sözleşmesinin bir gerçek kişi adına yapıldığı ve tüm harcamalardan kişisel olarak kart sahibinin sorumlu olduğu kredi kartlarına kişisel kredi kartları denir. Kredi kartlarının bilinen en yaygın türü budur. Bu tür kredi kartlarında kart hamili ile kredi kartı kurumundaki hesap sahibi aynı kişi olup; kartı sadece adına kart düzenlene n gerçek kişi kullanabilir. Bununla birlikte kartla yapılan harcamalardan da sadece gerçek kişi kredi kartı hamili sorumludur.36
Firma kredi kartları ise bir tüzel kişi adına veya tüzel kişinin yetkilisi adına düzenlenen kartlardır. Firma adına düzenlenmiş bulunan ve firmada görevli farklı kişilerin kullanma ye tkisine sahip olduğu kartlara “beyaz firma kredi k artı” denilmektedir. Bu kartla harcama yapacak kişiler başlangıçta gösterilmemiş olup, bu kartla yapılan tüm harcamalardan tek başına tüzel kişilik (firma) sorumludur. Bu kredi kartını firma adına kullanmış olan gerçek kişi, kartı kişisel ihtiyaçları için ya da firma ihtiyaçları dışında bir amaç için dahi kullanmış olsa kart çıkaran kuruluşa karşı sorumlu değildir. Onun bu amaç dışı kullanım da sorumluluğu kendi iç ilişkisinde kendi firmasına karşıdır.37
Firma kredi kartların da hem tüzel kişi hem de tüzel kişiyi temsile yetkili gerçek kişinin adlarının birlikte yer alması da mümkündür. Bu tür kartlara “kişiye bağlı firma kredi kartları” denir. Bu tür kartlarla yapılan harcamalardan tüzel kişi ile birlikte adına kart düzenlenen şirket yetkilisi de birlikte müteselsil sorumludur. Kart çıkaran kuruluş taraflardan herhangi birinden ödeme talebinde bulunabilir.38
35
İŞGÜZAR, s. 44; BAYDEMİR, s. 11; TEOMAN, s. 55; REİSOĞLU, Seza, Banka Kredi Kartları ve Uygulama Sorunları, Türkiye Bankalar Birliği , 27 Mayıs 2004 www.tbb.org.tr/turkce/konferans/SR-Banka%20Kredi%20Kartlari%20ve%20Uygulama%20Sorunlari.doc , s. 6; Ek kart hamilinin sorumluluğu yönünde bkz. Yargıtay 19. H.D., 04.05.1994 T., 93/4414 E., 94/4501 K. ve Y. 19.H.D., 9.6.1997 T., 96/8322E., 97/5977K., sayılı ilamı ( K OSTAKOĞLU, Cengiz, Banka Kredi Sözleşmeleri ve Kredi Kartlarından Doğan Uyuşmazlıklar -Akreditif, Beta Basım Yayım, İstanbul, 2006, s. 777); Ek kart ile ilgili ayrıntılı bilgi için Bkz, ATEŞ , s. 164; AÇIKGÜL, s. 147 -155.
36
İŞGÜZAR, s. 45; TEOMAN, s. 53; ÇEKER, s. 41; BAYDEMİR, s. 10.
37
İŞGÜZAR, s. 45; ÇEKLER, s. 42; BAYDEMİR, s. 10;TEOMAN, s. 53; ATEŞ, s. 18; SAYIN, s. 18;
38
Kurumsal kredi kartları (firma kredi kartları) 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Kapsamında değilken, sın ırlı da olsa 5464 sayılı BKKKK’ nın kapsamına girmiştir. BKKKK’ nın 43. maddesinde, tacirlere verilen kurumsal kredi kartlarına bu kanunun uygula nmayacak hükümleri düzenlen mektedir. Bu hükme göre, kanun’un asgari tutarın ödenmemesi halinde kartın iptalini düzenleyen 8. maddesinin 2. fıkrası, kart limitini düzenleyen 9. maddesi, kartın haksız kullanımı ve sigortalanmasını düzenleyen 12. maddesi, söz leşme şartlarını düzenleyen 24. maddesi, sözleşmede yapılacak değişikliklerin geçerli olma şartlarını düzenleyen 25. maddesi, faizin hesaplanmasını düzenleyen 26. maddesi, bu kanundan doğan uyuşmazlıklarda yetkili mahkeme ve mercileri düzenleyen 44. maddes i kurumsal kredi kartlarına uygulanmamaktadır.
C. Sağladığı Olanaklar Açısından
Kredi kartları sağladığı hizmetler yönünden bünyelerinde bir yandan ödeme kolaylığı sağlama unsurunu , diğer yandan da kredi sağlama unsurunu barındırırken; doktirinde, bu işlevlerinden hangisinin daha ağır bastığına göre “kredi kullanma olanağı sağlayan kartlar” ile “ödeme kolaylığı sağlayan kartlar” gibi bir sınıflandırmaya tabi tutulmuşsa da bu ayrımın günümüzde önemi yoktur. Zira artık kredi kartlarının tümü hem kredi kullanma olanağı sağlayarak hem de ödeme aracı olma niteliğini bünyesinde birlikte barındırarak “evrensel kredi kartı” niteliğini taşımaya başlamışlardır.39
D. Geçerlilik Alanı Açısından
Kredi kartları kullanım ve geçerlilik alanları bakımından yurt içi kredi kartları, yurt dışı kredi kartları ve uluslararası kredi kartları olmak üzere üçe ayrılmaktadırlar.
1. Yurt İçi Kredi Kartları
Kredi kartı sadece yurt içinde geçerli ise bu kartlara “yurt içi kredi kartı” veya “klasik kart” denir. Kart çıkaran kuruluşun yurt dışı uygulaması bulunmasına rağmen kredi kartı sahibi bu kartı sadece yurt içindeki mal ve hizmet alımları için kullanabilir. 40
39
İŞGÜZAR, s. 47. Doktrinde kabul gören bu ayrım için bkz, TEOMAN, s. 51; ÇE KER, s. 42 -vd; ATEŞ, s. 14- vd; BAYDEMİR, s. 12.
40
Ülkemizde kredi kartlarının birçoğu uluslararası kredi kartı kuruluşlarından olan Visa, Mastercard, Dinners club, Eurocard, amblemini taşıyor olsalar da yalnızca Türkiye’ de geçerli olmak üzere çıkarılmaktadır.
2. Yurt Dışı Kredi Kartları
Kredi kartının yurt içinde değil, sadece yurt dışında geçerli olmak üzere düzenlenen türüne “Yurt Dışı Kredi Kartı” denilmektedir. Bu kart ile yurt dışında yapılan harcamaları, kart hamili kendi ülkesinde döviz olarak veya ödeme günündeki karşılığı üzerinden Türk lirası olarak ödeyebilmektedir .41
3. Uluslararası Kredi Kartları
Yurt içinde ve yurt dışında geçerli olmak üzere düzenlenen hamille rine herhangi bir alan sınırlaması olmadan kredi kartı kurumu ile anlaşma yapmış tüm ticari işletmelerde, kendi ülkelerinde olsun ya da olmasın peşin para ödenmeden mal ve hizmet alabilme imkânı tanıyan kartlara “Uluslar arası Kredi Kartları” veya “Evrensel Kredi Kartları” denir.42
En çok bilinen ve uygulamada sıklıkla rastlanan evrensel kredi kartları, Visa, Mastercard, Dinners club, Eurocard, American Express dir.43
Bu kartların harcama limitleri daha yüksek olarak düzenlenmektedir. Uluslararası kredi kartla rıyla yurt içinde yapılan harcamalar Türk Lirası olarak borçlanılır ve Türk Lirası olarak ödenir. Yurt dışında yapılan harcamalar ise Döviz olarak borçlanılmasına rağmen kart sahibi borcunu dilerse dövizle dilerse ödeme günündeki karşılığı üzerinden Türk Lirası olarak öder.
§. 2. KREDİ KARTI SİSTEMLERİ
1. GENEL OLARAK KREDİ KARTI SİSTEMLERİ
Kredi kartı sistemine katılan tarafların sayısına göre kredi kartı sistemleri üçe ayrılmaktadır.
41
İŞGÜZAR, s. 46; SAYIN, s. 18.
42
İŞGÜZAR, s. 46; SAYIN, s. 18; TEOMAN, s. 58; BAYDEMİR, s. 13.
43
Bu kuruluşlar (kartlı sistem kuruluşları) kart çıkaran kuruluşlarla ve özelli kle bankalarla yaptıkları lisans sözleşmeleri çerçevesinde çalışmaktadırlar.
A. İki Taraflı Sistem
İki taraflı sistem, kart çıkaran kuruluşun, ka rtın kendisine ait şube veya işyerlerinde nakit ödemeden alışveriş yapılarak kullanılması amacı ile müşterilerine kredi kartı vermesi halinde söz konusu olur.44 Bu sistemde kredi kartı hamili ve kart çıkaran kuruluş olmak üzere sadece iki taraf mevcuttur. K art hamili bu sistemde sadece kart çıkaran kuruluşa ait işyerlerinde nakit ödemeden alışveriş yapabilir.
Bu sistemde çıkarılan kartlar kart çıkaran kuruluşa ait işyerleri dışında kullanılamadığından ayrıca üye işyeri olarak bir taraf mevcut değildir. Kredi kartı çıkaran kuruluşla üye işyeri özdeştir.
İki taraflı sistemde kredi kartının kredi kartı çıkaran kuruluşa bağlı şube veya işyerlerinde kullanılmasının ardından kredi kartı çıkaran kuruluş, kart hamiline bir harcama belgesi düzenleyip gönderir. Harcama belgesi gönderildikten sonra kart hamili borcu, kart çıkaran kuruluşla arasındaki sözleşmede belirlendiği üzere vadesi geldiğinde toplu ya da taksitle ödemektedir.45
Bu tür kartları çıkaran kurumların amacı, kart hamillerini işletmelerine bağlamak ve müşterilerin borç ve alacak durumun un izlenmesini sağlamaktır. Kullanım alanına ve çıkartılma amacına bakıldığında basit kart , tacir kartı, işletmeye özgü kart, satıcı kredi kartı olarak da nitelendirilen bu kartların gerçek anlamda bir kredi kartı sistemi oluşturmadığı öğretide genel kabul gören görüştür.46Bu nedenle iki taraflı kredi kartı sistemi içerisinde çıkarılan kredi kartları BKKKK’nın kapsamına alınmamış olup bizim de inceleme alanımız dışında kalmaktadır.
B. Üç Taraflı Sistem
İki taraflı sistemin, kart hamilin kredi kartı kullanmasını sadece kredi kartı çıkaran kurumun işyerleri açısından sınırlaması üç taraflı sistemin oluşturulmasına sebebiyet vermiştir. Üç taraflı sistem sayesinde kredi k artı taksitle mal satma vasıtası
44
Mark&Spencer ve Boyner mağazaları tarafından sadece kendi işyerlerinde geçerli olmak üzere çıkarılan kartlar örnek olarak gösterilebilir.
45
ÇEKER, s. 8; BUHUR, s. 22.
46
ATEŞ, s. 10; GÜDER, s. 5; TEOMAN, s. 47; BUHUR, s. 22; SAYIN, s. 63; İŞGÜZAR, s. 39; YILMAZ, s. 18; BAYDEMİR, s. 25; KUZU, s. 56; AKİPEK, Şebnem, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Çerçevesinde Kredi Kartları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, C. 52, S. 1, s.106.
olmaktan çıkarılmış, bir öde me vasıtası haline getirilmiş ve gerçek anlamda kredi kartı sisteminin temelleri atılmıştır.47
Üç taraflı sistemi “basit (saf) üç taraflı sistem” ve “genişletilmiş (özellikli) üç taraflı sistem” olarak ikiye ayırarak incelemek mümkündür.
1. Basit (Saf) Üç Taraflı Sistem
Bu sistemde, kart hamili ve mal ve hizmet sunan ticari işletmeni n yanında her iki tarafla imzaladığı sözleşmelerle sistemin organizasyonunu sağlayan kart çıkaran bir kurum vardır.
Üç taraflı sistemde kredi kartı , iki taraflı sistemde olduğu gibi ticari işletme tarafından değil amacı bu alanda faaliyet göstermek olan kart çıkaran kuruluşlar tarafından çıkarılmakta ve bu kartla yapılacak ödemeleri kabul eden bütün anlaşma lı üye işyerlerinde kullanılmaktad ır.
Basit üç taraflı sistemde kart çıkaran kuruluş, mal ve hizmet sunan işyerleri ile üyelik sözleşmesi imzalamakta ve böylece üye işyerleri de kart hamillerine nakit ödemeden mal ve hizmet alımı sağlamaktadır.
Kart hamilinin kredi kartını ibraz ederek yaptığı alışveriş neticesin de harcama belgesi düzenleyen üye işyer i, kart hamiline imzalattığı harcama belgesi ile kredi kartı çıkaran kuruma başvurarak kart hamili tarafından yapılan alışveriş tutar larını kart çıkaran kuruluştan tahsil etmektedir .
Bunun üzerine harcama belgelerinde ki tutarları üye işyerlerine ödeyen kart çıkaran kuruluş, üye işyerlerinin ibraz ettiği harcama belgesi tutarlar ını gösterir bir aylık hesap özeti düzenler ve bu aylık hesap özetini kart hamiline gönderir. Kart hamili ise, kartı çıkaran kuruluş ile imzalad ıkları kredi kartı üyelik sözleşmesi çerçevesinde , yaptıkları harcama tutarlarını kendisine aylık hesap özeti ile gönderildikten sonra süresi içerisinde kart çıkaran kuruma bu tutarı ödemekle yükümlüdür.
Kart çıkaran kuruluş bu sistemde, üye işyerlerine k arşı harcama tutarlarının kart hamili tarafından ödenmemesi rizikosunu üstlenmiş olur.48 Kart çıkaran kuruluş bu
47
ATEŞ, s.10; TEOMAN, s. 48; İŞGÜZAR, s. 40; BAYDEMİR, s. 25.
48
BUHUR, s. 22; ATEŞ, s. 11; ÇEKER, s. 8; ATAMER, M.Yeşim, Kredi Kartının Üçüncü Kişi Tarafından Hukuka Aykırı Şekilde Kullanılması Halinde Doğ an Zararı Kim Karşılayacaktır? , Bilgi Toplumunda Hukuk, Ünal Tekinalp’e Armağan, Beta Basım Yayım, C. II, İstanbul 2003, s. 996.
sistemde harcama belgesinin kendisine ulaşması ile aylık hesap kesim tarihi arasında geçen sürede kart hamiline bir kredi sağlamış olmaktadır.49
2. Genişletilmiş (Özellikli) Üç Taraflı Sistem
Kart çıkaran kuruluşların kendi adlarına bağımsız kredi kartı çıkarmak yerine banka kartı veya kredi kartı sistemi kuran ve sisteme göre kart çıkarma ve üye işyeri anlaşması yapma yetkisi veren uluslararası kredi kartı şirketleri ile anlaşarak lisans sözleşmesi yapmak suretiyle çıkardıkları ve kendi adlarıyla birlikte kartlı sistem kuruluşunun da adını taşıyan kartları pazarlamaya başlamalarıyla “genişletilmiş üç taraflı sistem” ortaya çıkmıştır.50
Kredi kartı kuruluşları bu sistemde imzaladıkları lisans sözleşmeleriyle önceden kartlı sistem kuruluşunun sahip olduğu üye işyeri ağından faydalanma hakkına sahip olurlar. Bununla birlikte kart çıkaran kuruluşlar , gerek lisans sözleşmesine dayanarak kendi ihraç etti ği gerekse aynı kredi kartı şirketleriyle anlaşan diğer kart çıkaran kuruluşların ihraç ettikleri kredi kartlarıyla yapılan harcama tutarlarını üye işyerlerine ödeme yükümlülüğü altına girerler.
Bu halde kart hamili ile sözleşme ilişkisi olmamasına rağmen, üye işyerinin anlaşmalı kurumunun harcama tutarını ödemekle yükümlü olması, kredi kartı şirketiyle imzaladığı lisans sözleşmesinden kaynaklanmaktadır. Ancak üye işyerinin anlaşmalı kurumu, kart hamili ile arasında sözleşme ilişkisi olmadığından ödediği bu harcama tutarını kart hamilinden talep hakkına sahip değildir.51 Bu noktada harcama tutarını ödeyen kurumun yapacağı iş harcama belgesi tutarlarını kart hamiline kredi kartını veren kurumdan tahsil etmektir.52 Bu ödemenin yapılmasından sonra kart hamilinin
49
SAYIN, s. 16; YILMAZ, s. 11; İŞGÜZAR, s. 41; BAYDEMİR s. 26; AKİPEK, s. 107. Karşı görüş için bkz, TEOMAN, s. 228 –vd.
50
Genişletilmiş üç taraflı sistemin uluslararası kartlı sistem kuruluşları açısından faydaları için bkz, AKYOL, Şener, Banka Sözleşmeleri, Ord. Prof. Dr. Kemaleddin Birsen’e Armağan, Afa Matbacılık, İstanbul 2001, s. 224-vd.
51
ÇEKER, s. 10; SAYIN, s. 17; BUHUR, s. 24; GÜDER, s. 6; AKYOL, s. 224.
52
Uygulamada kart çıkran kuruluş ile üye işyeri sözleşmesi yapan kuruluş arasında bir sözleşme yapılmamaktadır. Takas işlemi kart çıkaran kuruluşların kartlı sistem kuruluşlarıyla yaptıkları lisans sözleşmelerinde düzenlenmekte ve BKM ile yaptıkları hizmet sözleşmeleri nde yer almaktadır. Uygulamada bu tahsil BKM bünyesinde kurulan yurt içi takas ve hesaplaşma sistemi aracılığıyla gerçekleşmektedir. Harcama belgelerinin tek tek ibrazının gerekmediği bu sistem sayesinde BKM bünyesinden hizmet alan bank alar arasında kredi kartı işlemlerinden doğan borç ve alacaklar net olar ak T.C. Merkez Bankası nezdinde ki hesaplar ve bu bankaların EFT sistemi kullanılarak tasfiye olunabilmektedir. Bkz, TEOMAN, s. 27; BAYDEMİR, s. 36.
anlaşmalı kart çıkaran kurumu , kart hamiline hesap belgesi göndererek üye işyerinin anlaşmalı kuruluşuna ödediği bu tutarı kart hamilinden talep etmektedir.
Genişletilmiş kredi kartı sisteminin söz konusu olması sistemin işleyişini aradaki imzalanan lisa ns sözleşmesi dışında sözleşmeler ve tarafların yükümlülükleri açısından basit üç taraflı sisteme nazaran değiştirmediğinden çalışmamızın bundan sonraki kısmında yer alan açıklamalar basit üç taraf lı sistem üzerinden yapıl dı.
C. Karma Sistem
İki taraflı ve üç taraflı sistemin özelliklerini bir arada bünyesinde barındıran sistem “karma sistem”53, öğretide “genişletilmiş iki taraflı sistem”54 olarak da adlandırılmaktadır. Bu sistemde mal ve hizmet sunan ticari işletmeler, aralarında anlaşmak suretiyle kart ihraç etme yoluna giderler. Bu durumda sisteme katıla n ticari işletmeler, kendi çıkarttıkları kredi kartlarını olduğu gibi, diğer işletmeler tarafından çıkarılan kartları da ödeme aracı olarak kabul etmektedirler.
Buna göre ticari işletmelerin, kendi kart v erdiği müşterisiyle sözleşme ilişkisine girmesi halinde sist em iki taraflı; anlaşma dâhilin de bir başka işletmenin, bahsedilen müşteriyle sözleşme ilişkisine girmesi halinde sistem üç taraflı bir nitelik göstermektedir.55
Bu sistemin en klasik örneğini Air Travel Card adı ile Universsal Travel Plan (UATP) tarafından çıkarılan kart o luşturmaktadır. Dünyada nerdeyse tüm hava yolu şirketleri bu kart organizasyonuna dâhil olmuşlardır. Bu organizasyona katılan kart hamilleri nakit ödeme yapmadan uçak bileti alabi lmektedir.56
II. KREDİ KARTI SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ
Kredi kartı uygulamasında kart çıkaran kurum, üye işyeri ve kart hamili olmak üzere üç taraf vardır. Kart çıkaran kurum, kredi kartı düzenleme yetkisine sahip bankalar veya diğer kuruluşları; Üye işyeri, üye işyeri anlaşması yapan kuruluşlar ile yaptığı sözleşme çerçevesinde kart hamiline nakit ödemeden mal ve hizmet temin 53
BUHUR, s. 24; ATEŞ, s. 12; ÇEKER, s. 12; TEOMAN s. 49.
54
TEOMAN, s. 49.
55
TEOMAN, s. 49; BUHUR, s. 25; ATEŞ, s. 12; BAYDEMİR, s. 27; ÇEKER, s. 12.
56
Eğer kart hamili olan yolcu, kendine kartı veren hava yolu şirketinden bilet alırsa; gerçek anlamda iki taraflı, başka bir hava yolundan alır sa; üç taraflı kredi kartı sistemi söz konusu olmaktadır. Bkz, TEOMAN, s.49.
