Kiel Kanalı’nın Hukuki Boyutu

Kuzey Denizi ve Baltık Denizi’ni birbirine bağlayan ve tamamı Federal Almanya ülkesinde bulunan bu kanal, Almanya tarafınca yapılmıştı. Bu kanal, iç sular rejimine tabi kılınan bir suyoludur. Birinci Dünya Savaşı’nın sonucunda imzalanan 1919 Versay Andlaşması ile kanal uluslararası bir statüye geçmiş ve Almanya ile barış içinde olan bütün devletlerin ticaret ve savaş gemilerine açık ve serbest olması kabul edilmiştir193

.

Versay Andlaşması’nın kanal üzerinde düzenlemelerine 6. bölümde yer verilmiştir. Andlaşmanın 380. maddesinde Kiel Kanalı ve yaklaşımları, Almanya ile

191 _{Tablo. 2, Traffic Data, Kiel Kanalı Resmi İnternet Sitesi, http://www.kiel-canal.org/english.htm,} (02.06.2017).

192_{General Information About Kiel-Canal Transits, (2005), Uca I United Canal Agency GMBH,} http://www.kiel-canal.de/bilder/pdf_files/max_dimensions_kiel_canal_072005.pdf, (02.06.2017).

barış içerisinde olan tüm ticaret ve savaş gemilerine açık ve ücretsiz olarak yararlanma hakkını tanımaktadır. Tüm güçlerin, vatandaşları, mülkleri ve gemileri ücretler, tesisler ve diğer tüm açıdan kanalın kullanımında eşitlik ilkesi esas alınacaktır. Polis, gümrük, sıhhi, göç ya da göçmenlik düzenlemelerinden ve yasaklanmış malların ithalatı ya da ihracatı ile ilgili olanların dışındaki kişilerin ya da gemilerin hareketine herhangi bir engel konulmamaktadır (381. Madde). Kanalın bakımı ve düzenlenmesi konusundaki maliyetini adil bir şekilde karşılayarak bunun ücreti alınabilir (382. Madde)194

.

Transit mallar mühür altında ya da gümrük temsilcilerinin gözetiminde olacaktır. Malların yüklenmesi, boşaltılması ve gemiye yolcuların bindirilmesi ve çıkartılması sadece Almanya tarafından yapılacaktır (383. Madde). Andlaşmanın maddeleri dışında Kiel Kanalı’ndan geçişte hiçbir masraf veya vergi alınmamaktadır (384. Madde). Almanya Hükümeti seyrüseferi engelleyecek veya tehlike durumunda müdahale etmekle ve engeli ortadan kaldırmakla yükümlüdür. Almanya kanal ve kanalın yakınlarından seferi engellemek için hiçbir şekilde teşebbüste bulunamaz (madde 385).

Versay Andlaşması’nın altıncı bölümün son maddesinde ise 380 - 386. maddelerinin yorumlanması konusunda uyuşmazlıkların ihlal edilmesi durumunda, ilgili iktidar Milletler Cemiyeti’ne itirazda bulunabilir (madde 386)195.

Versay Andlaşması’nda, limanlar, demiryolları ve suyolları başlıklı bölümde de bahsedilmektedir. Andlaşmanın 321. maddesine göre Almanya’nın suyolu ve kanallardan uluslararası transit yolculukları için en uygun güzergâh üzerinden vatandaşları aracılığıyla transit geçiş özgürlüğü vermeyi taahhüt eder. Müttefikler ve ilgili güçlerin bu amaçla karasularından geçişine izin verilecektir. Hiçbir gecikme ve kısıtlama getirilmeyecektir. Müttefiklerin, ilgili devletlerin limanları tam indirimli tarifeye tüm iyiliklere tabidir (325. madde)196

.

194 _{Versay Andlaşması, (1919), https://www.loc.gov/law/help/us-treaties/bevans/m-ust000002-0043.pdf,} (02.06.2017).

195

Versay Andlaşması, (1919), https://www.loc.gov/law/help/us-treaties/bevans/m-ust000002-0043.pdf, (02.06.2017).

196 _{Versay Andlaşması, (1919), https://www.loc.gov/law/help/us-treaties/bevans/m-ust000002-0043.pdf,} (02.06.2017).

2.1.3.3.1. 1923 Wimbledon Vapuru Olayı

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra akdedilen Versay Andlaşması, Kiel Kanalı’na uluslararası bir statü tanımıştı. Hitler, 1936’dan itibaren Versay Andlaşması’na aykırı olarak hareket ederek kanaldan geçişleri denetim altına almıştı. İkinci Dünya Savaşı döneminde Polonya – Sovyet Rusya Savaşı’nda, bir Fransız şirketi hesabına, Polonya kuvvetlerine savaş malzemesi götürmekte olan S.S. Wimbledon adlı İngiliz ticaret gemisini durdurmuştu. Almanya’nın tarafsızlığını korumak amacıyla ve iç hukukun öngördüğü tarafsızlık kurallarını uygulayarak geçiş izni vermemişti. Bu durum karşısında bir tarafta Almanya diğer tarafta İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya ve müdahil olan Polonya arasında çıkan uyumsuzluk yüzünden Divan’a başvurulmuştu197

.

Wimbledon Vapuru davasının sonuçları şu şekildedir:

21 Mart 1921 günü Wimbledon Vapuru sabah saatlerinde Kiel Kanalı’nın girişinde kendisini tanıtmıştır. Kanal Trafik Müdürü, Almanya tarafsızlığını ilan ettiği için Rusya ile Polonya bağlantılı bir gemiyi kabul etmedi. Ertesi gün Berlin’de Fransız Büyükelçisi, Alman Hükümeti’nden bu yasağı geri çekmesini, Wimbledon’nın Versay Andlaşması’nın 380. maddesine uygun olarak Kiel Kanalı’ndan geçmesini talep etti. 26 Mart’ta Alman Hükümeti’nin Danzing’deki Polonyalı askeri komisyona gönderilen bir mühimmat ve topçu depolarının yükünü taşıyan bir gemiye kanaldan geçmesine izin verilmediği yönünde bir yanıt geldi. Almanya, 25 Temmuz 1920’de Almanya Tarafsızlık Emirleri Kararı’nda Polonya ya da Rusya için bu tür yüklerin transit geçişlerini yasaklamıştır. Almanya’ya göre de Versay Andlaşması’nın 380.maddesi bu emirlerinKiel Kanalı’na uygulanmasına engel değildir. Wimbledon, 6 Nisan’da varış noktası olan Danzig’e ulaştı, on bir gün gözaltında tutuldu198

.

Versay Andlaşması’nın ihlali için 15 Şubat 1922’de yargılama yetkisi için Daimi Uluslararası Adalet Divanı’na başvurulmuştur. Bu başvurunun dayanak noktası da, Versay Andlaşması’nın 386. maddesinde yer alan; herhangi bir ihlal durumunda 380-386. maddelerin yorumundan doğacak uyumsuzluklara karşı Milletler Cemiyeti’nin

197 _{Meray, a.g.e., ss. 372-373., Toluner, a.g.m., s.153., Sur, a.g.m., s.353.}

198_{Wimbledon Vapuru Davası, (1923), http://www.icj-cij.org/files/permanent-court-of-international-} justice/serie_A/A_01/03_Wimbledon_Arret_08_1923.pdf, (02.06.2017).

oluşturduğu yargılama yetkisine başvurabilirler, maddesi gereğince işleme başlamışlardır199

.

Bir devletin akarsuyu olan devletin gemilerinin kullandığı ulusal bir suyolu olmaktan Versay Andlaşması ile çıkmış, uluslararası suyolu haline gelmiştir. Andlaşma Baltık Denizi’ne daha kolay ulaşımı garanti etmişti. Düzenleme uyarınca Kiel Kanalı savaş gemileri ve ticaret gemileri arasında herhangi bir ayrım yapmaksızın gemilere eşitlik temelinde açık olmalı ancak bunun tek bir koşulu vardır o da Almanya Devleti ile barış halinde olmak. Bu nedenle Almanya, düşmanlarının kanaldan geçmesine izin vermediği için düşmanlara karşı kendini savunma hakkı tanınmaktadır200

.

Almanya ile barış içinde kalan iki devlet arasında bir çatışma olması durumunda ve kanala ulaşımı engellediği için Wimbledon’nun geçişi engellenmiştir gibi bir açıklama yapmaması, Almanya Devleti’nin kasti bir şekilde geçişi engellediği yorumlarının yapılmasına sebep olmuştur. Almanya Hükümeti Wimbledon olayı meydana geldiğinde savaşta olan ülkelerin savaş gemilerine Almanya ile barış içinde herhangi bir şekilde kapatma hakkına sahip olduğunu iddia etmedi. Nisan 1921 tarihinde Büyükelçiler Konferansı Başkanlığına, Alman delegasyonun başkanının notunda Almanya Hükümeti’nin kendi tarafsızlık kararını sadece ticaret gemilerine uygulamayı iddia ettiği ifade edilmiştir201

.

Wimbledon, Kiel Kanalı’ndan geçseydi, Almanya’nın tarafsızlığı bozulmadan kalırdı. Bu sebeple Almanya’nın tarafsızlığından dolayı sadece Kiel Kanalı yoluyla Wimbledon’un geçişini yasaklamıyor tam aksine geçişine izin verme yetkisine sahip oluğunu açıklamaktadır. Ayrıca da Versay Andlaşması’nın 380.maddesi gereğince izin vermekte yükümlüdür. Almanya, Sovyet Rusya – Polonya Savaşı’ndaki tarafsızlığını ilan etmekte ve düzenlemekte özgürdür, ancak 28 Haziran 1919’da Versay Andlaşması’ndan doğan yükümlülüklere saygı göstererek muhafaza etmesi şartına tabidir. Almanya barış zamanında olduğu gibi savaş zamanında Kiel Kanalı, Almanya

199_{Wimbledon Vapuru Davası, (1923), http://www.icj-cij.org/files/permanent-court-of-international-} justice/serie_A/A_01/03_Wimbledon_Arret_08_1923.pdf, (02.06.2017).

200

Wimbledon Vapuru Davası, (1923), http://www.icj-cij.org/files/permanent-court-of-international- justice/serie_A/A_01/03_Wimbledon_Arret_08_1923.pdf, (02.06.2017).

201_{Wimbledon Vapuru Davası, (1923), http://www.icj-cij.org/files/permanent-court-of-international-} justice/serie_A/A_01/03_Wimbledon_Arret_08_1923.pdf, (02.06.2017).

ile barış içinde olan her ulusun, her gemiye açık olduğu gibi Wimbledon’a açık olmalıydı202

.

Mahkeme davalı Almanya’nın, kanal yoluyla Wimbledon gemisinin geçişini haksız bir şekilde reddettiği sonucuna vararak, Fransa adına tazminat ödemelidir. Çünkü şirket ‘Les Affreteurs Reunis’ olarak bilinen Fransa tarafından kiralanmıştı. Kiel Kanalı, Versay Andlaşması ve dava sonucuna da bakılarak iç sular rejimine tabi olan kanala, artık uluslararası bir statü atandığını göstermektedir203

.