KİLİSE VE EVHARİSTİYA

Grekçe “toplantı” anlamına gelen “ekklesia” kelimesinden türetilen kilise,416

Hıristiyan inancında pek çok anlamı barındırmaktadır. Süryani Kadim Kilisesi’nde kilisenin evharistiya ayiniyle kurulan ilişkisinin anlaşılması için öncelikle bu kelimenin Hıristiyan düşüncesinde çağrıştırdığı bazı anlamlara değinmekte fayda vardır. Hıristiyanlıkta kilise, Hıristiyan cemaatinin adıdır. İlk kiliseyi, İsa'nın etrafında toplanan ilk cemaat teşkil etmektedir.417 _{Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde kilise}

kelimesinin cemaatin toplanma yerlerini Yahudilerin ibadet mekânı olan sinagogdan

415 _{Seyfeli, Ermeni Kilisesi’nde Sakramentler, s. 288.}

416 _{J. J. O’Rourke, “Church, I (İn The Bible)”, NCE, Gale, USA 2003, Vol. 3, s. 575.} 417 _{Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, s. 387.}

ayırmak için kullanıldığı da düşünülmektedir.418 _{Yeni Ahit metinlerinde ise bu kelime;}

“Tanrı’nın halkı”, “Mesih’in bedeni”, “yeni İsrail” ve “Tanrı’nın Krallığı” gibi anlamlara gelmektedir.419 Görüldüğü üzere kilise kelimesi, mekân ve topluluk

anlamlarının yanında Hıristiyan inancında yeri olan bir takım mistik anlamları da barındırmaktadır.

Evharistiya ayininin icra mekânı olan kilisenin yapısı evharistiyanın anlam ve önemini yansıtan bir düzene sahiptir. Kurban yeri olan kilisede her uygulama evharistiyaya göre belirlenmiş gibidir. Zira ayinin gerçekleştirildiği mezbahın kilisenin merkezinde olması, bu sakramentin önemini göstermektedir.

Süryani Kadim Kilisesi’nde “Mesih’in bedeni” olan kilisenin yapısı da bu anlama paralel olarak insan bedenine benzetilmektedir. Bu doğrultuda kilisenin içyapısı insan bedeninin üç bölümünü temsil edecek şekilde üç kısım olarak görülmektedir. Kilisede ayinin yönetildiği yer olan mihrap, kilisenin baş kısmını sembolize eder. Zira ayinde kilisenin başı olan İsa Mesih’i temsil eden kâhin ayini bu bölümden yönetir. Ayinde ilahileri okuyan ruhanilerin yer aldığı gruplar bölümü kilisenin kollarını simgeler. Cemaatin bulunduğu, aynı zamanda kilisenin en geniş yeri olan nef bölümü ise, kilisenin göğüs ve ayaklarını temsil eder.420

Evharistiya ayini bir Hristiyan’ın bütün hayatını etkileyen geniş bir anlam yelpazesine sahiptir. Kilisede ayinin yapılmasından önce kilise çanları çalınarak cemaat ayine davet edilir. Çan sesleri, cemaati dünyevi yaşamlarından uyanarak ilahi bir ortamda yenilenmeye çağırmaktadır. Ayine katılan cemaatin hafta boyunca paslanan ruhlarının ayine iştirak edilerek yenilendiğine inanılmaktadır. Böylece Mesihe iman etmekten kaynaklanan mesuliyetleri taşıyan yeni bir cemaat oluşmaktadır. Kilisede yapılan dini törenler, kilisenin kâmil olan çehresini sembolize eder.421

418 _{Lewis S Mudge, “Church: Ecclesiology”, Encyclopedia of Religion, Thomson Gale, USA 2005,} Vol. 3, s. 1770. Ayrıca bkz. John Oman, “Church”, ERE, Charles Scribner’s Sons, New York 1912, Vol. 3, s. 617.

419 _{Mudge, a. g. md., s. 1770. Ayrıca bkz. F. X. Lawlor ve D. M. Doyle, “Church, II (Theology Of)”,}

NCE, Gale, USA 2003, Vol 3, s. 580; Oman, a. g. md., s. 618.

420 _{Akgüç ve Koç, “Kilisede Bulunan Sembolik Eşya ve İşaretler-1”, s. 37.} 421 _{Aydın, Kurobo, s. 11.}

Kilise içinde kutsal kurbanın sunulduğu yer olan mezbah, kilisenin en önemli yeridir. Hayat sofrası (Fothur haye) da denen bu yer, tabla şeklindeki bir masa ve etrafındaki mekâna verilen isimdir. Mezbah, insanlığın günahlarının bağışlanması için canını feda eden İsa Mesih’in mezarını temsil eder.422 _{Mezbah, kilisede doğu yönüne}

inşa edilir. Kilisede doğu yönüne dönük olarak dua etmek, Mesih’in gelişini beklemek anlamına gelir. Zira gerek Eski Ahit halkı olan Yahudiler, gerekse Hıristiyanlar Mesih’in doğu yönünden geleceğine inanırlar.423

Mezbah, Eski Ahit geleneğindeki en kutsal yeri temsil eder. Burası Mesih’in son akşam yemeğini yediği masadır. Bu masada Mesih kendisini Baba’ya sunmuş, kilisesine bunu anması için emir vermiştir.424 Mezbah, “hayat sofrası” olarak kutsal kurban şeklinde kendisini sunan Mesih demektir. Cemaatin her ferdinin, ruh ve fikirlerini bir mezbah olarak tesis etmesi gerekir. Mesih, insanlar için “fothur haye” yani hayat sofrası olmuştur. Bu sofradan yiyen ebedi hayata nail olur.425

Mezbah, kutsal kurban için takdim mekânı olduğundan, kilise takdisi esnasında murun ile takdis edilir. Mezbah, Ortodoks kiliselerinde dört incili sembolize eden dört sütun üzerine inşa edilir. Mezbahın üzerinde yıldızlarla süslenmiş mavi kubbe, yere açılan gökyüzünü sembolize eder. Bu, ayin esnasında göklü ve yerli varlıkların Allah’ın varlığı etrafında birleşmesi anlamına gelir.426 _{Mezbah üzerinde bulunan}

mumların ayin esnasında yakılması, gerçek ışık kaynağı olan Mesihi sembolize eder. Mumların ışığının mezbah üzerindeki aksi, göksel krallığın yerdeki tecellisini sembolize eder.427

Mezbah üzerinde bulunan diğer ayin eşyalarının sembolik anlamları şöyledir; Kâse ve Tepsi: İsa Mesih’in öğrencileriyle beraber yediği Son Akşam Yemeği’nin bir göstergesidir.

422 _{Akgüç ve Koç, “Kilisede Bulunan Sembolik Eşya ve İşaretler-1”, s. 37. Ayrıca bkz. Şimşek,}

Süryaniler ve Diyarbakır, s. 106.

423 _{Aydın, Kurobo, s. 41.}

424 _{Seyfeli, Ermeni Kilisesi’nde Sakramentler, s. 330.} 425 _{Aydın, Kurobo, ss. 43-44.}

426 _{Aydın, Kurobo, s. 8.} 427 _{Aydın, Kurobo, s. 44.}

Yıldız (Kavukbo): Mesih’in doğumunda mağarayı aydınlatan yıldızı sembolize eder.

Kaşık (Tarvodo): Meleklerin sunaktan maşa ile alıp, suçlarının bağışlanması için Peygamber Yeşaya’nın ağzına koydukları ateş koruna benzetilmektedir.

Sünger (Esfuğo): İsa Mesih’in oturduğu rahmet tahtını sembolize eder. Anafora: Mesih’in mezar taşını sembolize eder. Bunun yanında, tanrısal gizlerin insanlar tarafından algılanamazlığını sembolize eder.

Mendil (Şuşepho): İsa Mesih’in yaralarını saran bezleri sembolize eder. Levha (Tablitho): İsa Mesih’in haçını sembolize eder. Tablitho üzerinde bir günde iki ayin yapılamaz. Bunun sebebi İsa Mesih’in bir kez haça gerilmiş olmasıdır.

Buhurdanlık (Firmo): Buhurdanlığın üstündeki tutamaç Tanrısallığı, küçük kubbesi gök kubbeyi, üç zinciri ise kutsal üçlüğü sembolize eder. Zincirlerdeki dokuz küçük çıngırak, meleklerin dokuz sınıfını simgeler. Yukarıdaki kubbeyi aşağıdaki kubbeye bağlayan zincir, gökten inerek tenleşen Üçlü Birlik’in ikinci uknumu olan İsa Mesih’i temsil eder. Bu zincirde bulunan üç küçük çıngırak, gökten inerek tenleşen İsa Mesih’in Üçlü Birlik’le aynı tözden olmasını sembolize eder. Ateşin bırakıldığı kısım, ateşi yani Mesih’i karnında taşıyan ve yanmayan Bakire Meryem Ana’yı simgeler. Yanan buhurun yayılan güzel kokusu Meryem Ana ve azizlerin dualarını sembolize eder. Buhurdanlığı taşıyan kişinin kilisedeki turu, Mesih’in yeryüzündeki öğretişlerini ve tekrar göğe yükselişini canlandırır.

Marvatho: Ayin esnasında meleklerin üst sınıfı olarak görülen Serafim meleklerinin kuroboyu sevgiyle anmalarını ve nöbet duruşlarını sembolize eder.

Sesle: Mesih’in ten ve kanının tezahürat ile karşılanmasını temsil eder. Yastık (Gomuro/Esodo): İsa Mesih’in yargılama gününde oturacağı Adalet Tahtı’nı sembolize eder.

İncil Kürsüsü (Goğulto): Goğulto Süryanicede İsa Mesih’in haça gerildiği yer olan Cilcile anlamına gelir. Bu sehpa İsa Mesih’in kutsal makamını temsil eder.

Perde (Vilo): Gök kubbe ve göksel konağın gizliliğini simgeler.

Resim ve Tablolar: Başta Meryem Ana olmak üzere, Hıristiyan inancını en iyi şekilde yansıtan azizlerin ve fedakâr din adamlarının erdemli, temiz ve örnek yaşamlarından esinlenmek için kullanılır.428

Kilisenin unsurlarından biri de kâhindir. Kilisede evharistiya ritüelini idare eden kâhin, sembolik anlamda, baş kâhin olan İsa Mesih’in yerini tutar. Bu nedenle ayini idare eden ruhbanın her yönüyle hazır, günahlarını itiraf edip arınmış, cemaatin her bir üyesiyle barışık, maddi temizliklerini yapmış olması gerekir. Kâhinler, Mesih’in vekilleri sıfatı ile onun adına ayini yönetir, İncili vaaz eder ve kiliseyi idare ederler. Evharistiya ayininde cemaati birbirine yaklaştıran, onu birleştiren ve bu birliği koruyan İsa Mesih’tir. Ayin icrasında Mesih bizzat hazır bulunur, vaazda bulunan ruhaninin temsilinde O bizzat konuşur.429

Evharistiya ayini esnasında kilise, göksel gelin olarak göksel damat İsa Mesih ile beraber durur. Böylece evharistiya ayini, Mesih’in ölüm ve dirilişini anmak üzere icra edilen bir düğün merasimi olur. Kâhinlerin önderliğinde, diyakoslar ve tüm cemaat, aralarında hazır bulunan Mesih’in etrafında canlı bir iman birliği teşkil etmelidir. Kâhin, önder olarak cemaati kilisede yönetir. O, cemaatin şükran ve rica dualarını telaffuz edince, cemaatin yöneticisi olarak bu duaları Rabbe havale eder.430