Kişilik Yaklaşımını Benimseyen Ölçüm Gereçleri (Trait Measures) Duygusal zekanın tanımını kişilik temelli yapan araştırmacıların geliştirdikleri

gereçler (‘trait measures’) bireylerin kişisel özellikleri eksenli sorular içermektedir. Bu tür gereçler çoğunlukla katılımcıların kendi kendilerine cevapladıkları soru formu şeklindedir. Söz konusu gereçler arasında Reuven Bar-On tarafından geliştirilen Bar-On Duygusal Zeka Ölçeği (‘Bar-On EQ-i’), Cooper (103) tarafından tasarlanan Duygusal Zeka Haritası (‘EQ Map’) ve Boyatzis et al., (94) tarafından geliştirilen Duygusal Yeterlik Ölçeği (‘Emotional Competence Inventory–ECI’) bulunmaktadır.

2.1.3.1.1. Bar-On Duygusal Zeka Ölçeği (‘Bar-On EQ-i’)

Duygusal zekanın ölçümünü, katılımcıların kendilerini rapor etmesi yöntemiyle gerçekleştiren gereçlerden en fazla bilineni Bar-On (104) tarafından tasarlanan Duygusal Zeka Ölçeği (Emotional Quotient Inventory–EQ-i)’dir (105). Bu test, beş boyutta gruplanmış toplam 133 önermenin 5’li Likert tip ölçekte yer aldığı uzunca bir soru formudur. Beşli Likert kutupları 1 = Katılmıyorum (‘not true of me’) ve 5 = Katılıyorum (‘true of me’) olarak tanımlı (104) ölçekteki önermelere yanıt verilmesi, çalışmamızın öntest aşamalarındaki deneyimlerimize dayanarak ve Bar-On and Parker (106)’ın da belirttiği gibi, yaklaşık yarım saat sürmektedir. Boyutlar (i) genel ruh durumu (‘general mood’), (ii) kişilerarası beceriler (‘interpersonal EQ’), (iii) kişisel beceriler (‘intrapersonal EQ’), (iv) stresle başa çıkma (‘stress management’) ve (v) uyumluluk (‘adaptability’) olarak adlandırılmıştır. Her boyutun altında da, ilgili boyutu oluşturan ve farklı kişilik özelliklerini temsil eden toplam 15 alt boyut bulunmaktadır

(bkz. Çizelge 2.1). Ölçeğin geçerliği ve güvenilirliği üzerine pek çok araştırmacı incelemelerde bulunmuştur (104,107,108,109). Farklı örneklem grupları üzerindeki bu uygulamalar Bar-On EQ-i gerecinin yüksek düzeyde güvenilir olduğu yönünde bulgular sunmaktadır (110).

Çizelge 2.1. Bar-On EQ-i gerecini oluşturan ana ve alt boyutlar ve bu boyutların ölçtüğü bireysel yetenekler

EQ-i Boyutlar

Alt Boyutları Boyutun/Alt Boyutun Ölçtüğü Yeterlilik Genel Ruh Durumu Kendi kendini motive edebilme

İyimserlik Olumlu olabilme ve hayata iyimser gözle bakabilme Mutluluk Kendiyle, diğerleriyle ve hayatla barışık olabilme Kişilerarası Beceriler Sosyal farkındalık ve kendi iç dünyasıyla bütünlük

Empati Diğerlerinin duyguları üzerine farkındalık ve

başkalarının duygularını anlayabilme

Kişilerarası İlişkiler Diğerleriyle iyi ilişkiler kurabilme ve yürütebilme Sosyal Sorumluluk Kendini üyesi olduğu sosyal grup içinde

tanımlayabilme ve diğerleriyle geçinebilme Kişisel Beceriler Öz farkındalık ve kendini ifade edbilme

Bağımsızlık Kendi kendine yeterlilik ve hisselerinde

diğerlerinden bağımsız olabilme

Duygusal Benlik Bilinci Kendi duygularının farkında olabilme ve onları anlayabilme

Kendine Güven Duygularını ve kendini, etkin ve yapıcı şekilde ifade edebilme

Kendine Saygı Kendini doğru algılayabilme, anlayabilme ve kabullenebilme

Gerçekçilik Tarafsızca kendi duygularını değerleyebilme ve dış dünyanın gerçeklerine göre hareket edebilme

Problem Çözme Etkili şekilde kişisel ya da kişilerarası sorunları çözebilme

Kaynak: Bar-On (48)

Geliştirilmesi ardından kısa sürede 30 dile çevrilen EQ-i, duygusal zeka araştırmalarında sıkça kullanılan gereçlerdendir (48). Çizelge 2.1’de EQ-i gerecini oluşturan ana ve alt boyutların bireylerde hangi duygusal ve sosyal yeterliliği ölçtüğü sunulmaktadır. Gençlere yönelik duygusal zeka araştırmalarında kullanılması amacıyla Bar-On and Parker (106) tarafından EQ-i Gençlik Sürümü (‘EQ-i Youth Version’)

hazırlanmıştır. Daha sonra EQ-i ölçeği geliştirilerek “Bar-On EQ-i 2.0” sürümü oluşturulmuştur (21).

Bar-On EQ-i ölçeği ilk kez 2001 yılında Acar (4) tarafından Türkçeye çevrilerek doktora seviyesinde bir araştırmada kullanılmıştır. Pek çok Türk araştırmacı tarafından yüksek lisans ve doktora tez çalışmalarında ve makale türünde yayınlarda ölçeğin bu Türkçe sürümü kullanılmıştır. Söz konusu bu Türkçe yayınlar ile ilgili ayrıntılı bilgi

‘3.1. Gereç’ başlığı altındaki bölümde sunulmaktadır (tez düzeyinde Türkçe sürüm uygulamalarının güvenilirlik düzeyi karşılaştırması için bkz. Çizelge 3.5). Duygusal zeka ve liderlik tarzı ilişkisini spor yöneticileri genelinde inceleyen bu tez çalışmamızda Bar-On EQ-i gerecinin Türkçe sürümü kullanılmıştır.

2.1.3.1.2. Duygusal Zeka Haritası (‘EQ Map’)

Kişilik yaklaşımını benimseyen ölçüm gereçlerinden bir diğeri Richard Cooper tarafından geliştirilen Duygusal Zeka Haritası (‘EQ Map’)’dır (103). Kanada ve Amerika’daki işletmelerin yöneticileri üzerinde uygulanarak geliştirilen bu gereç, örgütsel yapı genelinde duygusal zeka incelemeleri amaçlıdır. Bar-On tarafından geliştirilen EQ-i gibi EQ Map’da beş boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutlar şunlardır: (i) mevcut çevre (‘current environment’), (ii) duyguları ifade etme (‘emotional literacy’), (iii) duygusal yeterlilikler (‘EQ competencies’), (iv) duygusal değerler ve tutumlar (‘EQ values and attitudes’) ve (v) duygusal çıktılar (‘EQ outcomes’) (111,105). Her boyut, kendinin birtakım unsurlarını tanımlayan bazı alt boyutları kapsamaktadır. Bu alt boyutların toplam sayısı 21’dir (111). Bilimsel yayınlarda bu ölçeği kullanarak yapılan araştırma sayısı Bar-On EQ-i’ye kıyasla daha azdır; bu yüzden geçerlilik ve güvenilirliği hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır (105). Bu durumun nedeni Bar-On EQ-i’nin örgütsel yapı haricinde de kullanılabilmesidir (93).

2.1.3.1.3. Duygusal Yeterlik Ölçeği (‘Emotional Competence Inventory–ECI’) Duygusal Yeterlilik Ölçeği (Emotional Competence Inventory–ECI) Richard Boyatzis, Daniel Goleman ve Hay/McBer tarafından 1999’da geliştirilen ve katılımcıların soruları yanıtlayarak kendilerini rapor ettikleri bir gereçtir. Bu gereç, her biri farklı bir duygusal yeterlilik alanına yönelik dört boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutlar sırasıyla (i) öz farkındalık (‘self-awareness’), (ii) sosyal farkındalık (‘social

awareness’), (iii) kendi kendini denetim (‘self-management’) ve (iv) sosyal beceriler (‘social skills’) olarak adlandırılmıştır (93,105). Bu dört boyutun altında, her boyutun farklı bir unsurunu teşkil eden toplam 20 alt boyut yer almaktadır. ECI Duygusal Yeterlilik Ölçeğinin iki sürümü bulunmaktadır (93). Bunlardan biri katılımcıların kendi kendilerini değerlendirdikleri, 7’li Likert tip ölçekte düzenlenmiş toplam 110 sorudan oluşan bir soru formudur. İkinci sürüm araştırmalarda 360 derece yöntemi olarak da bilinen uygulama esasına dayanır ve kişinin kendini değerlendirmesi ile birlikte kişi hakkında diğerlerinin değerlendirmelerini göz önünde bulundurur. Altı birimli Likert tip ölçekte toplam 73 soru içeren bu sürüm, genellikle örgüt kapsamında insan kaynakları ile ilgili değerlendirmelerde sıkça kullanılmaktadır (105). Doğan ve Şahin (105)’in de belirttigi gibi, ECI gerecinin psikometrik özellikleri ile ilgili bilimsel yazında çok az bilgi bulunmaktadır. Bu durumun nedeni, önceki bölümlerde ayrıntıları aktarıldığı üzere, söz konusu gerecin ticari işletmelerin mülkiyetinde bulunmasıdır (bkz. ‘2.1.2’

numaralı başlık).

2.1.3.2. Yetenek Yaklaşımını Benimseyen Ölçüm Gereçleri (Ability