Ana Saha Çalışması

Araştırmamızın ana saha çalışması 8 Eylül 2012 tarihinde, ikinci öntest ile

güvenilirliği teyit edilen veri toplama gerecinin

https://www.surveymonkey.com/s/CUBESYO adresinde yayınlanmasıyla başlamıştır (bkz. Ek-3.2). Web sayfası altı ay süreyle açık tutulmuştur. Bu süreçte geri dönüş oranı aralıklarla takip edilerek ikişer ay arayla toplam üç kez olmak üzere evren dahilindeki spor yöneticilerine e-posta ve telefon yoluyla hatırlatmalar yapılmıştır.

Web sayfası 27 Mart 2013 tarihinde erişime kapatılarak elde edilen verilerin analizine başlanmıştır. Altı aylık süre sonrasında 103 spor yöneticisi (N = 205) araştırmaya katılımda bulunmuştur. Elektronik ve basılı soru formlarına olan toplam geri dönüş oranı %50.2 olarak kaydedilmiştir. İnternet üzerinden veri toplayan çalışmalarda, basılı anketlerle veri toplayan çalışmalara oranla daha düşük geri dönüş oranı olağan kabul edilmektedir. Bu durumun temel nedenleri arasında İnternet altyapısının araştırmanın yapıldığı coğrafyadaki durumu ve hedef katılımcı kitlesinin İnternet teknolojisine yatkınlık düzeyi sayılabilir (171). Çizelge 3.7 ana saha çalışmasının veri toplama aşamasında aralıklarla yapılan geri dönüş kontrollerinde kaydedilen oranları birikimli olarak sunmaktadır.

Çizelge 3.7. Ana saha çalışmasında kaydedilen geri dönüş oranının kademeli seyri ve veri toplama yöntemine göre geri dönüş miktarı^*

Veri toplama yöntemi Geri dönüş oranı Kontrol tarihi¹ Elektronik² Diğer³ Toplam % Birikimli %

6 Kasım 2012 22 5 27 (%26) 13.2 13.2

13 Aralık 2012 16 14 30 (%29) 14.6 27.8

27 Mart 2013 29 17 46 (%45) 22.4 50.2

Toplam 67 36 103 (%100) 50.2

* N = 205

1 Spor yöneticilerine araştırmaya katılım hatırlatmaları 6-8 Kasım 2012, 23-25 Aralık 2012 ve 5-7 Şubat 2013 tarihlerinde yapılmıştır.

2 https://www.surveymonkey.com/s/CUBESYO adresinde kaydedilen dönüşler

3 Posta, faks ve elden toplanan basılı soru formlarıyla kaydedilen dönüşler

Toplanan verilerin analizine geçilmeden önce DZÖ’nün özgün faktör yapısını koruduğundan emin olmak amacıyla ölçeğe faktör analizi uygulanmıştır. Özgün halinde toplam 133 önerme bulunan, Acar (4) tarafından Türkçeye çevrildiğinde 87 önermeye indirgenen ve bizim çalışmamızda ‘3.2.3. Öntestler’ başlığı altında belirtilen sosyo-kültürel nedenlerden dolayı birtakım aşamalar sonrasında 46 önermeye kadar düşürülen DZÖ’nün hala beş ana boyutlu özgün faktör yapısını koruyup korumadığı önem arz etmektedir. DZÖ gibi psikometrik ölçüm gereçleri, başka bir toplum üzerinde uygulanmak için oluşturuldukları özgün dilden başka bir dile çevrildiklerinde çoğunluğu kültürel olmak üzere birtakım unsurlardan dolayı aynı performansı veremeyebilmektedir (118). Bu nedenle, aynı psikometrik ölçüm gereci bireyselci ve rekabetçi Anglo kültürünü temsil eden bir örneklem grubu üzerinde (örneğin: ABD, İngiltere), çoğulcu ve katılımcı doğu kültürünü yansıtan bir örneklem grubu üzerinde (örneğin: Çin, Malezya) gösterdiğinden farklı sonuçlar verebilir. Ashkanasy (172) bu durumu toplumlar arası anlayış, yorum ve tepki farklılıkları gibi nedenlere bağlamaktadır. Dil de bu kültürel unsurların başında gelmektedir. Örneğin, İngilizcenin Türkçeden daha fazla kelimeye sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda, özgün dili İngilizce olan DZÖ’yü Türkçeye çevirme girişiminin anlam kayması, anlam uyuşmazlığı ya da anlam karşılayamama gibi sorunlarla karşılaşması doğaldır. İlerleyen bölümde, bu nedenlerden dolayı çalışmamızda kullanılan DZÖ’nün hala özgün yapısını barındırıp barındırmadığını görmek üzere yapılan incelemenin ayrıntıları açıklanmaktadır.

3.2.4.1. DZÖ’nün Faktör Yapısının Kontrolü

Önceki bölümlerde açıklandığı üzere, özgün sürümünde 133 önerme bulunan DZÖ, çalışmamızda gerecin ana boyutları genelinde iç güvenilirliği sağlama işlemleri ardından, yaklaşık üçte bir (2.89) oranda önerme kaybına uğrayarak 46 önermeye indirgenmiştir. Büyük orandaki kaybın gerecin özgün boyutsal yapısını etkileyip etkilemediği uygulanan faktör analizi ile sınanmıştır.

Analize tabi tutulacak veri setinin faktör analizinin ön hipotezlerini sağlaması gerekmektedir. Bu varsayımlar ve veri setimizin ne oranda ilgili varsayımı sağladığı Çizelge 3.8’de özetlenmektedir.

Çizelge 3.8. Analiz öncesi faktör varsayımları ile çalışmamızda kullanılan veri setinin niteliklerinin karşılaştırması

1 Varsayımlar Field (167), O’Brian (166), Schreiber et al. (173), Sheskin (174)’den derlenmiştir.

2 Merkezi Limit Teoremi’ne göre (tamsayım yapılan) evren normaldir.

3 Sheskin (174)’in öngörüsüdür. Farklı kaynaklar bu varsayım için farklı alt sınır belirtebilmektedir.

Örneğin Field (167) n = 250 önermektedir.

4 Bkz. Ek-3.5’te sunulan “Total Variance Explained” çizelgesinin “Component” sütunu

Veri toplama gerecindeki 46 DZÖ değişkeni için dikey (orthogonal) dönüşüm (rotation) yöntemiyle ana bileşen analizi (principal component analysis) uygulanmıştır.

Hesaplanan Kaiser-Mayer-Olkin değeri KMO = .648 (p < .001) ile Bartlett’s değeri χ² (1035) = 3130.76 (p < .001) verilerimizin güvenilir sonuç verebilecek çoğunlukta katılımcıdan geldiğini göstermektedir (bkz. Ek-3.5). Faktör analizinin ön koşulu niteliğindeki KMO değeri için Kaiser en az .500 önerirken (167), Sheskin (174) en az .600 değerinin kabul edilebilir olduğunu belirtmektedir. Hesaplanan KMO değeri analize devam edilebileceğini göstermektedir.

Analizin ilerleyen aşamasında, uygulanan dikey dönüşüm sonrasında (yukarıda belirtilen) Kaiser’in koşuluna göre beş faktör yapısı belirlenmiştir. Tespit edilen faktör yapılarının incelemesine geçilmeden önce, analiz sonuçlarının geçerliliği kontrol edilmiştir. Kaiser koşulunun geçerliliği için aşağıdaki iki durumdan birinin sağlanması gereklidir (167):

· Değişken sayısının 30’dan az olması VE dönüşüm (rotasyon) sonrası her değişken için elde edilen “communality” değerleri ortalamasının .700’den büyük olması,

· Örneklem hacminin 250’den fazla olması VE dönüşüm (rotasyon) sonrası her değişken için elde edilen “communality” değerleri ortalamasının .600’den büyük olması.

Çalışmamızda kullanılan DZÖ’de 30’dan fazla (46) değişkenin bulunması nedeniyle yukarıdaki durumların ikincisi gözetilmiştir. Örneklem yapılmayıp evrenin tamsayımına gidildiğinden ikinci durumun veri setimiz için geçerliliğinde kritik ölçüt dönüşüm sonrası ‘communality’ değerleri ortalamasıdır. Ek-3.5’te sunulan

“Communalities” çizelgesinin “Extraction” (özümleme) sütunundaki değerlerin ortalaması μ = .7639 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuç, Kaiser koşuluna göre 46 önerme için elde edilen beş faktörlü yapının güvenilir olduğuna işaret etmektedir.

Bir sonraki aşamada, R-matrisi için hesaplanan özdeğerler (eigenvalue değerleri) ile öz vektör (eigenvector) olan veri setindeki doğrusal bileşenler (faktörler) belirlenmiştir. Field (167)’in de belirttiği üzere veri setindeki doğrusal bileşenlerin sayısı o veri setindeki değişken sayısı kadardır. Ek-3.5’teki “Total Variance Explained”

(TVE) çizelgesi, dönüşüm öncesi veri setinde 46 doğrusal bileşen bulunduğunu göstermektedir. Ancak dönüşüm sonrası beş doğrusal bileşen tespit edilmiştir (bkz. Ek-3.5’teki TVE çizelgesinin “Extraction Sums of Squared Loadings” ve “Rotated Sums of Squared Loadings” sütunları). Bu beş faktör, varyansın toplam %76.382’lik kısmını açıklamaktadır. İlk iki faktör, diğer üçüne göre, varyansın daha büyük bir miktarını açıklamaktadır (sırasıyla %37.812’sini ve %20.509’unu). Belirlenen beş faktörün veri setindeki 46 değişkenden hangilerini kapsadığı Ek-3.5’teki “Component Matrix” ve

“Rotated Component Matrix” çizelgelerinden görülebilir. İçerdikleri önermeler

incelendiğinde bu beş faktörün DZÖ’nün özgün yapısındaki önermeler olduğu görülmektedir. Ayrıntıları Ek-3.5’in ilgili çizelgelerinde sunulan analiz sonuçları Çizelge 3.9’da özet olarak verilmektedir.

Çizelge 3.9. DZÖ’nün faktör yapısını kontrol amaçlı uygulanan analizin bulguları^*

Dikey dönüşümle (orthogonal (iteration) ardından elde edilmiştir. Analizde, faktor-içi homojenliği ve faktörler arası heterojenligi denetlemek üzere Anderson-Rubin yöntemi seçilmiştir.

1 Koyu ve altı çizili değişkenler dönüşüm sonrası birden fazla bileşende farklı faktör yükleriyle kümelenmiştir. Söz konusu değişkenler, en yüksek değere sahip oldukları bileşenin altında gruplanmıştır. Örneğin, 53 (‘Neler hissettiğimi bilirim’) numaralı önerme, Kişisel Beceriler ana boyutunda .518 değerli iken, Genel Ruh Durumu ana boyutunda .403 değerlidir. Ayrıntılar için bkz. Ek-3.5’teki “Rotated Component Matrix” çizelgesi.

Bu bulgular doğrultusunda, çalışmamızın öntest aşamalarında gerekli görülerek veri setinden çıkarılan çok miktarda (41 adet) önerme olmasına karşın, DZÖ’nün barındırdığı 46 önermenin hala ölçeğin özgün yapısındaki beş ana boyutta toplandığı ve gerecin araştırmamızın ilerleyen safhalarında kullanılabilecek güvenilirlikte ve yapıda olduğu görülmüştür.

3.2.4.2. LTÖ’nün Faktör Yapısının Kontrolü

DZÖ’ye uygulandığı gibi LTÖ’de de öntestler ardından güvenilirliği aşağı çeken bazı önermeler ayıklanmıştır. Veri toplama gerecindeki toplam 25 LTÖ değişkeni için

(15 adet kişiye-yönelik 10 adet işe-yönelik lider tipini tanımlayan önerme) dikey (orthogonal) dönüşüm (rotation) yöntemiyle ana bileşen analizi (principal component analysis) uygulanmıştır. Hesaplanan Kaiser-Mayer-Olkin değeri KMO = .862 ile Bartlett’s değeri χ² (300) = 1167.73 (p < .001) verilerimizin güvenilir sonuç verebilecek çoğunlukta katılımcıdan geldiğini göstermektedir (bkz. Ek-3.6). Bu istatistikler analize devam edilebileceğini göstermektedir.

Analizin ilerleyen aşamasında, LTÖ’deki 25 değişkenin dört faktör altında toplandığı belirlenmiştir. DZÖ için yapılan dönüşüm sonrası ‘communality’ değerleri ortalaması kontrolü LTÖ için de uygulanmıştır. Ek-3.6’da sunulan “Communalities”

çizelgesinin “Extraction” (özümleme) sütunundaki değerlerin ortalaması μ = .737 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuç, elde edilen dört faktörlü yapının güvenilir olduğuna işaret etmektedir. Ancak kişiye ve işe-yönelik lider tipini yansıtmak üzere iki faktörlü bir yapı oluşturması beklenen LTÖ önermelerinin dört faktör altında kümelenmesi beklenmedik bir durumdur. Analizin sonraki safhalarında bu duruma her biri tek başına ayrı bir faktör altında kümelenen iki önermenin neden olduğu görülmüştür (bkz. Ek-3.6).

Bir sonraki aşamada, R-matrisi için hesaplanan özdeğerler ile öz vektör (eigenvector) olan veri setindeki doğrusal bileşenler (faktörler) belirlenmiştir. Dönüşüm sonrası tespit edilen dört doğrusal bileşen varyansın toplam %71.749’luk kısmını açıklamaktadır. İlk iki faktör varyansın %62.542 gibi büyük bir miktarını açıklamaktadır (sırasıyla %41.496’sını ve %21.046’sını). Bu iki faktörün, altlarında kümelenen önermeler incelendiğinde, sırasıyla kişiye-yönelik lider ve işe-yönelik lider tarzlarını yansıttığı görülmektedir (bkz. Ek-3.6’daki ‘Component Matrix’ ve ‘Rotated Component Matrix’ çizelgeleri). Beklenmeyen diğer iki faktör yapısı ise toplamda varyansın %9.207’sini açıklama giziline sahiptir (%4.936 + %4.271). Bu iki faktörün her birinde yalnızca bir önerme yer almaktadır. Söz konusu önermeler şunlardır:

· Önerme #6: ‘Anlaşılması kolay bir insanım’

· Önerme #22: ‘Değişim yapmaya istekliyim’

Faktör yükleri incelendiğinde Önerme #6’nın belirsizlik taşıdığı ve birbirine yakın pozitif yüklerle hem kişiye-yönelik lider tipini tanımlayan grupta (.486) hem de ayrı bir grupta (.513) kümelendiği görülmektedir. Önerme #22 ise oldukça yüksek pozitif faktör

yüküne sahiptir (.872), ve çok düşük yüklerle hem kişiye hem de işe-yönelik lider tarzını tanımlayan faktörlerde de kümelenmiştir. Değerlendirmelerimiz doğrultusunda ve tek önermeli faktör yapısının kabul edilebilir olmadığı yönündeki yazına dayanarak (167,175,174) bu iki önerme veri setinden ayıklanmış ve ilerleyen analiz aşamalarına dahil edilmemiştir. Ayrıntıları Ek-3.6’nin ilgili çizelgelerinde sunulan analiz sonuçları Çizelge 3.10’da özet olarak verilmektedir.

Çizelge 3.10. LTÖ’nün faktör yapısını kontrol amaçlı uygulanan analizin bulguları^*

Dikey dönüşümle (orthogonal yineleme (iteration) ardından elde edilmiştir. Analizde, faktör-içi homojenliği ve faktörler arası heterojenliği denetlemek üzere Anderson-Rubin yöntemi seçilmiştir.

1 Koyu ve altı çizili değişkenler dönüşüm sonrası birden fazla bileşende farklı faktör yükleriyle kümelenmiştir. Söz konusu değişkenler, en yüksek değere sahip oldukları bileşenin altında gruplanmıştır. Örneğin, 20 (‘Bütün astlarıma eşit davranırım) numaralı önerme, Kişiye-yönelik Lider faktöründe .776 değerli iken, İşe-yönelik Lider faktöründe .148 değerlidir. Ayrıntılar için bkz. Ek-3.6’daki “Rotated Component Matrix” çizelgesi.

2 Bu faktör, altında yalnızca bir değişken kümelendiğinden ve/veya belirsizlik taşıdığından dolayı bu adımda ayıklanmış ve ilerleyen analiz safhalarına dahil edilmemiştir.

Belirlenen iki muğlak önermenin ayıklanmasıyla LTÖ’nün ikili faktör yapısı korunmuştur. Analiz sonuçları ölçeğin araştırmamızın ilerleyen safhalarında kullanılabilecek güvenilirlikte ve yapıda olduğunu göstermektedir.