Kesik Minare Camii

Bulunduğu Yer: Karaali Mahallesi‟nde yer almaktadır. Yapım Tarihi: 1030 H. 1620 M.

Banisi: Hacı SatılmıĢ oğlu Hacı Osman Mimarı: Bilinmemektedir.

Çizim No: 69

Fotoğraf No: 309-322

Mimari ve Yapım Özellikleri: Eser 1620 yılında Hacı SatılmıĢ oğlu Hacı Osman tarafından mescit olarak yapılmıĢtır. 1626 yılından Halil PaĢa tarafından minare eklenerek cami haline getirilmiĢtir. Veziriazam Halil PaĢa camiye bir de medrese yaptırmıĢtır. Zamanla minarenin bir kısmı yıkılmıĢ ve cami “Kesik Minare” olarak anılmaya baĢlanmıĢtır. Cumhuriyet döneminde yapılan tamirler sonucunda eser tüm özgünlüğünü kaybetmiĢtir. Bugün cami kareye yakın dikdörtgen plan Ģemasına sahiptir (Çizim 69). Caminin kuzeyinde üç yönlü bir avlu bulunmaktadır. Avlunun doğu ve kuzey kanadında medrese hücreleri yer almaktadır.

Avlunun batısındaki basık kemerli bir kapı ile avluya girilmektedir (Fotoğraf 309). Badem mukarnaslı bir kuĢak kemeri çevrelemektedir. Basık kemerli kapının üzerinde ikiz sağır kemerler vardır. Ġkiz kemerler yuvarlak formdadır. Kemer alnı badem mukarnaslar ile süslüdür. Her iki yanında birer sütunce bulunmaktadır.

Avluya bir diğer giriĢ, doğudaki kapı ile yapılmaktadır. Kapı basit bir açıklıktan ibarettir. Kuzeydoğuda yer alan iki mekan lavabo olarak kullanılmaktadır. Lavaboların doğu duvarlarında pencereler mevcuttur. Avlunun doğu kanadında dört tane hücre yer almaktadır. Hücrelerin basık kemerli birer kapısı vardır. Kapı ve dikdörtgen Ģekilli pencereleri avluya açılmaktadır. Üst örtü düz damdır. Doğu kanadı tamamen düzgün kesme taĢtan yapılmıĢtır (Fotoğraf 310). Arka cephesinde ise düzgün olmayan taĢlar kullanılmıĢtır. Yer yer düzgün taĢ da görülmektedir. Doğu cephede oldukça büyük, dört pencere bulunmaktadır (Fotoğraf 311). Dikdörtgen Ģekilli bu pencerelerden ikisi hücreye diğer ikisi ise kadınlar mescidine açılmaktadır. TaĢ çörtenler hem ön hem arka cephede bulunmaktadır.

Avlunun güneydoğusunda dikdörtgen planlı, kadınlar mescidi bulunmaktadır (Fotoğraf 312). Batı tarafı camiye bitiĢiktir. Kadınlar mescidinin iki kapısı vardır. Batıdaki kapı harime kuzeydeki kapı avluya açılmaktadır. Harime açılan kapı sivri kemerlidir. Kuzey duvarına dört, doğu duvarına iki pencere yerleĢtirilmiĢtir. AhĢap kiriĢli tavanlıdır.

Avlunun kuzey kanadında da dört hücre yer almaktadır (Fotoğraf 313). Avluya açılan hücre kapılar sadedir. Üç hücrenin dikdörtgen Ģekilli birer penceresi varken kuzeybatıdaki hücrenin üç penceresi bulunmaktadır. Bu pencereler de avluya açılmaktadır. Hücreler ahĢap tavanlıdır. Düzgün kesme taĢtan inĢa edilen avlunun kuzey kanadında taĢ çörtenler yapılmıĢtır. Avlunun kuzey cephesi yer yer sivil yapılarla bitiĢiktir.

Avlunun kuzeybatısında minare yer almaktadır (Fotoğraf 314). Kare planlı kaidenin köĢeleri pahlıdır. Oldukça yüksek olan kaidenin yarısı siyah taĢ ile yapılırken diğer yarısında beyaz taĢ kullanılmıĢtır. Güney tarafındaki kapı ile minareye girilmektedir. Avludan üç basamaklı merdiven ile kapıya çıkılmaktadır. Kapının kemeri, zıvanalı geçme taĢlar ile yapılmıĢtır. Kapının üstünde ve batı tarafta birer sathı niĢ vardır. NiĢlerin etrafı düz, kaval ve oluk silmeler ile çevrilidir. Güneydeki niĢin altıgen motifli bir silme mevcuttur. Batıdaki niĢin de geometrik motifli bir silmesi vardır. Gövde yuvarlak planlıdır. Üzerine yivler açılarak hareketlik sağlanmıĢtır. Havalandırma açıklıkları gövde üzerine yerleĢtirilmiĢtir. Gövdeden Ģerefeye geçiĢte taĢ kabartmalı süslemeler bulunmaktadır. ġerefe altında mukarnaslı süslemeler yer almaktadır. ġerefe korkuluğun hemen altında baklava motifli bir kuĢak dolanmaktadır. Ajur tekniğinde yapılmıĢ süslemeler Ģerefe korkuluğunu hareketlendirmiĢtir. Petek bölümü de yuvarlak planlıdır. Üzerine kaval silmelerle yivler açılmıĢtır. Dilimli konik külahın üzerinde hilal motifli bir alem bulunmaktadır. Minare tamamen düzgün kesme taĢtan yapılmıĢtır.

Avlunun zemini taĢ ile kaplı olup ortasında bir Ģadırvan yer almaktadır (Fotoğraf 310). YaklaĢık 20 cm. yükseklikteki sekizgen planlı platform üzerine Ģadırvan yapılmıĢtır. Sekiz adet, sekizgen planlı, ahĢap taĢıyıcı tarafından ahĢap tavan taĢınmaktadır. ġadırvan havuzu da sekizgen planlıdır.

Kesik Minare Camii‟nin tüm cepheleri düzgün kesme taĢtan inĢa edilmiĢtir. Güney cephe sivil yapılara doğu cephe ise kadınlar mescidine bitiĢiktir. Batı cephesinde son cemaat yerine açılan dikdörtgen Ģekilli bir pencere, harime açılan sivri kemerli dört pencere yer almaktadır (Fotoğraf 315).

Üç serbest, bir gömme ayak ile son cemaat yerinin üst örtüsü taĢınmaktadır (Fotoğraf 316). Son cemaat yerinin batı tarafı duvarla örülü olup buraya bir pencere yerleĢtirilmiĢtir. Diğer yerler ise açıktır. AhĢap tavanlıdır. Harime açılan kapı sivri kemerlidir. GiriĢ açıklığı düz atkı taĢlıdır. Kemerin içi kapatılarak bir kitabe yerleĢtirilmiĢtir. Kapının doğu ve batısında sivri kemerli ikiĢer pencere yer almaktadır. Üzerinde de dikdörtgen bir pencere mevcuttur. Kapının hemen doğusunda bir mihrabiye vardır. Mihrabiye dıĢa taĢırılmıĢtır. Yarım daire planlı mihrabiye sivri kemerlidir. Kavsarası yer küre formundadır. Ġçi mukarnaslar ile bezeli olup üst kısmı istiridye kabuğu Ģeklindedir. Hücrenin her iki yanından çokgen planlı birer gömme sütunce bulunmaktadır.

Kesik Minare Camii harimi dikdörtgen plan Ģemasına sahiptir (Fotoğraf 317). Harim oldukça sade planlıdır. Sekizgen planlı, iki taĢıyıcı tarafından üzerine ahĢap tavan oturmuĢtur. Batı ve kuzey duvarda sivri kemerli, dörder pencere yer almaktadır. Harim giriĢ kapısının üzerine dikdörtgen Ģekilli bir pencere yerleĢtirilmiĢtir. Toplamda dokuz pencere ile aydınlatılmaktadır. Güney ve doğu cephe baĢka yapılarla bitiĢik olduğu için buralara pencere açılmamıĢtır. Fakat güney duvarın tavana yakın olan yerinde dekoratif amaçlı dört pencere yapılmıĢtır (Fotoğraf 318). Mihrabın doğu ve batısında birer niĢ mevcuttur. Bu niĢler kitaplık olarak düzenlenmiĢtir. Dolap olarak düzenlenmiĢ bir diğer niĢ ise bu iki niĢten daha küçüktür. Batı duvarındaki sivri kemerli kapı ile kadınlar mescidine girilmektedir. Doğu ve batı tarafında oturma sekiler bulunmaktadır.

Yarım daire planlı mihrap sivri kemerlidir (Fotoğraf 318). Mihrap çerçevesi dıĢa taĢıntı yapmaktadır. Sivri kemerin etrafı çevreleyen kuĢak badem mukarnaslar ile süslüdür. Kavsara çeyrek küre formunda olup en üstünde istiridye kabuğu motifi yapılmıĢtır. Hücrenin her iki yanından ikiz sütunceler bulunmaktadır. Sütunce baĢlıkları badem mukarnaslıdır.

Mihrabın hemen batısında klasik tarzda yapılmıĢ minber yer almaktadır (Fotoğraf 318). Minberin kapısı basık kemerlidir. Kapının üstünde “Bi‟smi‟llahi‟r- rahmâni‟r-rahim 1958” yazılıdır. Basık kemer iki ayak tarafından taĢınmaktadır. Ayakların yüzeyleri bitkisel motifler ile bezelidir. Merdiven korkuluğu sadedir. Yan aynalık ve süpürgelik bir bütün olarak değerlendirilip herhangi bir süsleme mevcut değildir. Geçit açıklığı basık kemerlidir. Her iki yanında birer gömme sütunce yer almaktadır. Etrafında dört kollu yıldız motifli bordür mevcuttur. KöĢk korkuluğunun her iki yüzünde farklı süslemeler vardır. Doğudaki yüzde büyük bir sekizgen bulunmaktadır. Sekizgenin tam ortasında bir çiçek motifi yerleĢtirilmiĢtir. Diğer yerler ise kırık çizgilerin oluĢturduğu beĢgen motifler ile bezelidir. Diğer yüzde ise bir gülbezek vardır. KöĢk bölümündeki sütunlar birbirine basık kemerler ile bağlıdır. Sütun baĢlığı badem mukarnaslar ile süslüdür. KöĢk bölümün üzeri kubbe ile örtülüdür. Kubbe ay-yıldızlı bir alem ile sonlandırılmıĢtır.

Tarihlendirme: Kesik Minare Camii 1620 yılında Hacı SatılmıĢ oğlu Hacı Osman tarafından mescit olarak yaptırılmıĢtır. 1626 yılında Veziriazam Halil PaĢa mescidin doğu tarafına minare yaptırmıĢ ve böylelikle mescit, camiye dönüĢtürülmüĢtür. Halil PaĢa bir de medrese yaptırmıĢtır. Cami, minare ve medreseden günümüze hiçbir Ģey kalmamıĢtır (Dündar, 1999: 225).

Camii 1957 yılında eser yıkılarak yeniden inĢa edilmiĢtir. Kuzey ve doğudaki hücrelerin üzerine bir kat çıkılmıĢtır. Bu kat Kur‟an Kursu olarak kullanılmıĢtır. 1958 yılında da bugünkü minare yapılmıĢtır (Dündar, 1999: 225). Minber de 1958 yılına aittir. 1965-67 yıllarında doğu ve kuzey hücrelerin üzerine birer kat çıkarılmıĢtır.

Yapı 2015 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından eser restore edilmiĢtir. Doğu ve kuzeydeki hücrelerin üzerine çıkılan katlar yıkılmıĢtır. Hücrelerin, kapı kanatları ve pencereleri değiĢtirilmiĢtir. Kadınlar mescidine, harime, son cemaat yerine ve hücrelere ahĢap tavan yapılmıĢ ve bunların iç duvarları boyanmıĢtır. Tüm yapıların beden duvarları temizlenmiĢ ve yıkılan yerler onarılmıĢtır. Son cemaat yerindeki cemakanlar ortadan kaldırılmıĢtır. Minare temizlenmiĢ, yıkılan yerleri tamir edilmiĢtir. Avlu ortasına bir Ģadırvan yapılmıĢ ve zemini taĢ ile döĢenmiĢtir.

1. Kitabe: Harime giriĢi sağlayan kapının üzerindedir (Fotoğraf 319). 0.58x0.80 m. ölçüsünde olup talik hatlıdır. Kitabede Ģunlar yazılıdır:

Bi‟smi‟llahi‟r-rahmâni‟r-rahim

Ne mutlu anlara ki arşa astı seyf-i ihsânı

Bu hâtemler görür mutlak Hakk‟ın didârını nâgâh Ki bunlar hedme mahkûm dört asırlık mâbedi derhâl Yıkıp tecdîd-i tevsi‟eylediler hasbeten lillâh

Bin üç yüz yetmiş yedi sâl-i Hicrî oldu târîh Okuyun çok sürûrla ey cemâat hep olun âgâh Hâzâ min fadl-ı Rabbî

Günümüz Türkçesi: Esirgeyen ve bağıĢlayan Allah‟ın adıyla Ne mutlu onlara ki iyilik kılıcını göğe astılar

Bu hatemler mutlaka Hakk‟ın yüzünü, ansızın görürler Dört asırlık yıkılmaya yüz tutmuĢ olan mabedi, derhal Yıkıp, Allah‟ın rızası için yeniden yükselttiler

Hicri bin üç yüz yetmiĢ yedi yılı tarihi oldu Çok sevinçle okuyun ey cemaat, hep uyanık olun Bu bize Allah‟ın fazlındadır

Sene 1377 H. 1957 M. (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 86).

2. Kitabe: Son cemaat yerindeki mihrabiyenin üzerinde yer almaktadır (Fotoğraf 320). 0.48x0.34 m. ölçüsündedir. Sülüs hatlı Arapça Kitabede Ģunlar yazılıdır:

İnşâ‟hazihi mescid‟ül-mübârek Hâc-ı Osmân bin Hâc-ı Satılmış

Seneti selesin vel elf

Türkçesi: Bu mübarek mescidi Hacı SatılmıĢ oğlu Hacı Osman 1030 H. 1620 M. yılında yaptırdı (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 86).

3. Kitabe: Harimin batısındaki kapının üzerindedir (Fotoğraf 321). 0.77x0.30 m. ölçüsünde olup celi sülüs hatlıdır. Arapça kitabede Ģunlar yazılıdır:

Ammere hazihi‟l-meyzeneti Halil Paşa El vezîrü‟l-a‟zam 1036

Türkçesi: Bu minareyi vezir-i azam Halil PaĢa 1036 H. 1626 M. yılında yaptırdı (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 86).

4. Kitabe: Hücre ikinci katında yer almaktaymıĢ. Bugün bu ikinci kat mevcut değildir. Sülüs hatlı kitabede Ģunlar yazılıdır:

Mekteb-i ilm-ü maâriftir bu cây bir zaman

Bir harâb-âbâd iken âbâd oldu bu mekân Şimdi tahsîl-i kelâm‟üllâh olunmakta hemin Hamdilillah gördü itmâmın bugün erbâb-ı din

Aktı âb-ı âsa kalemden tam târîh Ergülâ Himmet-i eshâb-ı hayr etdi bu câmi‟i binâ

Günümüz Türkçesi: Bu yer bir zamanlar ilim mektebi, bilim yurdu idi Bu yer harap iken bayındır oldu

ġimdi Allah kelamı okunmakta

Din sahipleri Allah‟a Ģükür tamamlanmasını gördü Ergüla‟nın kaleminden su gibi tarih aktı

Hayır sahiplerinin çalıĢması ile bu cami yapıldı 1967 (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 86).

5. Kitabe: Kuzeyde bulunan hücrelerin duvarında yer almaktadır. 0.62x0.27 m. ölçüsündedir. Nesih hatlı kitabede Ģunlar yazılıdır:

Yâ İlahî bu makâmı daimâ âbâd kıl Bunda gelip oturanı gussadan azâd kıl Bais ile bulmağa bunda kemâl-ı ma‟rifet Lütl ile talibinin e‟mâlını müzdâd kıl Sevvedehu Hüseyin 1126

Günümüz Türkçesi: Ey Allah‟ım bu makamı daima bayındır kıl Bunda gelip oturanı tasadan azat kıl

Olgunluk ile bunda bulmayı, bilmeyi sebep eyle Ġsteklilerin iyi emellerini arttır

Hüseyin 1126 H. 1714 M. (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 86). Bu kitabeyi 1126 H. 1714 M. yılında Hüseyin adında biri yazmıĢtır.

6. Kitabe: Caminin batı cephesinde yer almaktadır (Fotoğraf 322). 0.49x0.85 m. ölçüsündeki talik hatlı kitabede Ģunlar yazılıdır:

Asırlardan bu câmi‟ yıpranıp bekler idi i‟mâr Bilâ helâs ehl-i himmet koştular ihyâsına tekrar Nasıl koşmazlar Enverler bu ma‟bette namaz kılmış Bu mescitten alup feyz eylemişler mantıkı izhâr Yeni bir şekl ile ikmâl olup tevsi‟i i‟marını Açıldı söyle Kâmil bunda târîh cânib-i tezkâr

Günümüz Türkçesi: Asırlardan beri bu camii yıpranıp tamirini bekler idi Diriltilmesi için tekrar çalıĢmaya koĢtular

Nasıl koĢmazlar Enverler bu mabette namaz kılmıĢ Bu mescitten feyz alarak mantığı göstermiĢler Yeni bir Ģekil ile geniĢletip tamiri oldu

Açıldığı gününü hatıra getirip Kamil tarihini söyledi (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 86-87).