Kürtler (Kürt Ağa) Camii

Bulunduğu Yer: Bölük Mahallesi, BinbaĢı Sokak‟ında yer almaktadır. Yapım Tarihi: 17. yüzyılın sonları

Banisi: Kürt Hüseyin Ağa Mimarı: Bilinmemektedir. Çizim No: 61

Fotoğraf No: 247-259

Mimari ve Yapım Özellikleri: Kürtler Camii kareye yakın dikdörtgen plan Ģemasına sahiptir (Çizim 61). Son cemaat yer yıkılarak harime dahil edilmiĢtir. Cami avlulu olup avlunun güneyinde revak, batısında hücre ve kuzeyinde minare yer almaktadır. Yapılan tamirler neticesinde özgünlüğünü kaybeden caminin tek özgün yeri minaresidir.

Avlunun kuzeydoğusunda, 1844-1870 yıllarında yapılan Küçük ÇarĢı Kasteli yer almaktadır. Kastel, Hacı Mehmet oğlu Hacı Osman Efendi tarafından yaptırılmıĢtır. 1933 yılında tamir edilmiĢtir (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 124).

Kare planlı eser 3.40x3.40 m. ölçüsündedir. Kastel, biri kuzeye diğeri doğuya bakan çift cepheli bir mekan Ģeklide tasarlanmıĢtır. Cepheleri teĢkil eden sivri kemerler kuzeydoğuda serbest bir ayak ile batı ve güney duvarlara oturmaktadır.

Kuzey ve doğu cepheleri tezyinatlıdır. Doğu cephesindeki sivri kemerin etrafı tek sıra halinde yaprak motifi ile süslüdür. Kemerin köĢelerinde birer rozet yer almaktadır. Rozetler lale ve yaprak motifi bezelidir. Ortadaki laleden çıkan saplar iki yana doğru kıvrılarak dairesel hatlar oluĢturmaktadır. Saplar lale çiçeği ile son bulmuĢtur. Rozetlerin üzerinde birer ay ve yıldız motifi vardır. Bunlarında arasında geometrik motifleri ile bezeli, kare Ģekilli bir rozet yer almaktadır (Fotoğraf 247). Kuzey cephedeki sivri kemer etrafı ise üç sıra halinde badem mukarnas ile bezelidir. Buradaki rozetlerin tam ortasın birer çiçek mevcuttur. Çiçeğin etrafındaki kırık çizgilerin kesiĢmesiyle oluĢan geometrik motifler iç içe üç daire oluĢturmuĢtur. Ay ve yıldız motifi ile kare Ģekilli rozet aynı Ģekilde burada da bulunmaktadır (Fotoğraf

248). Sivri kemerlerin her iki yanına birer gömme sütunce yerleĢtirilmiĢtir. Saçak korniĢleri silmeler halinde olup hemen altında yaprak desenli bir friz dolanmaktadır. Batı duvarda sivri kemerli, inĢa kitabesi vardır. Kastel, düzgün kesme ve moloz taĢtan yapılmıĢtır.

Kuzeydeki basit bir açıklıktan ibaret olan kapı avlunun içine girilmektedir. Avlu zemini düzgün kesme taĢ ile döĢelidir.

Avlunun kuzeybatısında minare yer almaktadır. Caminin özgünlüğünü tamamen koruyan tek yer minaredir. Kare planlı kaide 2.50x2.50 m. ölçüsündedir. Doğusunda yer alan basık kemerli kapıyla minareye girilmektedir. Kaidenin köĢeleri pahlı olup gövde ile arasında bir silme mevcuttur. Gövde çokgen planlıdır. Minare tek Ģerefelidir. ġerefe altı mukarnaslarla bezelidir. Mukarnasların altında badem mukarnaslarlar bezeli birer silme bulunmaktadır. Petek bölümü yuvarla planlı olup gövdeye göre daha incedir. Üzerinde havalandıra delikleri açılmıĢtır. Konik külah, hilal motifli bir madeni alem ile nihayetlendirilmiĢtir. Minare tamamen düzgün kesme taĢtan inĢa edilmiĢtir (Fotoğraf 249).

Kürtler Camii avlusunun batı kanadının tam ortasında abdest muslukları bulunmaktadır. Abdest muslukların kuzeyinde yer alan iki mekan lavabo olarak kullanılmaktadır. Güneyinde ise imam odası yer almaktadır. Ġmam odasının kapı ve dikdörtgen Ģekilli penceresi avluya açılmaktadır. Kare planlı yapı iki renkli taĢtan inĢa edilmiĢtir (Fotoğraf 250).

Avlunun güney kanadında üç kemer gözlü revak yer almaktadır (Fotoğraf 251). Daha önceleri burada eyvan olduğu bilinmektedir. Avluya açılan sivri kemerler ortada iki serbest ile doğu ve batıdaki birer gömme ayak üzerine oturmaktadır. Revağın batı duvarındaki kapı ve dikdörtgen Ģekilli pencere, avlunun güneybatı köĢesinde yer alan hücreye açılmaktadır. Bu hücre günümüzde mutfak olarak kullanılmaktadır. Batı duvarın üst kısmında dikdörtgen Ģekilli iki niĢ mevcut iken doğu duvarda bir niĢ mevcuttur. Revağın güney duvarında bir mihrap bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli mihrap, yarım daire planlı bir niĢe sahiptir. Mihrap çerçeve içerisine alınmıĢ ve dıĢa taĢırılmıĢtır. Güney duvarda da bir niĢ vardır. Tavan, ahĢap kiriĢlidir (Fotoğraf 252). Revak düzgün kesme taĢtan yapılmıĢtır.

Kürtler Camii‟nin güney duvarı sivil bir yapıyla bitiĢiktir. Doğu cephesinde harime açılan, dikdörtgen Ģekilli, üç pencere yer almaktadır. Ġki pencere aynı uzunlukta iken diğeri daha uzundur (Fotoğraf 247). Batı duvarda ise basık kemerli, dört pencere harime açılmaktadır. Pencerelerden biri sivri kemerli, sathı bir niĢ içerisine alınmıĢtır. (Fotoğraf 253).

Caminin üç kemer gözlü son cemaat yeri harime dahil edilmiĢtir. Kuzey cephede bulunan iki kapı ile harime girilmektedir (Fotoğraf 253). Sivri kemerli, birer sathı niĢ içerisine alınan kapılardan biri yuvarlak diğer ise basık kemerlidir. Basık kemerli kapı daha geniĢtir. Kemerin etrafında ve sövelerinde altıgen motifler bulunmaktadır. Söveler ve kemer birbirinden silmelerle ayrılmıĢtır. Kapı üzerine ahĢap bir sundurma yerleĢtirilmiĢtir. Kuzey cephede, dikdörtgen Ģekilli bir de pencere vardır.

Cemaatin yaĢlı insanları, harimin daha önceleri kuzey ve güney yönünden, mihrabın sağında ve solunda geniĢ açıklıklı tek kemerle geçilen üzeri ahĢap kiriĢli, düz toprak damlı bir yapı olduğunu söylemektedirler (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008, 76). Günümüzde ise harim kareye yakın bir plan Ģemasına sahiptir. Oldukça sadedi.

Kıble cephesinin merkezinde bulunan mihrap sivri kemerli olup yarım daire planlı bir niĢe sahiptir. Kavsarası çeyrek küre formundadır. Mihrapta herhangi bir süsleme mevcut değildir (Fotoğraf 254).

Mihrabın hemen batısında yer alan minber yakın tarihte yapılmıĢtır (Fotoğraf 254). AhĢap minber klasik tarzdadır. Kapı kanatlarında bitkisel motifli bir bordür dolanmaktadır. Ortası kare motifler ile bezelidir. Kapının her iki yanında gömme sütunceler yer almaktadır. Yan aynalık iç içe geçmiĢ üç üçgenden oluĢmaktadır. Geçit bölümü basık kemerli bir açıklıktan ibarettir. Süpürgelik kısmı iki dikdörtgen ve bir yamuk dikdörtgen panoya ayrılmıĢtır. KöĢk bölümünde dört tane ayak bulunmaktadır. Bu ayaklar birbirine basık kemerle ile bağlıdır. Üzeri dilimli, konik külah ile örtülüdür.

Kıble duvarında, tavana yakın yerde dikdörtgen Ģekilli, üç tane pencere yer almaktadır. Güney cephe sivil bir yapıya bitiĢik olduğu için bu pencereler iĢlevini

yerine getirememektedir. Dekoratif amaçlı yapılmıĢtır. Harim kuzeyde bir, batıda dört ve doğuda üç pencere ile aydınlatılmaktadır. AhĢap tavanlıdır.

Kuzey duvarı baĢtan sona mahfil katı olarak düzenlenmiĢtir (Fotoğraf 255). AhĢaptan yapılan mahfil ortada iki serbest direk üzerine oturmuĢtur. Doğusunda yer alan dönen merdiven ile mahfile çıkılmaktadır. Merdivende ahĢaptan yapılmıĢtır.

Cami düzgün, kesme taĢtan inĢa edilmiĢtir.

Tarihlendirme: Kürtler Camii‟nin inĢa kitabesi yoktur. 1173 H. 1759 M. yılına ait Osmanlı ArĢivleri‟nde ve 1199 H. 1784 M. ile 1231 H. 1815 M. yılına ait Hurûfât Defterleri‟nde caminin Kürt Hüseyin Ağa tarafından yaptırıldığı yazılıdır. Caminin bugün mevcut olmayan eyvanı 1705 yılında yapılmıĢtır. Bundan yola çıkarak caminin 17. yüzyılın sonlarında inĢa edilmiĢ olduğu tahmin edilmektedir (Dündar, 1999: 260). Mimarı bilinmemektedir.

Cami 17.12.1937 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından satılmıĢtır. 1954-55 yıllarında yapılan tamirler sonucunda aslı Ģeklini kaybetmiĢtir. Caminin tek özgün yeri minaresidir. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Bölge Müdürlüğü‟ne aittir. 2016 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü‟nce restore edilmiĢtir.

Camide dört tane kitabe mevcuttur.

1.Kitabe: Harime açılan kapının sol üst köĢesinde yer almaktadır (Fotoğraf 256). 0.47x0.33 m. ölçüsünde olan kitabe sülüs hatlıdır. Arapça kitabede Ģunlar yazılıdır:

İnşâ hezâ‟l eyvân Emine

Hâtun mea‟munla Halil fî seneti 1117

Türkçesi: Bu eyvanı Emine Hatun ile Munla Halil 1117 H. 1705 M. yılında yaptırmıĢtır (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 76).

2. Kitabe: Harime açılan basık kemerli kapının üzerindedir (Fotoğraf 257). Talik hatlı kitabede “Bu camii şerif ehl-i hayrın himmet ve gayretleriyle müceddiden yapılmıştır. 1375” ibaresi okunmaktadır. Caminin 1375 H. 1955 M. yılında hayır

sahiplerinin çalıĢmasıyla yeniden yapıldığını bu kitabeden öğreniyoruz (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 76).

3. Kitabe: Avlunun güney kanadında yer alan revağın mihrabı üzerinde bulunmaktadır (Fotoğraf 258). 0.42x0.81 m. ölçüsündeki talik hatlı kitabede Ģunlar yazılıdır:

Mescid-i sayf-ı ubbâd oldu bu yer

Ehl-i hayr etti binâsın ikmâl.

Çıktı hep söyledi Kâmil târîh Eser-i hubb-i latîf-i müte‟al

Hicri 1374 Miladi 1954 Rumi 1370

Günümüz Türkçesi: Bu yer, ibadet edenlerin yazlık mescidi oldu. Hayır sahipleri yapısını tamamladılar

Kamil çıkıp hep tarihini söyledi. Bu eser, güzel, yüce ve hoĢ oldu.

Hicri 1374 Miladi 1954 Rumi 1370 (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 76).

4. Kitabe: Avlunun güney kanadında yer alan revak kemerinin üzerinde bulunmaktadır (Fotoğraf 259). 0.54x0.29 m. ölçüsündeki kitabede “Bu eyvân-ı şerif ehl-i hayrın yardımıyla yapılmıştır. Arabi 1374.” Ġbaresi okunmaktadır. Bu kitabeden hayır sahiplerinin yardımıyla 1954 yılında revakların yapıldığını öğreniyoruz (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 76).