Hasan Attar Camii

Bulunduğu Yer: Deveciler (Kızılca) Mahallesi, Hasan Attar Caddesi‟nde yer almaktadır.

Yapım Tarihi: 18. yüzyıl sonu Banisi: Hasan Attar

Mimarı: Bilinmemektedir. Çizim No: 41

Fotoğraf No: 162-172

Mimari ve Yapım Özellikleri: Hasan Attar Camii dikdörtgen planlı olup dıĢtan dıĢa 15.50x11.20 m. ölçüsündedir (Dündar, 1999: 197). Harim mihraba paralel olarak uzanan iki sahınlı, üç kemer gözlü bir yerdir (Çizim 41). Ġlk sahın ikinci sahından daha geniĢtir. Ġkinci sahının dar olması buranın önceleri son cemaat yeri olduğunu göstermektedir. Kuvvetle muhtemel yapılan onarımlar sonucunda burası harime dahil edilmiĢtir. Ayrıca sonradan yapılan son cemaat yerinin güney duvarı içerisinde bulunan kuyu bu tezi güçlendirmektedir. Yeni olan son cemaat yeri ile harim bir bütünlük içerisinde değildir.

Hasan Attar Camii avlusuna batıdaki kapıdan girilmektedir. Avlunun kuzeyinde 1958 yılında yenilenen dört hücre ve eyvan yer almaktadır. Yuvarlak kemerli eyvanın içerisinde basık kemerli oldukça yüksek iki niĢ mevcuttur. Düz tavanlıdır. Eyvanın batı ve doğu duvarında birer kapı ve pencere vardır (Fotoğraf 162). Kapılarda kare planlı hücreler girilmektedir. Günümüzde batıdaki imam doğudaki ise müezzin odası olarak kullanılmaktadır. Müezzin odasının bir imam odasının iki dikdörtgen Ģekilli penceresi avluya açılmaktadır. Diğer iki hücre dikdörtgen planlıdır. Hücrelerin içerisinde lavabo ve abdest muslukları bulunmaktadır. En sağdaki hücrenin giriĢi düz atkı taĢlı olup üzeri yuvarlak kemerlidir. Diğer giriĢ sadedir. Tüm hücreler düz tavanlıdır. DıĢtan fayans ile kaplıdır. Kuzeydeki bu hücrelerin üzerine lojman yapılmıĢtır (Fotoğraf 163).

Hasan Attar Camii‟nin tüm cepheleri betonarme olarak inĢa edilmiĢtir. Doğu cephe sivil bir yapıya bitiĢiktir. Güney cephede farklı büyüklükte üç pencere vardır.

Batı cephedeki son cemaat yerine açılan pencere kare, harime açılan dikdörtgen planlıdır. Harime açılan bir de mazgal pencere bulunmaktadır. Son cemaat yerine giriĢi sağlayan iki kapı vardır. Bir tanesi batı cephededir (Fotoğraf 164). Batı duvarın üstünden minare yükselmektedir. Kare planlı kaide harimin içine doğru çıkıntı yapmakta ve burada tonozların bindiği gömme ayak iĢlevini görmektedir. Harimin içindeki kapıdan minareye girilmektedir. Kaidenin köĢeleri pahlıdır. Minarenin kısa gövdesi yuvarlak planda yapılmıĢtır. Gövdenin üzerinde hava delikleri bulunmaktadır. Minare tek Ģereflidir. ġerefenin altında profilli silmeler vardır. Silmelerin üzerinde yelpaze motifleri yerleĢtirilmiĢtir. Yuvarlak planlı peteğin üzerinde de hava delikleri bulunmaktadır. Konik külahın üzerinde ay yıldızlı bir alem yer almaktadır. Minare düzgün kesme taĢtan yapılmıĢtır (Fotoğraf 164-165).

Hasan Attar Camii‟nin kuzey cephesinde son cemaat yerine açılan düz bir kapı ve kare Ģekilli beĢ pencere vardır. Kuzey duvardaki bu pencerelerin ikisi altta üçü üstte yer almaktadır (Fotoğraf 166). Kapıdan son cemaat yerine girilmektedir. Son cemaat yerinin dört tarafı da duvar ile örülü olup düz tavanlıdır. Doğu ve batısında mahfil yer almaktadır. Güney duvarında sivri kemerli sathı bir niĢ içerisine alınmıĢ kapı bulunmaktadır. Düz atkı taĢlı kapının üstü yuvarlak kemerlidir. Kapının sağ ve solunda altlı üstlü olarak yerleĢtirilmiĢ ikiĢer pencere vardır (Fotoğraf 167). Son cemaat yerinin güney duvarının içerisine kalmıĢ bir kuyu bulunmaktadır (Fotoğraf 168). Harim kare planlıdır. Ġçten içe yaklaĢık olarak 10x10 m. ölçüsündedir. Ortada dikdörtgen Ģekilli iki serbest ayak ve üç kemer gözü ile iki sahına ayrılmıĢtır. Mihrap önündeki sahın arka sahından 1.50 m. daha geniĢtir. Harim ortada iki serbest ve yanlarda gömme ayaklar tarafından taĢınan altı çapraz tonoz ile örtülüdür. Ayaklar kısa olduğu için harim oldukça basık ve loĢtur. Dört yöndeki gömme ayaklar dıĢarı taĢıntı yaparak niĢler oluĢturmuĢtur. Harimde dokuz pencere bulunmaktadır (Fotoğraf 169).

Harim baĢtan sona kalem iĢi süslemeler ile bezenmiĢtir. Kalem iĢleri özgün olmayıp 2000‟li yıllara aittir. Çapraz tonozların iç kısımlarına madalyonlar yapılmıĢtır. Siyah zemin üzerine sarı renkle “Allah, Muhammed (S.A.V), Ebubekir, Ömer, Osman, Ali, Hasan, Hüseyin” isimleri yazılıdır. Duvarlar, ayaklar, çapraz tonozlar ve pencereler bitkisel motifli bordürler ile bezelidir. Duvarlarda yazı

kuĢakları da bulunmaktadır. Son cemaat yerin tavanında madalyonlar yer almaktadır. Madalyonların içi de bitkisel motifler ile bezelidir. YeĢil, mavi, kırmızı ve beyaz renk kullanılmıĢtır.

Harimin duvarları yaklaĢık 1.00 m. yüksekliğindeki ahĢap lambri ile kaplıdır. Yarım daire planlı mihrap sade bir niĢten ibarettir. Yuvarlak kemerli mihrap ters U Ģeklindeki çerçeve içerisine alınmıĢtır. Çerçeve mermerden yapılmıĢtır (Fotoğraf 170).

Mihrabın batısında klasik tarzda, mermerden yapılmıĢ minber yer almaktadır. Kapı basık kemerli olup iki yanında birer sütun bulunmaktadır. Basık kemerin hemen üstünde birbirini ters yönde tamamlayan palmet motifleri vardır. Kapının taç kısmı mukarnaslarlıdır. Mihrabın korkuluğu sadedir. Yan aynalık içe içe geçmiĢ iki üçgenden ibarettir. KöĢk bölümnde dört sütun bulunmaktadır. Sütunlar birbirine basık kemerle ile bağlıdır. Basık kemerlerin üstünde de birbirini ters yönde tamamlayan palmet motifleri vardır. KöĢk dilimli kubbe ile örtülüdür (Fotoğraf 170).

Tarihlendirme: Hasan Attar Camii‟nin inĢa kitabesi yoktur. 1217 H. 1802 M. tarihli Hurûfât Defterleri‟nde Hasan Attar Camii ile ilgi Ģunlar yazılıdır: “Kilis mahellâtından Kızılca Mahallesi‟nde Attar Hasan binâsı mescidi şerif harâb-ı müşrif olup Çavuşzâde el-Hac Mehmet Ağa mescid-i mezburu tamir ve termim ve bâ izni Humâyun minber vadettiği câmide vazife-i muayyene ile imam ve ber vechi hasbi hatip olan eş-Şeyh Osman fevti mahlülünden hafidi eş-Şeyh Abdurrahman bin Ali‟ye nâibi Seyyid Mehmet Şerif arzıyla tevcih buyruldu”. Hasan Attar isimli biri eseri mescit olarak yaptığını ve 1217 H. 1802 M. yılında ÇavuĢzâde Hacı Mehmet Ağa tarafından tamir ettirilerek minber koyulduğunu bu kayıttan öğreniyoruz. Minberin koyulmasıyla mescit camiye çevrilmiĢtir. Mimarı hakkında bir bilgiye sahip değiliz (Dündar, 1999:198).

Hacı Hasan Muhammed tarafında 1330 H. 1911 M. yılında tamir edilmiĢtir. Hacı Hasan Muhammed‟in yaptırmıĢ olduğu tamir veya değiĢiklikler bilinmemektedir. Sahınların farklı geniĢlikte olması ve kitabenin harime açılan kapının üzerinde yer alması Hasan Attar Camii‟nin kuzeye doğru geniĢletildiği göstermektedir. ġerefe altındaki süslemelerden yola çıkarak minarenin de aynı tarihte

yapıldığı anlaĢılmaktadır. 1958 yılında avlunun kuzeyindeki lojman ve hücre ile son cemaat yeri yapılmıĢtır (Dündar, 1999: 197). 2000‟lı yıllarda harim ve son cemaat yerine kalem iĢi süslemeler yapılmıĢtır.

Hasan Attar Camii‟nin iki kitabesi vardır.

1.Kitabe: Harime açılan kapının üzerinde yer almaktadır (Fotoğraf 171). Talik hatlı kitabede Ģunlar yazılıdır:

Hâcı Hasan zâde Hâcı Muhammed Hoca kim Bânii sâlis olup ol zât-ı memdûhu‟l-hisâl Münderis olmuşken ihyâ eyledi bu camii Sa‟yini makbul ede Rabb-i Kerim vela yezâl Daimâ der hâtır et târîh-i gevherdârını Halisen lillah bu câmi oldu tecdîd iş bu sâl Fi sene 1330 (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 82).

Günümüz Türkçesi: Hacı Hasan oğlu Hacı Mehmet Hoca kim Hasletleri övülmeye değer olan zat, üçüncü yapıcısı olup, Yıkılıp gitmiĢ iken bu camii yeniden diriltti.

ÇalıĢmasını Allah kabul eyleye.

Daima mücevher (noktalı) tarihini aklında tut

Temiz niyetle Allah rızası için cami, bu yıl yenilendi. Sene 1330 1911 M. (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 82).

2. Kitabe: Avlunun kuzeyindeki eyvanın üzerinde yer almaktadır (Fotoğraf 172). Arapça kitabede Ģu yazılıdır: “Tecdidehü Fî 1378” (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 82).