Cüneyne Camii

Bulunduğu Yer: MeĢetlik Mahallesi, Odun Pazarı Sokak‟ında yer almaktadır. Yapım Tarihi: 17. yüzyılın ilk çeyreği

Banisi: Bilinmemektedir. Mimarı: Bilinmemektedir. Çizim No: 42-46

Fotoğraf No: 173-181

Mimari ve Yapım Özellikleri: Caminin bulunduğu yer Kilis‟in fethi sırasında Ģehit düĢen Sahabelerden dolayı Ģehitlik anlamına gelen “MeĢetlik” adı ile anılmaktadır. Bu mahallede Sahabelere ait olduğu söylenen birçok mezar bulunmaktadır. MeĢetlik Mahallesi‟nde yer aldığı için camiye küçük cennet anlamına gelen “Cüneyne” adı verilmiĢtir (Dündar, 1999, 232).

Cüneyne Camii sonradan yapılan müdahalelerle özgünlüğünü kaybetmiĢtir. Özgün olarak kalabilen tek yeri minaresidir. Günümüzde cami dikdörtgen planlıdır. Harim mihraba paralel olarak uzanan tek sahınlıdır. Eskiden harim iki sahınlı, beĢ kemer gözlü olduğu bilinmektedir (Çizim 42). Son cemaat yeri yoktur. Avlulu caminin kuzeyinde dükkanlar vardır.

Kuzeyde iki, batıda bir kapı ile caminin avlusuna girilmektedir. Batıdaki kapı kare Ģekilli olup sonradan yapılmıĢtır. BeĢ basamaklı merdiven avluya inilmektedir. Kapının hemen solunda abdest muslukları yer almaktadır. Avlunun batı tarafında günümüzde kullanılmayan bir kuyu bulunmaktadır.

Avlunun kuzeyinde minare yer almaktadır (Çizim 43-44). 1600‟lü yılların baĢında yapıldığı tahmin edilen caminin minaresi özgünlüğünü korumuĢtur. II. Aldülhamid Albümleri‟nde minareye ait fotoğraf mevcuttur. Nitelikli bir taĢ iĢçiliği ve özgün bir planı vardır. Minarenin altında dehlizli bir kapı bulunmaktadır. Sivri kemerli bir niĢ içerisinde yer almaktadır. Kapı açıklığı basık kemerlidir. GiriĢin pervazlarında ve kemerinde siyah ve sarı taĢ münavebeli olarak kullanılmıĢtır. Dehliz beĢik tonoz ile örtülü olup yuvarlak kemer ile avluya açılmaktadır. Kapının

üzerinden minare yükselmektedir. Kare planlı kaide 2.70x2.70 m. ölçüsünde olup köĢeleri pahlıdır. Minareye, kaidenin güneyinde yer alan düz atkı taĢlı kapıda girilmektedir. Atkı taĢın üzerinde basık kemerli küçük bir açıklık bulunmaktadır. Avludan kapıya çıkılan taĢ basamaklı merdiven oldukça yüksektir. Merdivenin altında tonozlu giriĢ ile basık kemerli küçük bir kapı yer almaktadır. Kapı küçük bir mekana açılmaktadır. Minarenin hantal ve kalın gövdesi çokgen planlıdır. ġerefe altı mukarnaslarla bezelidir. Mukarnasların altında ve üstünde birer silme bulunmaktadır. ġerefe korkuluğunda herhangi bir süsleme mevcut değildir. Gövde çokgen planlı olmasına rağmen petek yuvarlak planlı olup gövdeye göre daha incedir. Peteğin üzerinde havalandırma delikler bulunmaktadır. Konik külahın üzerinde hilal Ģeklindeki alem vardır. Minare tamamen düzgün kesme taĢtan yapılmıĢtır (Fotoğraf 173-174).

Avlunun kuzeybatısında da bir kapı vardır. Sivri kemerli bu kapıdan ara mekana girilmektedir. Sivri beĢik tonoz ile örtülü bu ara mekanda 11 basamaklı bir merdiven yer almaktadır. TaĢ merdivenden avluya inilmektedir. Kapının batısında iki tane mazgal pencere bulunmaktadır. Mazgal pencereler, sivri kemerli açıklık ile avluya açılan iki mekana aittir. Sivri kemerli açıklıklar camekanlar ile kapalıdır. Üst örtü, çapraz tonozdur. Bu mekanlar imam odası olarak kullanılmaktadır. Minare ile sivri kemerli kapının arasında bir dükkan yer almaktadır. Dükkanın sivri kemerli kapı sokağa açılırken basık kemerli küçük kapısı avluya açılmaktadır. BeĢik tonoz ile örtülüdür (Fotoğraf 174-175).

Minarenin doğusunda altı tane dükkan bulunmaktadır. Sivri kemerli kapıları sokağa açılmaktadır. Dükkanların içindeki batı duvarlar yıkılarak tek bir mekan elde edilmiĢtir. Güney ve doğu duvarında mazgal pencereler vardır. Düz tavanlı olan dükkanlar tamamen düzgün kesme taĢtan inĢa edilmiĢtir (Fotoğraf 175).

Avlunun doğu kanadı 1997 yılında iki katlı yapı inĢa edilmiĢtir. Alt katta lavabo, abdest muslukları, üst katta ise imam evi varmıĢ. Caminin tarihi siluetini bozduğu için 2007 yılındaki restorasyonda yıkılmıĢtır. Yerine dikdörtgen Ģekilli üç penceresi olan düzgün kesme taĢtan yapılmıĢ bir avlu inĢa edilmiĢtir. Avlunu doğu

tarafına 2007 yılında bir Ģadırvan yapılmıĢtır. Dört tane çokgen planlı ayak tarafından ahĢap tavan taĢınmaktadır (Fotoğraf 174).

Ġbrahim Hakkı Konya caminin avlusunda taĢ sandukalı açık iki türbe olduğunu söylemiĢtir Günümüzde avlunun kuzeybatısında sadece taĢ sandukalı bir mezar bulunmaktadır. Mezar, 1857 yılında vefat eden Salih Ağa‟ya aittir (Dündar, 1999: 233) (Fotoğraf 176).

Avlunun zemini beyaz ve siyah taĢ ile döĢelidir. Farklı büyüklükte üç tane sütun baĢlığı avluda bulunmaktadır. Nereden geldiği ve nasıl bir yapıya ait olduğu bilinmemektedir.

Cüneyne Camii‟nin doğu, batı ve güney cephesi moloz taĢtan inĢa edilmiĢtir. Batıda dikdörtgen Ģekilli iki, güney cephede beĢ pencere bulunmaktadır. Güney cephede ayrıca bir de mazgal pencere vardır (Fotoğraf 177). Doğu ve batı bir güney cephede üç tane taĢtan yapılmıĢ sade çörtenler mevcuttur.

Caminin son cemaat yeri yoktur. Kuzey cephede üç kapı, altı pencere yer almaktadır (Çizim 45) (Fotoğraf 178). Ana kapı hemen hemen cephenin ortasında bulunmaktadır. Yuvarlak kemerli kapı, silmeler ile hareketlendirilmiĢtir. Söveleri ve kemeri cepheye göre çıkıntı oluĢturmaktadır. Kapının hemen batısında kaĢ kemerli, doğusunda basık kemerli birer mihrabiye vardır (Fotoğraf 179). Yan kapılar sivri kemerlidir. Kemer ile kapı açıklığı düz atkı taĢıyla ikiye ayrılmıĢtır. Tüm kapıların yuvarlak Ģekilli, iki basamaklı merdivenleri mevcuttur. Pencereler de sivri kemerli olup kemerleri ve pervazları dıĢa çok az taĢıntı yapmaktadırlar. Kuzey cephede dört tane taĢtan yapılmıĢ çörten vardır (Fotoğraf 178).

Cüneyne Camii 30.90x7.50 m. ölçüsünde olup dikdörtgen plan Ģemasına sahiptir. Kuzey cephede yer alan üç kapı ile harime girilmektedir. Harim kıbleye paralel olarak uzanan tek sahınlıdır (Çizim 46). Düz, ahĢap tavanlıdır. DıĢtan kırma çatı le örtülüdür. 14 pencere ile harim oldukça aydınlıktır. Caminin kuzey duvarı 65 cm. kalınlığında olup yaklaĢık 1.00 m. yüksekliğindeki dolaplar ile kaplıdır. Doğu ve batı duvarda oturma sekiler bulunmaktadır (Fotoğraf 180).

Sivri kemerli mihrap basit bir niĢten ibarettir. Yarım daire planlı olup kavsarası çeyrek küre formundadır (Çizim 46) (Fotoğraf 181). Sol üst köĢesinde minber yer almaktadır. Minber köĢk tipindedir. Güney duvar 85 cm. kalınlığında olup duvar kalınlığı içinden bir merdivenle minbere çıkılmaktadır. KöĢk bölümünün açıklığı basık kemerlidir. Minberin köĢesinde iki sütun bulunmaktadır. TaĢtan yapılan minber dilimli konik külah ile örtülüdür. Dilimli konik külahın üzerinde ay yıldızlı alem vardır (Fotoğraf 180-181).

Evliya Çelebi 1671-72 yıllarında camiyle ile ilgili Ģunları yazmıĢtır: “Cüneyne Câmii kârgir bina kubbe-i âlileridir”. Bu sözlerden Cüneyne Camii‟nin kubbeli olduğu öğrenilmektedir (Dündar, 1999: 232). Ne yazık ki kubbe günümüze kadar gelememiĢtir. Kubbeye dair bir iz de yoktur.

Harim, 1958 yılında kadar beĢ kemer gözlü, iki sahından oluĢuyormuĢ. Ortada dört serbest ile iki gömme ayaklar üzerine oturan kemerler toprak damı taĢımaktaymıĢ. 1958 yılındaki tamirde yapı günümüzdeki halini almıĢtır (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 68).

Tarihlendirme: Cüneyne Camii‟nin inĢa kitabesi yoktur. Yapanı ve yaptıranı bilinmemektedir. Hurûfât Defterleri‟nde 1036 H. 1626 M. tarihine ait bir kayıtta Ģunlar yazılıdır: “Kilis‟te Meşhetlik Mahallesi‟nde Cüneyne Câmii Şerifi‟nde Ömer Zaim müceddeten va‟d eylediği kürsüye vâiz lazım olunmakla ülemadan Şeyh Mehmet‟e yevmi iki akçe ile inayet buyuruldu”. Kürsünün nasıl olduğuna dair bir bilgiye sahip değiliz. Bu kayıttan hareketle 1626 yılında eserin mevcut olduğu anlaĢılmaktadır. 1088 H. 1677 M. ve 1182 H. 1768 M. tarihli baĢka kayıtlarda da Cüneyne Camii‟nde bahsedilmektedir (Dündar, 1999: 232).

Kilis‟te 1738, 1807 ve 1820 yıllarında büyük depremler olmuĢtur. Kilis‟teki pek çok yapı bu depremde zarar görmüĢtür. 1815 yılında Cüneyne Camii‟nin tamir edildiğine dair bir kitabe vardır.

Yöre halkının dediğine göre 1940 yıllarında II. Dünya SavaĢı‟nın etkisiyle Tekye Camii hariç Kilis‟teki tüm camiler askeri amaçla kullanılmıĢtır. Bu dönemde Cüneyne Camii yangınlar geçirmiĢtir. Yangınlar sonucunda bir takım tamirler yapılmıĢtır.

Harim, 1958 yılında iki sahınlı, beĢ kemer gözlü bir yapıya dönüĢtürülmüĢtür (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 68). 1995 yılında yapının çatısına betonarme döĢeme yapılıp üzerine kiremit örtülü çatı yerleĢtirilmiĢtir. 2005-2007 yıllarında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından cami esaslı bir onarım görmüĢtür. Caminin doğu, batı ve güney cephesi aslına uygun olarak tamir edilmiĢtir. TaĢtan çörtenler yapılmıĢtır. 1974 yılında Odun Pazar Caddesi geniĢletilerek yükseltilmiĢtir. Camii aĢağıda kalınca selden zarar görmüĢtür. Minarenin orijinal giriĢi kapatılmıĢ ve avlu kotu 40 cm. yükseltilmiĢtir. Avlunu kotu yükseklince avluda bulunan üç mezardan sadece biri kalmıĢtır. 2007 yılında yapılan restorasyon çalıĢmasında minarenin orijinal giriĢi tekrar açılmıĢtır. Minaredeki çatlaklar, derz boĢlukları tamir edilmiĢtir. 1997 yılında avlunun doğu kanadına yapılan iki katlı yapı da yıkılmıĢtır. Avlunun doğu ve batı kanadı ile kuzeydeki dükkanlar yenilenmiĢtir Harimin duvarlarındaki ahĢap lambriler

sökülmüĢtür1

.

Cüneyne Camii‟nde iki tamir kitabesi ve avludaki mezar taĢında bir kitabe bulunmaktadır.

1.Kitabe: Harime açılan ana kapının solunda yer almaktadır (Fotoğraf 179). 0.44x0.44 m. ölçüsünde olup Arapça kitabede Ģunlar yazılıdır:

Ta‟mir hezâ‟l camii Sene 1231

Türkçesi: 1231 H. 1815 M. yılında tamir edildi.

2. Kitabe: Ana kapının üzerinde bulunmaktadır (Fotoğraf 179). Sülüs hatlı kitabe 1.00x0.26 m. ölçüsündedir. Arapça kitabede Ģunlar yazılıdır:

Bi‟smi‟llahi‟r-rahmâni‟r-rahim. İnnemâ ya‟muru Mesâcidal‟lâhi men âmene bi‟llâhi ve‟l-yevmi‟l âhir. 1379

1

Türkçesi: Esirgeyen ve bağıĢlayan Allah‟ın adıyla baĢlarım. Allah‟ın mescidlerini ancak Allah‟a ve ahiret gününe iman eden, kimseler imar eder (Bebekoğlu ve Tektuna, 2008: 68).

3. Kitabe: Avlunun kuzeybatısında yer alan taĢ sandukalı mezarın üzerinde “Salah Ağa‟nın vefatı 1274” yazılıdır (Fotoğraf 176).