Kentsel Mekânlarda Meydanlarda ve Sokaklarda Kalite 150

Birçok araştırmacı ve kurum (PPS, ULI, Spacesyntax, vb.,) başarılı kentsel mekan yaratabilme ilkeleri ortaya koymaya çalışmışlardır. Özellikle “meydanların” başarılı ve kaliteli olabilmesine yönelik düşünce ve ilkelerden bazıları şunlardır:

PPS [26] ∗ ye göre başarılı, kaliteli kent meydanları yaratabilmenin on ilkesi vardır. Meydanlar için önerilen bu on ilkenin denenmesinin, 30 yıl önce Rockefeller merkezinin incelenmesi ile başladığını; Amerika’daki ve diğer ülkelerdeki yüzlerce meydana uygulayarak analiz edildiğini belirtmektedirler.

Meydanların kalitesi ve başarısı için bu ilkeler: 1. İmaj ve Kimlik ( Image And Identity )

2. Cazibeli ve Gidilecek Yerler (Attractions And Destinations ) 3. Konforlu (Amenities )

4. Esnek Tasarımlı (Flexible Design) 5. Mevsimlik Stratejisi (Seasonal Strategy) 6. İyi Girişli (Access)

7. Meydanın Bir İç ve Bir Dış Sınırı (The Inner Square & The Outer Square) 8. Birçok Noktadan Ulaşılabilir (Reaching Out Like An Octopus)

9. Yönetimin Merkezi Rolü (The Central Role Of Management)

10. Çeşitli Sermaye Kaynakları İle Desteklenebilir (Diverse Funding Sources) ,olmalıdırlar.

1. İmaj ve Kimlik (Image and Identity)

Şekil 4.16 Kopenhag, Danimarka da popüler bir meydan

Tarih boyunca meydanlar, geleneksel anlamda toplumların ortak yaşam merkezi olmuş, bütün kentlerin şekillenmesinde, kendi kimliklerini ve biçimlerini oluşturmasında büyük rol oynamışlardır. Birçok meydanın şeklini saptayan, onu çevreleyen ve saran binalardır. Bunlar

genelde dini yapılar, (katedraller, kiliseler, camiler,…) kamusal / yarı kamusal binalar (valilikler, kültür merkezleri veya kütüphaneler vb. gibi) özel kuruluşlara ait ( otel, yönetim binaları…) gibi büyük sivil mimari yapılardan oluşmaktadırlar. Meydanlar geleneksel olarak bir kentin kimlik kazanmasına biçimleriyle yardımcı olmaktadırlar. Meydanın imaj ve kimliğine bağlı olarak kullanımı da artmaktadır. Bazen herhangi bir meydanın merkezindeki anıtsal yapı veya bir fıskiye meydanı biçimsel anlamda insan eylemleri, hareketleri için güçlü bir merkez konumuna getirmektedir. Roma meydanlarında bu biçimsel ifadeye çok sık rastlanmaktadır. Bugün, kentlerdeki en önemli eksikliklerden birisi de halkın bu manada merkez kabul edebileceği meydanların, geçmişteki biçimsel ve anlamsal kullanımlarını kaybetmelerindendir.

2. Cazibeli, çekim gücü yüksek ve gidilecek yerler (Attractions and Destinations )

Şekil 4.17 Ghirardelli Meydanı, San Francisco

Herhangi bir büyük meydan çeşitli kişilere hitap etmek için içerisinde çeşitli daha küçük “yerler” barındırır. Bunlar kafeleri, çeşmeleri, heykelleri, gösteri yerlerini içerebilir. Bu etkinlikler meydanı başarılı yapmak için daha kapsamlı olmak zorunda değildir. Nitekim, şehir kültürüne ait en iyi bazı meydanlar gün boyunca insanları çeken ve bir araya getiren satıcı yerleri yada oyun parkları gibi çok sayıda küçük etkinliğin olduğu yerlerdir. Çoğunlukla, bir meydan içinde hedef noktası için amaçları ortaya koyacak “On’un Gücü’nü” kullanırız. Hepsinin içinde yapacak on şey ile on iyi yer yaratmak başarılı bir mekan için dolu bir program sunmaktadır.

3. Konforlu olmalı (Amenities)

Şekil 4.18 Rockefeller Merkezi, New York City’de banklar oturmak için konforlu bir yer sağlamaktadır.

Bir meydan onu kullanan insanlar için konfor sağlayabilecek imkânlar sunmalıdır. Doğru yerdeki bir bank ya da atık kutusu insanların bu yeri nasıl kullanmayı tercih edecekleri konusunda büyük fark yaratır. Işıklandırma belli aktiviteleri, giriş kapılarını veya patikaları vurgularken, bir meydanın kişiliğini de güçlendirebilir. Halk sanatı her yaştan çocuğun bir

araya gelmesi için bir mıknatıs görevi görebilir. Sürekli ya da geçici fark etmez, iyi olanaklar, sosyal etkileşim için neşeli bir ortam oluşturacaktır.

4. Esnek Tasarım (Flexible Design)

Şekil 4.19 Kopenhag (Copenhagen) meydanında tenis

Bir meydanın kullanımı gün, hafta ve yıl içerisinde değişmektedir. Bu doğal dalgmekanmalara yanıt vermek için esneklik yapılandırılmalıdır. Sürekli bir sahne yerine, örneğin, kaldırılabilir veya geçici bir sahne kullanılabilir. Benzer olarak, hareketli sandalyeler, masalar, şemsiyeler ve oyunlar için yerinde depolamaya sahip olmak önemlidir, bu şekilde istenildiği anda kullanılabilirler.

5. Mevsimsel Strateji (Seasonal Strategy)

Şekil 4.20 New York’un Union Meydanında tatil pazarı

Başarılı bir meydan tek bir tasarım ve yönetimle gelişemez. Bryant Park, Rockefeller Merkezi mekanları ve Detroit'in yeni Campus Martius’ u gibi büyük meydanlar mevsimlerle birlikte değişir. Kayak mekanları, kafeler, Pazaryerleri, bahçeler, sanat ve heykel, bir mevsimden diğerine geçerken mekâna uyum sağlamamıza yardımcı olur.

6. Giriş (Access)

Şekil 4.21 Madrid, İspanya’da Santa Ana Meydanında tatil pazarı

Başarılı olmak için bir meydan kolay girilebilir olmalıdır. En iyi meydanlar her zaman yürüyerek girişinin kolay olduğu yerlerdir. Çevredeki sokaklar dardır, kaldırımlar iyi işaretlenmiştir, ışıklar araçlar için değil yayalar için doğru zamanlandırılmıştır, trafik yavaş hareket eder ve geçiş noktaları yakında konuşlanmıştır. Hızlı hareket eden trafiğin dar sokaklarıyla çevrilmiş meydanlar yayaların kullanımından kesilecektir ve en önemli öğesinden yoksun kalacaktır: insanlar.

7. Meydanın bir iç ve bir dış sınırı olmalı (The Inner Square & the Outer Square)

Şekil 4.22 İtalya Verona’daki meydanın iç ve dış sınırları

Görsel park planlamacısı Frederick Law Olmsted in “iç park” ve “ dış park” hakkındaki düşünceleri bugün yüz yıl önce olduğu kadar belirgindir. Bir meydanın çevresindeki sokaklar ve kaldırımlar onun girişini ve kullanımını onu çevereleyen binalar kadar büyük ölçüde etkiler. Her yanda 15 adım boşluk duvarlarıyla cephelenmiş bir meydan düşünün – bu en kötüsüdür – dış mekân için bir durum senaryosu. Daha sonra aynı meydanın bir halk

kütüphanesinin yanına konumlandığını düşünün: kütüphane kapıları doğrudan mekana doğru açılır; insanlar dışarıda oturur ve basamaklarda okur: belki çocukların okuma odası veya hatta bir kitapevi ve kafe meydanın sağında dış mekanda bulunur. Aktif ve hoş karşılayıcı bir dış mekan iç mekânın refahı için gereklidir.

8. Birçok noktadan ulaşılabilir olmalı (Reaching Out Like an Octopus)

Şekil 4.23 İtalya, Bologna da Maggiore meydanı gibi çevredeki mahalleye ulaşan büyük meydan

Meydanın sınırı kadar önemli olan sokakların kaldırımların ve bitişik binaların giriş katlarının takip ettiği yollardır. Çevre mahalleye yayılan bir ahtapotun tentaküzleri gibi iyi bir meydanın etkisi (New York’taki Union meydanı gibi) en az bir blok öteden başlar. Araçlar yavaşlar, yürüyüş daha eğlenceli hale gelir ve yaya trafiği artar. Meydan içerisindeki öğeler belli bir uzaklıktan görülebilir ve binaların giriş katı aktiviteleri yayaları meydana doğru yürümeleri için baştan çıkarır.

9. Yönetimin Merkezi Rolü (The Central Role of Management)

Şekil 4.24 Dublin St Stephen’in Green’deki dikkatli bakımı iyi yönetimin önemli bir parçasıdır.

meydanı güvenli ve canlı kılan yolları anlayan ve değerini arttıran bir yönetim planı oluşturmaktır. Örneğin iyi bir yönetici var olan potansiyel kullanıcıları anlar ve her tür insan için durumlarla donatır. İyi yöneticiler insanların parkı kullanım şekilleriyle yakından ilgililidir. Atık kutuları doğru zamanda boşaltılır ve yeme içme mekânları insanların en çok ihtiyacı olduğu zamanlar açıktır. İyi yöneticiler meydanda konfor ve güvenlik hissi yaratırlar, onu tamir eder ve bakım altına alırlar ki insanlar birilerinin iş başında olduğunu bilsinler. 10. Çeşitli sermaye kaynakları (Diverse Funding Sources)

Şekil 4.25 İtalya, Portland'in Pioneer Courthouse daki Festa Italıan gibi sermaye durumlarına yardımcı olan sponsorluklar.

İyi yönetilen bir meydanın genellikle Amerika da en iyi birçok meydanda bulunan ortaklıkların kurulma nedeni olan kamu iş mekanları veya şehir parklarında olduğu gibi ortalaması kapsamın üzerindedir. Bu ortaklıklar kafelerden, marketlerden veya diğer küçük ticari kullanımlardan elde edilen kiralar, bitişik mülklerden film çekimlerinden elde edilen dergiler ve sivil toplumcuların karları dahil olmak üzere – ancak bunlarla kısıtlı değildir- çeşitli kaynaklardan elde edilen sermayelerle birlikte şehrin neler sağlayabileceğini araştırırlar.

Bu konuda başka bir çalışma da ULI’nin [27] (Urban Landscape Instute) şehir merkezleri ve onları yaratmak için on kuralı da içeren seminerlerinin sonucunu şu şekilde sunmaktadır. İlk önce “Şehir Merkezi Nedir?” in tanımı yaparak;

Şehir merkezi dayanıklı, yürüyüşe müsait ve birleşik açık-mekanlı, vatandaşların toplum bağlarını bir araya getiren ve güçlendiren enerji yüklü ve açıkça tanımlanabilen kamu mekânları çevresinde organize olmuş çok kullanıcılı bir gelişmedir. Yatay ve dikey ikamet mekânı olarak kullanımı ile birlikte perakende, yeme-içme ve serbest kullanımla da bağlanmıştır. Ofis, konukseverlik, şehir kültürü ve diğer kültürel kullanımlar gibi en az bir tip

gelişim, şehir merkezine dahil edilmiştir. Zamanla, şehir merkezi, çevresiyle güçlü bağlarla birlikte toplumun en yoğun, aralıksız ve en çeşitli bölümüne yayılmalıdır.

Başarılı Şehir Merkezleri Geliştirmenin On Kuralı:

1. Dayanıklı ve hafızada kalan bir kamu mekânı yaratmak 2. Piyasa gerçeğini önemsemek

3. Riski paylaşmak, ödülü paylaşmak

4. Gelişim ve finansal karmaşıklık için plan yapmak 5. Çoklu kullanımı bir araya getirmek

6. Uzun dönem görüşü ile rahatlığı dengelemek 7. Yoğunluğun sunduğu faydaları yakalamak 8. Topluluk ile bağ kurmak

9. Sürdürülebilirlik için yatırım yapmak

10. Yoğun, yerinde yönetim ve programlamaya adanmak

Merkezler için başka bir çalışmada Alexander tarafından yapılmıştır. Otuz yılı aşkın bir süredir nesneleri, yaşamları ve bütünlükleri açısından incelemiştir. Yaşayan şeylerde (Merkezler için ) tekrar eden 15 yapısal özelliğe rastlamıştır. Bunlar (“The Pattern Language” deki bazı pattern lerden12 çıkarılmıştır) :

1. Ölçek, 2. Güçlü merkez, 3. Sınırlar, 4. Tekrar, 5. Pozitif mekan, 6. İyi şekil,

1 _{Ayrıca bakınız Alexander, C., vd.(1977) bu patternler şunlardır: Ring Roads (17), Quiet Backs (59), Small}

Public Squares (61), Sleeping in Public (94), Wings of Light (107), Sheltering Roof (117), Common Areas at the Heart (129), Zen View (134), Light on Two Sides of Every Room (159), Low Sill (222), Climbing Plants (246), Things From Your Life (253)

7. Lokal Simetri,

8. Anlaşılmaz/Derin Kenetlenme ve belirsizlik, 9. Karşıtlık,

10. Değişkenlik, 11. Yaklaşıklık, 12. Tekrar/Eko, 13. Boşluk,

14. Sadelik ve içsel dinginlik, 15. Ayrı olmama,

Prensipleri olarak sırmekanabilir

1980’lerde “University College London” bünyesinde kurulmuş olan (Bill Hillier ve diğer akademisyenler) Spacesyntax’da [28] iyi işleyen kamu mekânları ilkelerinin; kamu mekânlarının deneysel işlevselliği üzerindeki çalışmalar, performanslarında belirgin bir rol oynayan anahtar fiziksel ve mekânsal tasarımın özelliklerini tanımlamışlardır. Araştırmaları, başarılı kamu mekânları için iki temel özellik göstermektedir:

1. Çevredeki sokaklara kamu mekânından kolay giriş derecesi ve 2. Çevredeki sokaklardaki hareket eden insanların yoğunluğu

Tamamlayıcı bir rol oynamak için birkaç başka öğe daha vardır. İyi işleyen kamu mekânları için başlıca şartlar şöyle özetlenmiştir:

1. Çevreleyen mekâna iyi erişebilirlik

Durağan aktivite seviyeleri, kamu mekanı ve çevresi arasındaki erişilebilirlik derecesi ile doğrudan bağlantılıdır. Çevre mekana rahat erişilebilirlik, sonuçta durağan insanların aynı yerde bulunma seviyelerini yansıtan varolan akımların üstüne aktifleştirmek için üstünlük sağlar. Sıklıkla, başarılı meydanlar yayaların hareketlilik ağının içerisinde, örn, önemli yaya rotalarının bağlantı noktalarında, stratejik noktalara yerleşmişlerdir.

2. Mekânın içinden geçen yaya rotaları

Mekanın kullanım seviyesini en fazla düzeye getirmek için rotaların sadece sınırlardan kaçınması değil, mekanın kalbine doğru birçok yönden hareketliliği sağlaması gerekir.

Durma ve hareket etme aktivitelerinin seviyeleri arasında güçlü bir bağlantı vardır. Canlı ve işlek kentsel meydanlar yaya hareketliliğinin yüksek seviyede olduğu rotalara yakın yerleşmiştir.

4. Çevredeki kentsel mekâna çok yönlü bakış

Kamu mekânlarındaki geniş görsel mekanlar kullanıcılarının yönlenmesine ve güvenli olmasına yardımcı olur ve bu nedenle meydanlardaki durağan aktivite seviyelerine eklenir. Benzer olarak, insanlar çevredeki mekanlara iyi görüş açılarının olduğu yerlerde oturmayı tercih ederler.

5. Aktif mekan kullanıcılarının yakınlığı: perakende ve yiyecek-içecek birimleri

Perakende ve yiyecek-içecek, mekan kullanımı aktiviteyi çekecek ve mekânsal mekanın etkilerinin üstünde, mekanda bir varlık sağlayarak kamu mekanlarının doğal gözetimine katkıda bulunacaktır. Aktif mekân kullanımı ayrıca kamu mekanlarındaki kullanıcıların varlıklarını uzatmaya katkıda bulunacaktır.

6. Yeterli oturma mekanı ve sokak donatımı

Nitelikli oturma mekânı, ışıklandırma, yüksek kaliteli peyzaj- hepsi halk mekanları içinde resmi olmayan/durağan aktiviteleri teşvik eder.

Diğer bir çalışma da Waterloo Meydanı için [29] yerel yönetim tarafından yapılmıştır; başarılı kamu mekânları için ilkeler belirlenmiştir.

Başarılı kamu mekânları karmaşıklığının verilmesi ve oluşturulmuş öğelerle insanların bu mekanları nasıl kullandığı açısından elde edilmesi zordur. Mekanın büyüklüğü, konumu, oryantasyonu ve işlevi önemli faktörlerdir; yeni bir kamu mekânı oluşturma veya varolanı düzeltmek gerektiğinde bazı tasarım ilkeleri bulunmaktadır.

Aşağıdaki liste başarılı bir kamu mekânı oluşturma konusunda önemli ilkelerin bir özetidir. 1. Kamu mekânının konumu insanların ilgisini çekmeli ve kişilere yakın olmalıdır.

Kamu hayatını çekici hale getiren bu mekanı kullanan insanlardır. Kamu hayatı olmadan mekan bir başarı olarak değerlendirilemez.

2. Tasarı, öncelikle sadece basit bir tasarı olmayan bir yer oluşturmak için çabalamalıdır.

3. Meydan içerisinde bir dizi işlevsel mekan veya “oda” bulundurmalıdır. Meydan içerisindeki mekan çeşitli insanlara hitap etmeli ve çeşitli aktiviteler için fırsat sağlamalıdır.

4. Başarılı meydanlar toplumun kullanımı için tüm mevsimlerde, gece ve gündüz olanak sağlamalıdır.

5. Tüm kullanıcılar için erişilebilirlik sağlamalıdır.

6. Kamu mekanındaki aktiviteler yerel ekonomiyi, çevresindeki ticari aktiviteleri vs. Desteklemelidir.

7. Kaliteli tasarım ve materyaller işlevsel, dayanıklı ve saygın bir yer elde etmek için önemlidir.

8. Tasarı, mekanın kullanımı açısından esneklik sağlamalıdır. Günün, haftanın, yılın akışı içerisinde bir dizi resmi ve resmi olmayan aktiviteler, tasarının esnekliği ile birlikte daha kolay uyum sağlamaktadır.

9. Meydan yapılanma şekilleri, ağaçlar ve manzara öğeleri ile sınırlara ve bir çevrelenme duyusuna sahip olmalıdır.

10. Kullanıcılarının rahatı için hoş nitelik ve özelliklere sahip olmalıdır. Oturma, ışıklandırma, güneşli mekanlar gibi gölgeli mekanlar, atık muhafaza mekanları ve diğer özellikleri tasarının içerisinde dikkate alınmalıdır.

11. Kamu mekânı rahat ve güvenilir olmalıdır. Bu mekânın iyi kullanımı için anahtar bir noktadır.

12. Mekânın görkemini arttırmak için ve bozulmayı önlemek için yüksek düzeyde bakım gereklidir.

13. Ayrıntılı tasarım kapsamlı bir sosyallik ve orada bulunma isteği yaratan insan değişimini ve kamu etkileşiminin değerini arttırmalıdır.

John Montgomery [30] Sherman’ nın (1988) başarılı kentsel mekânlar görüşüne katılarak; başarılı kentsel mekânların göstergelerinin:

1. Planlama görülebilir olmalıdır ve sonuçlar kendi akışında oluşmuş gibi doğal durmalıdır.

2. İlginç ve dayanıklı şekiller olacaktır.

3. Sokakların ve sokak yaşamının “alışıklığı” takdir edilecektir

4. Daha önce keşfedilmiş ve kişiyi daha fazlasını aramaya yönlendiren gizli yerleri olacaktır.

5. Vatandaşların farkındalıklarını koruyan, diyalog konuları sağlayan can sıkıntısını önleyen sürprizleri olacaktır.

6. Deneyleri teşvik edecek ve yapılacak heyecanlı şeylere sahip olacaktır.

7. Sıcak ve arkadaş canlısı bar ve kafelerin de dahil olduğu resmi olmayan günlük buluşmalar için fırsat sağlayan mekanları olacaktır.

8. Yiyecek ve içecek bir tehlike olacaktır ve insanlar farklı fiyatlarda ve serbestlik dereceleriyle alış veriş yapıp tüketeceklerdir.

9. Oturmak ve beklemek için çeşitli konforlu yerleri olacaktır- yaşamaya değer bir şehir aynı zamanda oturmaya değer bir şehirdir.

10. Yalnızlığı önlemek ve gizlilik ile mahremiyeti korumak ihtiyaçları arasında iyi bir denge olacaktır.

11. Değişen mevsimler günlük hayatın durumları edilen dikkatin yönünü değiştirmeyecek, bunun yerine sürekli değişen şehrin önemli bir parçası olacaktır.

12. Hisleri yükseltecek: Bağlılık, arkadaşlık, konukseverlik; bir yere ait olma duygusu, tarihi ve kültürel devamlılık, eğlence ve mizah duygusu, dedikodu için fırsat, açık görüşlülük, canlılık, fantezi, görkem, renk, güzellik ve estetik dürtüsü. Olarak belirtmektedir