Kentsel Dönü ümün Sosyal Boyutu ve Soylula tırma

Kent, tanımı gere i sosyal bir boyuta sahip oldu u için kentsel dönü üm de do al olarak sosyal bir yöne sahip olacaktır. Zira kentsel dönü üm sadece kente de il, aynı zamanda kentliye yapılan bir müdahaledir. Kentsel dönü ümün tek amacı kentin fiziki alt yapısını ve görüntüsünü güçlendirmek olmayıp kentlinin yani o kentte ya ayan toplumun da ya am kalitesini arttırmak gibi bir misyonu bulunmaktadır. Bu noktada toplumun özellikleri iki ana eksende incelenebilir. Birinci eksen, toplumun mevcut özellikleridir. Toplumun mevcut durumu dönü üm öncesinde dikkate alınması gereken bir veri pozisyonundadır. kinci eksen ise ula ılmak istenen özelliklerdir, bununla dönü üm sonucunda topluma kazandırılması istenen nitelikler kastedilir.

Dönü üm öncesinde dikkate alınması gereken toplumsal veriler, kültürel özellikler, bilinçlilik düzeyi, yöreden ho nutluk, mülk sahipli i durumu, ekonomik durum eklinde sıralanabilir. Ki ilerin kültürel özellikleri geldi i yere, e itim durumuna, gelenek ve göreneklere göre de i iklik gösterebilir. Bilinçlilik düzeyi toplumun ya adı ı mahalleye, kente ve dönü üm uygulamalarına ili kin bilinçlilik düzeyini ifade etmektedir. Mülk sahipli i konutların ev sahibi ya da kiracılar tarafından kullanılması

anlamına gelmektedir, yukarıda bahsedildi i üzere kiracıların yo un oldu u bölgelerde kentsel dönü ümü gerçekle tirmek daha zordur. Ekonomik durum ise mahalle sakinlerinin gelir, servet ve istihdam durumlarını içermektedir. Kentsel dönü ümün maliyetinin bir kısmının mahalle sakinleri tarafından kar ılanması söz konusu olabilece i için ekonomik durum ne kadar iyi ise dönü ümü gerçekle tirmek de o kadar kolay olabilecektir. (Özden, 2008: 76-80)

Bu çerçevede bu veriler ı ında u stratejiler uygulanır:

1) Toplum tanımlanır. Di er bir deyi le toplumun kimli i ve karakteri ortaya çıkarılır.

2) Toplumsal ihtiyaçlar belirlenir.

3) Toplumsal grupların (ya , cinsiyet, din, etnisite, engellilik durumu vs göre) ihtiyaçları belirlenir.

4) htiyaçları kar ılayacak araçlar saptanır. 5) Yerel temsilciler seçilir.

6) Kentsel dönü üme aktif katılım için toplum te vik edilir. 7) Etkin dönü üm ortaklıkları kurulur.

8) Sosyoekonomik artları iyile tirecek ortak amaçlar geli tirilir. (Özden, 2008: 80-82)

Kentsel dönü üm sonucunda sosyal yapıda u iki de i iklikten birisi tercih edilir. Birinci tercih sosyal yapının iyile tirilmesi, ikincisi ise sosyal yapının tümüyle de i tirilmesidir. Bir kentsel dönü üm alanında aslolan orada ya ayanların orada kalmaya devam etmesidir. Bu yüzden sosyal yapının iyile tirilmesi bu iki seçenek içinde öncelikle ba vurulması gerekendir. Çe itli yöntemlerle bu iyile tirme sa lanabilir. Yerel topluma i olanakları sa lanması, çe itli konularda meslek ve beceri kursları açarak mevcut nüfusun meslek sahibi yapılması, e itsel ve kültürel donatıların geli tirilmesi gibi araçlarla sosyal yapıyı güçlendirip iyile tirmek mümkündür. (Özden, 2008: 83)

Belli bazı durumlarda sosyal yapının tümüyle de i tirilmesi, yani mevcut halkın yerine yeni bir toplumsal kesimin dönü üm alanına çekilmesi gerekebilir. Sosyal yapının büyük bir deformasyona u radı ı, ciddi toplumsal çöküntülerin bulundu u, alanın eski

ve yerle ik sakinlerinin ta ınıp onlarının yerine alanı bakımsızlı a, köhnemeye terk eden bir nüfusun yerle ti i, bu nüfusu koruyarak ya da iyile tirerek dönü üm yapılması mümkün görünmedi i, bununla birlikte toprak rantının yüksek oldu u durumlarda sosyal yapının de i tirilmesi bir gereklilik halini almaktadır. (Özden, 2008: 83-84) Sosyal yapının de i tirilmesi kavramı soylula tırma ile büyük oranda örtü mektedir. Bu noktada kentsel dönü ümün önemli bir boyutu olan soylula tırma kavramını incelemekte fayda vardır. lk kez 1960’lı yıllarda kavramsalla tırılan soylula tırma zaman içinde anlam kümesini geni leterek bugüne kadar gelmi tir. Soylula tırma ba langıç olarak i çi sınıflarının ya da dar gelirlilerin ya amakta oldu u ehir merkezlerindeki tarihi binalara, orta ve üst-orta sınıfların, bu grupları yerlerinden ederek yerle mesi ve buradaki binaları rehabilite etmesi süreci eklinde tanımlanmı tır. Di er taraftan özellikle 1980’li yıllardan sonra soylula tırmanın kapsamı bu tanımı a arak yeni bir ba lama kavu mu tur. ( slam, 2003: 159-160)

Geleneksel anlamıyla soylula tırma, dü ük gelir düzeyine sahip ki ilerin oturdu u yerlerin yüksek gelir düzeyine sahip ki iler tarafından elde edilmesi anlamına gelmektedir. Bununla birlikte artık orta sınıf ya da orta-üst sınıf konut alanları da daha üst düzey gelir seviyesine sahip ki iler tarafından soylula tırılabilmektedir. Bu durum bazen soylula tırılan yerin daha sonra daha üst bir gelir grubunca yeniden soylula tırması eklinde de vuku bulabilmektedir. Buna süper soylula tırma ya da yeniden soylula tırma isimleri verilmi tir. Dolayısıyla bu özellik soylula tırılan yerin zorunlu olarak dü ük gelir grubunca meskun olması artını ortadan kaldırmı tır. kinci olarak konut alanlarından ba ka yerler de soylula tırmanın konusu olabilmektedir. Zira ticari alanlar da artık soylula tırmanın konusu haline gelmi tir. Bu durum ticari soylula tırma olarak tanımlanmı tır. Üçüncü olarak geleneksel tanımıyla soylula tırma kent merkezindeki alanları kapsamaktadır. Di er taraftan artık merkezi olmayan kent alanları hatta kırsal kesimlerde de soylula tırma görülebilmektedir. Dolayısıyla soylula tırma için ehir merkezinde, hatta ehirde olma artı da kalkmı tır. Dördüncü olarak soylula tırma fiziksel de i im olarak restorasyonu ya da kısmı yenile meleri kapsamakta iken artık yeniden yapma ve yeni yapıla malar da soylula tırmanın kapsamı içerisine girmi tir. Bu artlar altında soylula tırmanın iki temel unsurunun varlı ını devam ettirdi i söylenebilir. Bunlar dü ük statülü alanların daha üst gelir grubundaki

ki ilerce istila edilmesi ve do rudan ya da dolaylı olarak yerinden edilme sürecinin ya anmasıdır. ( slam, 2003: 160-161)

Soylula tırmanın neden ba ladı ına ili kin iki farklı yakla ım mevcuttur. Birinci yakla ım soylula tırmanın nedenlerini ehirlerin ekonomik tabanlarındaki ve orta sınıfın kültürel tercihlerindeki de i im ile merkezdeki emlak fiyatlarının dü mesi eklinde üç ba lık altında incelemektedir. ehirlerin ekonomik tabanlarındaki de i im ile endüstri toplumundan post-endüstri toplumuna geçi kastedilmektedir. Sanayi merkez ehirleri terk ettikten sonra üretimin a ırlı ı sanayiden hizmet sektörüne kaymı , böylece i çi sınıfından yeni orta sınıflara do ru bir kayma ya anmı tır. Bu yeni orta sınıf da soylula tırıcı kesimi ifade etmektedir. Orta sınıfın kültürel tercihlerinde ve i alı kanlıklarındaki de i im de onları soylula tırma itmi tir. Kadının da çalı ıyor olu u nedeniyle çift maa lı birlikteliklerin ortaya çıkı ı ve i ile ev arasındaki mesafenin azaltılmasına yönelik talepler soylula tırma da bir neden olarak ortaya çıkmı tır. Üçüncü olarak ehir merkezinin yatırımsızlık sonucu de er kaybetmesi ve ehir merkezi ile ehrin di er yerleri arasında önemli bir rant farkının bulunması bir neden olarak kabul edilmektedir. ehir merkezinde bulunan alanların mevcut de erleriyle, daha iyi bir kullanım sonucunda gelecekte olu abilecek potansiyel de eri arasında yeterli bir fark olması, di er bir deyi le buraya yapılacak yatırımın kar getirmesi durumunda soylula tırma gerçekle mektedir. ( slam, 2003: 162)

kinci yakla ım ise soylula tırmanın nedenini arz merkezli ve talep merkezli olmak üzere iki alt kümeye ayırmaktadır. Talep merkezli neden, yeni orta sınıfın ortaya çıkı ı ve bu sınıfın kentin merkezine do ru yönelmesidir. Bu durum yukarıda açıklamalarla örtü mektedir. Arz merkezli yakla ım ise yeni orta sınıfın varlı ını kabul etmekle birlikte, soylula tırmada asıl etkenin idarenin yani karar alıcıların arz mekanizmaları oldu unu belirtmektedir. Bu durumda devletin, kente yaptı ı müdahalelerle soylula tırmayı bir politika olarak yürütmesi soylula tırmanın nedeninin arz merkezli olarak tanımlanmasını do urmu tur. (Dündar, 2003: 71)