Kavramsal Çerçeve

Gerek koruyucu sağlık hizmetlerine, gerekse tedavi edici sağlık hizmetlerine duyulan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Bu durum, sağlık sektörüne, ülkelerin genel bütçelerinden daha fazla pay ayrılmasını gerektirmektedir. Ülkelerin genel bütçelerinden sağlık sektörüne ayrılan payın artışı paralelinde, gerek sağlık hizmeti verilen kurumların gerekse sağlık sektörüne yetişmiş insan kaynağı sağlayan birimlerin, yıllar içerisinde niceliksel artışının sağlanabileceği söylenebilir.

Türkiye’de 2002 yılında toplamda 1156 adet hastane hizmet vermekteyken, bu sayı 2016 yılında, 1510 adede ulaşmıştır. Sektörlere göre dağılım incelendiğinde, üniversite hastanelerinin sayısının ilgili yıllar içerisinde, 50 adetten 69 adede yükseldiği görülmüştür (Tablo 2.1).

Tablo2.1. Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Sayısı (Türkiye)

Sektör Yıllar 2002 2012 2013 2014 2015 2016 Sağlık Bakanlığı 774 832 854 866 865 876 Üniversite 50 65 69 69 70 69 Özel 271 541 550 556 562 565 Diğer 61 45 44 37 36 - Toplam 1156 1483 1517 1528 1533 1510 Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü

(T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, 2017)

Genel bütçeden sektöre ayrılan payın yönlendirildiği birimler arasında eğitim birimleri de önemli bir yer tutmaktadır. “Kamu ya da özel tüm sağlık kesiminde toplumun ihtiyaç duyduğu sağlık hizmetini üreten personelin tamamı”na sağlık insangücü denilmektedir (Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı, Sağlık Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, 2010: 3). Yetişmiş kalifiye sağlık insangücünün kaynağı, konuya ilişkin eğitim veren birimlerdir. Eğitim birimlerinin sayısının yıllar içerisinde artış kaydetmesi, sektörün aynı zamanda, yetişmiş insan kaynağı ile ülkelerin ekonomilerine de yüksek düzeyde katkı verir hale gelmesine yardımcı olacaktır.

Ülkemizdeki üniversitelerde, sağlık sektörüne yetişmiş insan kaynağı sağlayan lisans ve önlisans eğitimi veren birim sayılarının yıllar içerisinde artış kaydettiği gözlemlenmektedir. Ülkemizde konuya ilişkin lisans eğitimi veren birimler sayısal olarak incelendiğinde; 1986-

1987 Eğitim-Öğretim yılında 21 adet tıp fakültesi varken, 2008-2009 Eğitim-Öğretim yılında bu sayının 56’ya; 1983-1984 Eğitim-Öğretim yılında 8 adet diş hekimliği fakültesi varken, 2008-2009 Eğitim-Öğretim yılında bu sayının 31’e; 1983-1984 Eğitim-Öğretim yılında 7 adet eczacılık fakültesi varken, 2008-2009 Eğitim-Öğretim yılında bu sayı 12’ye yükseldiği görülmüştür (Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı, Sağlık Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, 2010: 9-42).

Konuya ilişkin daha yakın tarihli bir başka kaynağa göre; diş hekimliği fakültesi sayısı, 2013- 2014 Eğitim-Öğretim yılında 37 iken, 2017-2018 Eğitim-Öğretim yılında 50’ye; tıp fakültesi sayısı, 79 iken, 94’e; sağlık bilimleri fakültesi sayısı 37 iken, 80’e ulaşmıştır. Sağlık sektörüne ilişkin lisans eğitimi veren birimlerin toplam sayıları da dolayısıyla artış kaydetmiş ve 2013- 2014 Eğitim-Öğretim yılında 275 iken, 2017-2018 Eğitim-Öğretim yılında 368’e ulaşmıştır (Tablo 2.2).

Tablo 2.2. Türkiye’de Sağlık Sektörüne İlişkin Lisans Eğitimi Veren Birimlerin

Eğitim-Öğretim Yılına Göre Dağılımı

Lisans Eğitimi Veren Birimler Eğitim-Öğretim Yılı

2013-2014 2014-2015 2016-2017 2017-2018

Diş Hekimliği Fakültesi 37 40 46 50

Eczacılık Fakültesi 23 24 29 31

Hemşirelik Fakültesi 5 5 9 9

Sağlık Bilimleri Fakültesi 37 40 62 80

Tıp Fakültesi 79 83 85 94

Uluslararası Tıp Fakültesi - - 1 1

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon YO* 6 6 7 7

Hemşirelik YO* 8 8 8 8

Sağlık Bilimleri YO* 6 7 11 12

Sağlık Hizmetleri YO* 1 1 - -

Sağlık YO* 73 73 77 76

Toplam 275 287 335 368

(https://istatistik.yok.gov.tr/)

*Yüksekokul

Aksaray Üniversitesi de bu üniversiteler arasında yer almaktadır. Aksaray Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 26.09.2016 tarih ve 9270 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın 01.11.2016 tarih ve 29875 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanması ile, Tıp Fakültesi ise 2015/8052 Bakanlar Kurulu Kararı’nın 27.08.2015 tarih ve 29458 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanması ile kurulmuştur.

Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ile birlikte, müşteri memnuniyeti kavramı da ilgili ülkelerin mal ve hizmet üretiminde önemli bir yer tutar hale gelmiştir. Bu çalışmanın konusu olan sağlık sektörü çalışanlarının, sağlık hizmetleri konusunda etkili ve verimli hizmet sunabilmeleri, diğer bir deyişle, gerek iç müşteri gerekse dış müşteri memnuniyetini sağlayabilmeleri, sadece mesleki yeterlikleri ve hizmet yürütülen fizikî mekânın yeterlikleri

62

ile ilişkili değildir. Örgütsel bağlılık, örgütsel özdeşleşme, motivasyon, iş doyumu, örgütsel vatandaşlık davranışı, örgütsel adalet, örgütsel güven, mobbing, tükenmişlik gibi örgütsel davranış göstergelerinin durumu da oldukça önem arz etmektedir. Örgütsel davranış alanında yapılan çok sayıda çalışmada, örgütsel bağlılığı, örgütsel özdeşleşmeyi, motivasyonu, iş doyumunu, örgütsel vatandaşlık davranışlarını vb. etkileyen çeşitli faktörler incelenmiştir. Bu durum, bütün sektörlerde olduğu gibi sağlık sektöründe de önemle üzerine eğilinmesi ve konuya ilişkin bilimsel çalışmaların artırılması gerekliliğini doğurmaktadır. Herhangi bir bilim dalı ile ilgili alanyazının belirli dönemlerde incelenmesi, konuya ilişkin gelişmelerin ortaya konulması açısından önemlidir (Çiçek ve Kozak, 2012: 735). Alanyazın tarandığında, sağlık sektöründe örgütsel davranış alanında yapılan tezlere ilişkin bir çalışmaya rastlanamamıştır. Bu boşluğu doldurabilmek adına, ülkemizde sağlık sektöründe örgütsel davranış alanında yapılan lisansüstü tezlerin bibliyometrik analizine ihtiyaç duyulmuştur. Bibliyometri kavramı ilk olarak 1969 yılında Pritchard tarafından “Matematiksel ve istatistiksel yöntemlerin bilimsel iletişim ortamlarına uygulanması” olarak tanımlanmıştır (Çiçek ve Kozak’ın Pritchard’dan aktarımı, 2012: 736). Dolayısıyla, bibliyometrik analiz ile belirli bir alanda, belirli bir ülkede çalışılan konuların, bu çalışmaları yapan yazarların, çalışmaların yapıldığı yıllara göre dağılımının vb. belirlenmesine ve bu doğrultuda yeni çalışmalara yol gösterilmesine yardımcı olunmaktadır (Güdü Demirbulat & Tetik Dinç, 2017: 21).

Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı (YÖK) Ulusal Tez Merkezi, 1987 yılından itibaren üniversitelerde yapılan yüksek lisans, doktora, sanatta yeterlik ve tıpta uzmanlık tezlerini toplayıp arşivleyerek, araştırmacıların hizmetine sunmaktadır. Bu çalışmada, 1987-2018 yılları arasında sağlık sektöründe örgütsel davranış konusunda çalışılan yüksek lisans ve doktora tezleri incelenmiştir.

3. Yöntem

Çalışmanın bu bölümünde araştırmanın amacı, kapsamı, evreni, örneklemi, veri toplama yöntemi ve verilerin analizine ve bu analizlere ilişkin bilgilere yer verilmiştir.

Bu doğrultuda 1987-2018 yılları arasında sağlık sektöründe örgütsel davranış konuları ile ilgili lisansüstü tezler, çeşitli parametreler çerçevesinde incelenmeye çalışılmıştır. Bu temel amaçla hazırlanan çalışmada, bibliyometrik analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemle, özellikle akademik bir alanda yapılmış çalışmaların belirli özellikleri analiz edilerek, bilimsel iletişime ilişkin çeşitli bulgular elde edilmektedir.

63

Çalışmanın kapsamında, Yükseköğretim Kurulu (YÖK)’na bağlı Ulusal Tez Merkezi tez tarama veri tabanındaki, 1987-2018 yılları arasında sağlık sektöründe örgütsel davranış konusunda yazılan yüksek lisans ve doktora tezleri incelenmek istenmiş ancak ilk lisansüstü çalışmanın 2004 yılında yapıldığı anlaşılmıştır. Dolayısıyla, 2004-2018 yıllarında çalışılan lisansüstü tezler incelenebilmiştir.

Araştırmadaki doğruluk payının artırılması ve daha anlamlı sonuçlar elde edilmesi amacıyla, evreninin mümkün olduğunca tamamının temsili sağlanmaya çalışılmış ve çeşitli şekillerde veri tabanı taraması yapılmıştır. YÖK’ün tez tarama motorunda; “sağlık kurumları yönetimi” konusu ile “sağlık kurumları yönetimi”, “hastane işletmeciliği”, “genel işletme”, “işletme”, “işletme yönetimi”, “yönetim organizasyon”, “yönetim ve organizasyon”, “örgütsel davranış” bilim dallarının eşleştirilmesi yoluyla tarama yapılmıştır. Yapılan tarama sonucunda 63 yüksek lisans ve 8 doktora olmak üzere toplam 71 lisansüstü teze ulaşılmıştır.

Tez çalışmalarının bibliyometrik özelliklerinin incelenmesi için tez künyelerinde yer alan “tez türü”, “yayınlandığı yıl”, “üniversite”, “enstitü”, “anabilim dalı” ve “tezin çalışma konusu” şeklinde parametreler belirlenmiştir. Söz konusu parametrelere ilişkin verilerin tamamı, Microsoft Excel programına aktarılarak yüzde ve sıklık değerleri hesaplanmıştır. Çalışmada YÖK Ulusal Tez Merkezi’nin https://tez.yok.gov.tr internet adresinden 01.09.2018 - 01.10.2018 tarihleri arasında yapılan taramaların sonuçları esas alınmıştır.