Karar Organlarının Serbest Seçimle Oluşması

İl özel idare yapısının görev ve kuruluşlarını düzenleyen “İdare-i Umumiye-i Vilayet Kanun-u Muvakkati” 1913’te yasal bir hal almaktadır. İl Özel İdaresi Kanunu 1987’de gerçekleştirilen bir düzenleme sonucunda İl Özel İdaresi Kanunu olarak değiştirilmektedir. İl Özel İdareleri, bulundukları bölgelerde faaliyet sürdüren ve tüzel bir yapıya sahip yönetim birimleri olarak görülmektedir. Türkiye’de köyler ile belediyeler, muhtar ve belediye başkanı gibi seçilen birer yürütme erkine sahip olmaktadır. İllerde

144 _{Hasan Bülent Kahraman vd., (1999), Katılımcı Demokrasi, Kamusal Alan ve Yerel Yönetim, Dünya}

Yerel Yönetim ve Demokrasi Vakfı (WALD) Yayınları, İstanbul: s. 15.

valiler, il özel idarelerinin yürütme organı olarak görülmektedir. Valilerin atanması ise merkezi idare tarafından yapılmaktadır.146

3.5.1.1.1. İl Özel İdareleri

İl özel idareleri, il sınırları içerisinde yaşayan vatandaşların mahalli müşterek niteliğe sahip ihtiyaçların karşılanabilmesi için kurulmuş kurumlar olarak bilinmektedir. Karar organlarının seçmenler eliyle seçilerek oluşturulması, mali ve idari özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi biçiminde tanımlanması, 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununda yer alan 3. maddede ifade edilmektedir. Belirtilen bir yerin il statüsüne sahip olması ile başka bir işleme gerek olmadan İl Özel İdarelerinin kurulması gerçekleşmektedir. Merkezi yönetimin taşra birimi olan il ile yerel hizmetlerin sunumunu gerçekleştiren il özel idareleri, aynı görev doğrultusunda hizmet sunmaktadır.147 _{İl özel idarelerinin sahip} olduğu en önemli özelliğinin, merkezi idarenin karşılayamadığı ihtiyaçları kısa sürede sunması olduğu söylenebilir.

İl Genel Meclis yapısının yetki ve görevleri, İl Özel İdare Kanununda yer alan 10. maddede belirtilmektedir. İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organı olmakla beraber ilde bulunan seçmenlerin seçtiği meclis olduğu bilinmektedir. Sayı bakımından İl Genel Meclisi, ildeki ilçe sayısı ve o ilçelerin nüfuslarına göre değişen üyelerden oluşmaktadır. 5302 sayılı İl Özel İdareleri Kanununda yer alan 35. maddeye göre; genel sekreterlik, sağlık, mali işler, insan kaynakları, imar ve hukuki işler birimi, İl Özel İdarelerinin teşkilat yapısını oluşturmaktadır. İllerin nüfusu, coğrafi ve fiziki yapısı, sosyal, kültürel ve ekonomik özellikleri ile gelişme durumu dikkate alındığında; norm kadro sistemi ya da ihtiyaçlarına göre birimlerin oluşturulması, kaldırılması, birleştirilmesi, il genel meclisi kararı ile olmaktadır. Büyükşehir belediyesi bulunan illerde müdürlük ve daire başkanı, diğer il yapılarında ise müdürlük biçiminde kurulmaktadır. Belirtilen bu düzenleme ile İl Genel Meclisinin, İl Özel İdarelerin çevrelerindeki teşkilatı oluştururken idari özerkliğe sahip oldukları söylenebilir.148 _{İl Özel}

146 _{Haluk Kabaalioğlu ve Turan Yıldırım, (1995), Türkiye’nin İdari Teşkilatı, Kazancı Yayınları, İstanbul:}

s. 269.

147 _{Halil Kalabalık, (2008), Avrupa Birliği Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Yerel Yönetim Hukuku, Ankara: s.}

607.

148 _{Ahmet Ulusoy, (2005), Yerel Yönetimlere İlişkin Yeni Yasal Düzenlemelerin Değerlendirilmesi,}

İdare yapısında İl Genel Meclisi önemli bir yer tutmakta ve teşkilat yapısı içerisinde alınan kararlar meclisin onayından geçmektedir.

3.5.1.1.2. Belediyeler

2005 yılında çıkarılan 5393 sayılı kanun ile belediyeler, belde halkının mahalli müşterek niteliğe sahip ihtiyaçların karşılanması için kurulan ve karar organlarının seçmenler tarafından seçilmesi ile oluşturulan, mali ve idari özerkliğe sahip tüzel kişiler oldukları söylenebilir. 5393 sayılı kanunda yer alan 17. Maddede, belediye meclisinin belediye yapısındaki karar organı olduğu belirtilmektedir. 5393 sayılı kanundaki 18. maddede ise ayrıntılı görev ve yetki düzenlemesi yapılmaktadır.149

Belediyelerin, kamu idaresi olması hasebi ile idari yetkilerinin yanında tüzel kişiliğe sahip olmalarından da kaynaklanan ve özel hukukun onlara sunduğu medeni hakları kullanmaları nedeni ile yetki ve görevleriyle orantılı olarak hareket edebilme ve görevde serbestliğe sahip olmalarından bahsedilmektedir. 5393 sayılı kanunun 4. ve 15. maddelerinde belediye meclis yapısının yetki ve görevleri incelenmektedir. Belediye meclisinin incelenmesi ile belediyelere verilen görev, yetki ya da sorumlulukların, karar organı olan belediye meclisinin aldığı kararlar sonucunda oluşturularak belediye yönetiminin diğer organları vasıtası ile yürütüleceği anlamı ortaya çıkmaktadır.150 Belediye yapısı içerisinde belediye meclisinin aldığı kararların uygulanması, icra-i organlara bırakılmaktadır. Uygulanan bu kararların denetimi de meclis tarafından takip edilmektedir.

3.5.1.1.3. Büyükşehir Belediyeleri

Türkiye’de bulunan büyükşehir belediyeleri sistemi, dünyada uygulanan yönetim sistemleri gibi diğer belediyelerden ayrılmaktadır. 1984 yılından itibaren çıkarılan KHK’lar ile büyükşehir belediyeleri uygulamasının yürürlüğe girdiği ifade edilmektedir. Anayasamızda yer alan 127. maddede, “büyük yerleşim alanları için özel yönetim şekilleri benimsenebilir.” hükmü yer almaktadır. Anayasanın 4. maddesinde ise 3030 sayı numaralı kanun ile büyük şehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir içerisindeki ilçelerde ise ilçelerin ilçe belediyelerinin kurulması öngörülmektedir. 2. maddede ise 3030 sayılı kanunda büyükşehir belediyeleri ile birlikte ilçe belediyelerini

149 _{Ramazan Cengiz Derdiman, (2005), Yerel Yönetimler, Aktüel Yayınları, İstanbul: s. 40.} 150 _{Derdiman, a.g.e., s. 42.}

de içerisine aldığı belirtilmektedir.151 _{Ülkemizde, yerelleşme konusunda devletin etkin} bir yönetim sağlamak için büyükşehir belediyelerinin kurulması ve ilçe belediye sisteminin de bu kapsam içerisinde oluşturulmasının sağlanması gerekmektedir.

1580 numaralı kanun bütün belediyelerin düzenlenmesini kapsamakta, 3030 numaralı kanun ise büyükşehir belediyeleri ve bu belediyelerin kendi sınırları içerisine aldığı ilçelerde ki belediyeler ile ilgili düzenlenmeyi yapmaktadır. 1580 sayılı belediye kanunu genel bir kanun olmakla birlikte 3030 sayı numaralı Büyükşehir Belediye kanunun, özel niteliğe sahip olduğu söylenebilir. 2005‘te, 1580 sayılı kanun yerini 5393 nolu Belediye Kanununa bırakmakta, Büyükşehir Belediye Kanunu ise 5216 yerine 6360 numarılı kanun yürürlüğe girmiştir. Ülkemiz sınırları içerisinde büyükşehirler için yapılan bu düzenleme, örgütlenebilme çerçevesinde yeni bir sistem getirmektedir. İfade edilen bu sistem; ilçe yapısının özerkliğini korumakta, halkın yönetimde yer almasını sağlamakta ve büyükşehir kavramı noktasında da birbiri ile ilişki içerisinde olan birimler arasındaki işbirliğini sağlamaktadır. Ekonomik açıdan büyük çaplı birimlerin avantajlarından yararlandığı gibi ilçe belediyelerinin oluşturulmasına yer verildiğinde de demokrasiye önem atfedildiği görülmektedir.152 _{6360 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu} ile ilçe belediyelerinin de özerk yapısı güvence altına alındığı görülmekte, devlet nezdinde daha etkili bir yönetim ve katılım gerçekleşmektedir.