KAR AMAÇSIZ İŞLETMELERDE HİLE YAPAN KİŞİLER VE

Kar amaçsız işletmelerde hile yapan kişiler tıpkı kar amaçlı işletmelerde olduğu gibi herhangi yaşta, cinsiyette ve eğitim durumunda olabilmektedir ve bu kişiler genellikle kişisel hayatlarında sorunları olan kişilerdir. Genel olarak hile yapan kişileri aşağıdaki şekilde sınıflayabiliriz;¹⁰²

Şikayetçi ve Memnuniyetsiz Çalışanlar : Terfi ettirilmeyen ve kendilerine promosyon verilmeyen çalışanlar, rütbesi düşürülmüş çalışanlar, iş yerinde azarlanan çalışanlar veya disiplin cezası almış olan çalışanlar, kendilerini iş yerine karşı intikam almakta haklı görmektedirler. Bu şekildeki çalışanlar, yakalanmaları ve yanlış bir şey yaptıklarının ortaya çıkması halinde dahi kaybedecek bişeyleri olmadığını düşündükleri için hile yaparak bağlı bulundukları işletmeden intikam alma yoluna gitmektedirler.

Stres Altındaki Çalışanlar : Boşanma, hastalık, ölüm vb. gibi kişisel sıkıntı ve krizler yaşayan çalışanlar kendilerini çaresiz hissederek hile faaliyetinde bulunabilmektedir.

Finansal Olanaklarının Ötesinde Yaşayan Çalışanlar : Kazandıkları gelirin ötesinde aşırı lüks koşullar içerisinde yaşayan çalışanlar en başta gelen hile şüphelileri arasında yer almaktadır çünkü, bu kişiler yaşadıkları hayat için gerekli maddi kaynağı hile yoluyla sağlamaktadırlar.

İzin Almayan Çalışanlar : Hiçbir şekilde izin kullanmayan çalışanlar hile yapmakta ve yaptıkları bu hileyi gizlemek ve sakladıkları şeylerin ortaya çıkmasını önlemek için yerlerine kimseyi bırakmama dolayısıyla hiç izin kullanmama yoluna gitmektedirler.

Aşırı Korumacı Çalışanlar : İzin almayan çalışanlarda olduğu gibi işlerini başka bir çalışanla bölüşmeyi, birlikte çalışmayı reddeden çalışanlar veya eve iş götüren çalışanlar genellikle birşeyleri gizlemeye çalışan ve hile yapan çalışanlardır.

102 Edward J.McMillan, CPA, “Preventing Fraud in Nonprofit Organizations”, John Wiley and Sons, INC., 2006, pp. 4.,5.,6.

54

Finansal Sıkıntı Yaşayan Çalışanlar : Borçlarını ödeyemeyen veya herhangi başka bir nedenden dolayı finansal zorluk yaşayan çalışanlar içinde bulundukları finansal sıkıntıdan çıkmak için hile yapmaktadırlar.

Uyuşturucu ve Alkol Problemi Olan Çalışanlar : Alkol ve uyuşturucu bağımlısı olan çalışanlar bu bağımlılıklarına ilişkin gerekli finansman desteğini sağlamak için hile yapmaktadırlar.

Kumar Problemi Olan Çalışanlar : Kumar bağımlılığı olan çalışanlar genellikle işletmeden hile yoluyla para çalarak kumar oynama ve kumardan kazandıkları parayla kendi açılarından ödünç almış oldukları parayı geri ödeme ve yerine koyma eğiliminde olan çalışanlardır.

Kar amaçsız işletmelerde hile yapan kişilere ilişkin olarak yukarıda belirtilmiş olan genel sınıflamaya ek olarak hile yapan kişileri işletme içinden hile yapan kişiler ve işletme dışından hile yapan kişiler olarak iki gruba da ayırabiliriz. İşletme içinden hile yapan kişiler; çalışanlar (işçi, müdür vb.), organizatör ve girişimciler (yardım kampanyasını yöneten başlatan kişiler) vb.’nden oluşmaktadır.

Hile yapan kişiler yaptıkları hileleri, mevcut veya potansiyel bir müşterinin bilgisini ya da işletmenin ilişkide olduğu mevcut veya potansiyel bir kuruluşun bilgisini kullanarak yapmaktadırlar. İşletme içinden hile yapan kişiler kategorisinde olan çalışanlar aynı zamanda hile çeteleri tarafından organize hilelerde de kullanılabildiğinden bu kişiler işletme dışından kişiler için bilginin farkettirilmeden işletmeden çalınmasına ve hile yapılmasına kolaylık sağlamaktadır.

İşletme dışından hile yapan kişiler ise üç farklı profile sahip bulunmaktadır.

Bunlar; ortalama hile suçlusu, sabıkalı hile suçlusu ve organize hile suçlularıdır.

Ortalama hile suçluları genellikle fırsat olduğunda veya finansal zorluğa düştüklerinde tesadüfi olarak hile yaparlar ve koşullara bağlı olarak hareket ederler.

Organize hile suçluları, sofistike ve hile için sağlam derecede kaynağa sahip bulunan çalışanlardır. Bu kişiler genellikle birlikte çalışan kişiler halindedir.

55

Sabıkalı hile suçluları ise daha önceden de hile faaliyetinde bulunmuş olan hile için uygun şartları bilen çalışanlardır.Hangi kategoriye girerse girsin hile yapan kişilerin tamamı kar amaçsız işletmelerde hile yapmak için üç temel kanalı kullanmaktadır.

Bunlar; geleneksel hile yöntemleri, mekanik ve dijital araçlar ile elektronik ticarettir.¹⁰³ Hile yapan kişilerin psikolojik boyutu dikkate alındığında ise kar amaçsız işletmelerin üstlendikleri misyon gereği kendi iç sistem yapılarının bazı çalışanlar tarafından hile yapılmasına zemin hazırladığı görülmektedir.

Çalışanları psikolojik anlamda devamlı çalışanlar, iyi çalışanlar ve kötü çalışanlar olarak üç farklı gruba ayırabiliriz. Buna göre devamlı çalışanlar, sadece parasal teşviklerle ilgilenen, iyi çalışanlar hem parasal teşviklerle hem de organizasyonun misyonuyla ilgilenen ve kötü çalışanlar ise parayla ilgilenen ve kendi istedikleri herhangi birşeyi yapabilen organizasyona zararlı olabilecek çalışanlardır.

Kar amaçsız işletmeler ise bilindiği üzere kamu hizmeti sağlamak, toplumun yardıma muhtaç kesimlerine yardım sağlamak vb. gibi kar elde etmek amacı olmaksızın belli bir misyon etrafında yapılanan kuruluşlardır.

Bu yapı içerisinde kar amaçsız işletmeler kar amaçlı işletmelere kıyasla çalışanlara daha düşük ücretler sunmaktadır. Bununla birlikte bu işletmelerde kontrol ve gözetim faaliyetleri de çok daha azdır.

Bu yüzden kötü çalışan olarak tanımlanan çalışanlar ve bazı durumlarda da düzenli çalışan olarak tanımlanan çalışanlar için kar amaçsız işletmeler hilenin yapılmasını cazip kılmaktadır.

Organizasyonun amacını düşünmeyen bu çalışanlar bu amaç çerçevesinde toplanan kaynaklardan bir fayda sağlama yoluna gitmekte ve bu amaçla hile eyleminde bulunmaktadır. ¹⁰⁴

103 Rodger Jamieson, Greg Stephens, Donald Winchester, “85. An Identity Fraud Model Categorising Perpetrators, Channels, Methods of Attack, Victims and Organisational Impacts”, pp.5., http://www.pacis-net.org/file/2007/1271.pdf. (Erişim Tarihi : 25.03.2013)

104 Emmanuelle Auriol, Stefanie Briton, “The Good, The Bad and The Ordinary: Anti-Social Behavior in Profit and Nonprofit Organizations”, University of Mannheim CDSE , September 2009, pp. 3. ve 4., http://gess-application.uni-mannheim.de/cdse/dipa/73.pdf, (Erişim Tarihi : 25.03.2013)

56