3. KAR AMAÇSIZ İŞLETMELERDE HİLE KAVRAMI VE DENETİMİ
3.10. KAR AMAÇSIZ İŞLETMELERDE HİLE DENETİMİNİN ÖNEMİ
Kar amaçsız işletmelerde hile son yıllarda yaygın bir şekilde görülen ve giderek artan bir olgudur. Kar amaçsız işletmelerin hile nedeniyle uğradığı kayıplar on milyonlarca dolara ulaşabilmektedir. Bu nedenle kar amaçsız işletmelerde hile denetiminin önemi de her geçen artmaktadır. Günümüzde kar amaçsız işletmelerde hile denetimi bir zorunluluk haline gelmiştir.
Kar amaçsız işletmelerde meydana gelen hileler organizasyonu sadece ekonomik açıdan etkilememekte kar amaçsız işletmeler için oldukça kritik olan işletme itibarını da zedelemektedir.
Bilindiği üzere kar amaçsız işletmeler faaliyet konuları ve üstlendikleri misyon gereği dışarıdan (devlet, gönüllüler, bağışta bulunanlar vb.) aldıkları desteğe bağlı olarak devamlılıklarını sağlayan kuruluşlardır ve bu yüzden hile nedeniyle işletme itibarına gelebilecek herhangi bir zarar kar amaçsız işletmelerin varlığını devam ettirebilmeleri açısından hayati öneme sahip bulunmaktadır.
Dolayısıyla kar amaçsız işletmelerde hilenin nasıl ve niçin ortaya çıktığını anlamak ve hile denetimi yapmak çok önemli olmaktadır.127
127 Jen Miller, “Nonprofit Fraud”, LarsonAllen LLP Effect Magazine, (Summer 2006), pp.15 84
Hile kar amaçsız işletmeler için temel finansal risklerden biridir. Kar amaçsız işletmelerin sözkonusu riski ortadan kaldırmak için hile karşıtı politikalar oluşturmaları, hileyi önleyici kontroller oluşturmaları ve hile denetimi yapmaları şarttır. 128
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşıldığı üzere hile denetimi, en küçük ölçekteki kar amaçsız işletmelerden büyük ölçekli kar amaçsız işletmelere kadar tüm kar amaçsız işletmeler için büyük önem taşımaktadır.
Hile nedeniyle kar amaçsız işletmelerin uğrayabilecekleri zarar ve kayıpların boyutu diğer işletmelerden farklı olarak hiçbir şekilde maddi kayıplarla sınırlandırılamamaktadır.
Hileli eylemler sonucunda diğer işletmelerin itibarı da zarar görmekle birlikte sözkonusu zararın etkileri kar amaçsız işletmelerde çok daha şiddetli olmaktadır.
Kar amaçsız işletmeler güven kültürü üzerine kuruludur ve devamlılıklarını sağlamaları bu güvene dayalı olarak şekillenen itibarın korunmasına bağlıdır.
Bu anlamda kar amaçsız işletmelerde hile denetiminin önemi açısından esas nokta kar amaçsız işletmelerin itibarı ve toplum tarafından kendilerine duyulan güvenin üzerinde hile nedeniyle telafi edilemez kayıpların oluşabilmesidir.
Güven ve itibar kavramları, kar amaçsız işletmeler için en önemli kavramlardır.
Kar amaçsız işletmelerin adının hileli eylemlere karışması veya bu işletmelere bağış olarak verilen kaynakların kötüye kullanılması sonucu kar amaçsız işletmelere ilişkin güven ve itibar kavramları zarar görmekte ve dolayısıyla bu işletmeler devamlılıklarını sağlayabilmek ihtiyaç duydukları fonları kaybetmektedirler.
Bununla birlikte kar amaçsız işletmelerde güven ve itibarın zedelenmesinde en büyük rolü oynayan hileli eylemler kar amaçsız işletmelerde her geçen gün artmakta ve kar amaçsız işletmelerde hileyle savaşmak giderek daha karışık ve komplike bir hale dönüşmektedir.
Güven ve itibar kavramları hile nedeniyle çok büyük risk altındadır. Bunun en temel sebebi çok sayıdaki kar amaçsız işletmenin sınırlı, az miktardaki ve giderek azalmakta olan sınırlı bağış kaynaklarının bulunduğu bir düzende birbirleriyle rekabet etmek zorunda olmaları ve temel faaliyet konuları olan bağış toplama faaliyeti sonucu toplanan bağışları doğrudan değil aracılar vasıtasıyla yardıma ihtiyacı olan kişilere ulaştırmalarıdır.
128 David Ainsworth, “Most Charties Do Not Protect Against Fraud, Says Wahcdog”, Third Sector, 24 February 2009, pp.1.
85
Kar amaçsız işletmelerde güven ve itibar kavramlarının hile nedeniyle uğrayacakları zararların organizasyonun yaşamını devam ettirebilmesi için önlenmesi gerekmekle birlikte aynı zamanda kar amaçsız işletmelere bağışta bulunanlar, devlet ve diğer katkı sağlayıcıların yapılan bağış ve yardımların nereye gittiğinin açıkça belirlenmesine, kar amaçsız işletmenin adının korunmasına ve güvenilirlik çerçevesi ile açıklığın oluşturulmasına yönelik baskıları da kar amaçsız işletmelerde güven ve itibar kavramlarının önemini göstermektedir. 129
Dünyadaki kar amaçsız işletmeler ve kar amaçsız işletme sektörü giderek artan bir şekilde hileye açık hale gelmekte ve kar amaçsız işletmelerin neredeyse yarısından fazlası hala hile karşıtı önemli kontrol, politika ve prosedürlere sahip bulunmamaktadır.
Kar amaçsız işletmelerde hile olgusuna ilişkin olarak Dünya’da yapılan araştırmalar bu işletmelerin 10,000 dolarlık gelirlerinin hile ve hileli eylemler sebebiyle kayba uğradığını dolayısıyla hilenin kar amaçsız işletmeler için önemli bir risk faktörü olduğunu göstermektedir.
Dünya’da her yıl binlerce kar amaçsız işletme hile nedeniyle büyük zararlara uğramakta ve hilenin kar amaçsız işletmelere vermiş olduğu zararlar resesyon boyutuna ulaşmaktadır. 130
Hilenin kar amaçsız işletmeler üzerindeki etkisi çok büyük olabilmektedir.
Kar amaçsız işletmeler ve kar amaçsız işletme sektöründe hile gerçekleşen hile skandalları da gözönüne alındığında giderek dikkat çeken ve varlığı görünür bir olgu haline gelmektedir. Hile nedeniyle kar amaçsız işletmelerin uğradığı zarar ve kayıplar tehlikeli oranlara ulaşmaktadır. Özellikle küçük ölçekli kar amaçsız işletmeler hile ve yolsuzluk nedeniyle en fazla zarara uğrayan gruptur. Bu yüzden küçük ölçekli ve topluluk bazındaki kar amaçsız işletmelerin hilenin önlenmesi ve ortaya çıkarılmasına ilişkin olarak harekete geçmede çok daha özenli davranması gerekmektedir.
129 Russell A.Jackson, “Reputations at Risk”, Internal Auditor, (June 2008), pp.65.,.66.,67.
130 ICAEW, “Too Trusting Charaties Unprepared for Fraud”, Accountancy Magazine, (April 2009), pp.88.
86
Güçlü bir yönetim kurulu ve iç kontrol sistemi bu işletmelerdeki hileli faaliyetlerin önlenmesinde ve hileli faaliyetlerin organizasyon üzerindeki etkilerinin minumuma indirilmesinde bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.131
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşıldığı üzere hilenin kar amaçsız işletmelerde çok ciddi zararlara yol açan önemli bir risk faktörü olduğu söylenebilir. Hile nedeniyle kar amaçsız işletmelerin uğradığı maddi kayıplar çok ciddi rakamlara ulaşabilmektedir.
Ayrıca maddi kayıpların yanısıra bu işletmelerin maruz kaldığı manevi zararlar da dikkate alındığında aslında kar amaçsız işletmelerin hile nedeniyle uğradığı zararların çeşitli araştırma ve haberlerde sözü edilen somut rakamlardan çok daha fazla olduğu söylenebilir.
Hileli eylemlere adı karışan kar amaçsız işletmeler, güven duygusunun sarsılması sebebiyle faaliyetlerini sona erdirme ve varlıklarını kaybetme noktasına gelebilmektedir.
Kar amaçsız işletmelerin faaliyet konusu ve üstlendikleri misyon hile nedeniyle telafi edilemez bir şekilde zarar görmektedir.
Kar amaçsız işletmelerde gerçekleşen hile ve hileli eylemler sonucunda bu işletmelerin itibarı, kredibilitesi ve toplumsal güven duygusu olumsuz etkilenmekte bu ise kar amaçsız işletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ihtiyaç duydukları fon, para vb. kaynakların azalmasına hatta tamamen kesilmesine yol açmaktadır.
Bu yüzden kar amaçsız işletmelerde hile nedeniyle meydana gelen zararların azaltılması veya ortadan kaldırılması için kar amaçsız işletmelerin, organizasyonları için hilenin önemli bir risk faktörü olduğu gerçeğini kabul ederek hilenin önlenmesi ve ortadan kaldırılması için gereken önlemleri alması ve harekete geçmesi gerekmektedir.
131 Andrea McNeal, Jeffrey Michelman, “CPA’s Role in Fighting Fraud in Nonprofit Organizations”, The CPA Journal, (January 2006), pp.60.,61.
87
4. TÜRKİYE’DE KAR AMAÇSIZ İŞLETMELERDE HİLE RİSKİ ANALİZİ VE