KAR AMAÇSIZ İŞLETMELERDE HİLE BELİRTİLERİ

Bilindiği üzere kar amaçsız işletmeler temel faaliyet konuları olan fon sağlama ve para toplama işlemleri, toplanan bu paraların gönüllüler tarafından elde tutulması ve kaydının yapılması ile yüksek performans hedeflerine sahip olması sebebiyle hilenin temel hedef noktalarından biri olabilmektedir. Bu anlamda hileye hedef olan kar amaçsız işletmelerde hilenin varlığını gösteren ve kırmızı bayraklar (red flags) olarak da nitelendirilen hile belirtileri bulunmaktadır.

Kar amaçsız işletmelerde hile eylemine işaret eden temel hile belirtileri aşağıdaki şekilde sıralanabilir; ¹²⁴

Bütçe Kesintileri : Diğer işletmelerde olduğu gibi kar amaçsız işletmelerde de gönüllüler dışında ücretli iş gücüne yapılan ödemelerde azaltma yapılarak bütçe kesintisi yoluna gidilmesi finansal kontrollerin zarar görmesine neden olmaktadır. Böyle bir durumda kalan çalışanların ve ücretsiz çalışan olan gönüllülerin hem motivasyonu olumsuz etkilenmekte hem de bu kişiler yaptıkları işten kaytarmaya başlamaktadır.

Dolayısıyla mutsuz haldeki bu çalışanlar tarafından hile yapma olasılığı yükselmektedir.

Yüksek İşgücü Devir Hızı : Kar amaçsız işletmelerde çalışanların veya gönüllülerin seçilmiş oldukları pozisyonu hızlı bir şekilde terk etmeleri veya imzalamış oldukları iş sözleşmelerini sözleşmede belirtilen süreden önce fesh etmeleri bu kişilerin yapmış oldukları veya tanık oldukları hile faaliyetinden ya da hileli eyleme karışmak zorunda kaldığı bir baskı ortamından dolayı endişe içerisinde olduklarına işaret olabilir.

Yasal Yan Hak ve Avantajları Reddetme : Kar amaçsız hile faaliyetlerine ve yolsuzluğa karışan gönüllü ve çalışanlar çoğunlukla yaptıkları hile veya yolsuzluğu gizlemek için izin kullanmamakta veya kendilerine verilen promosyon, prim vb.’ni kabul etmemektedir. Bu yüzden izin veya yasal diğer yan hakları kullanmaktan kaçınılması önemli bir hile belirtisi olabilmektedir.

124 Kyle Anne Midkiff, “Catch The Warning Signs of Fraud in NPOs-Monthly Checklist Series”, Journal of Accountancy, (January 2004)

79

Kısa Vadeli Fon Sağlama Hedefine Aşırı Odaklanma : Kar amaçsız işletmelerde yönetim kurulu üyeleri, genel müdür vb. gibi tepe yönetimindeki kişilerin kısa vadeli fon sağlama ve fon arttırma hedefleri üzerinde aşırı yoğunlaşmaları işletmelerdeki iç kontrolleri ve finansal raporlama sürecini ihmal etmelerine neden olmaktadır. Bu durum ise hile yapan kişiler için açık bir fırsat ortamı yaratmaktadır.

Gözetim Eksikliği : Bilindiği üzere hile doğası gereği kontrol ve gözetimin zayıf olduğu durumlarda oluşmaktadır. Kar amaçsız işletmelerde özellikle bağış toplama, fon sağlama veya para toplama gibi temel faaliyet konularına ilişkin olarak kontrol ve gözetimin olmaması veya zayıf olması hileye uygun bir zemin hazırlamaktadır.

Çoğunlukla uygun bir kayıt gözetimi olmayan kar amaçsız işletmelerde bu durum görülmektedir.

Örneğin; kar amaçsız işletmelerde bağış toplama vb. amaçlı olarak nakit alındığında bu nakdin kim tarafından alındığı ve ne kadar alındığını tespit edebilmek ciddi bir şekilde oluşturulmuş iyi bir kayıt gözetim sistemini gerekli kılmaktadır.

Karşılıksız Çekler : Kar amaçsız işletmelerde tepe yönetiminin işletmenin fon kaynaklarının yeterli olduğunu ve işletmenin masraflarını karşılamaya yettiğini bildiği durumlarda bağışta bulunan kişiler tarafından karşılıksız çeklerin verilmesi durumu artabilir ve organizasyon bazı hile türlerine kurban olabilir.

Anlamlı Sonuçların Elde Edilememesi : Kar amaçsız işletmelerde gönüllülerin ve ücretli çalışanların işletmenin hedefleri doğrultusunda çalışması fakat anlamlı sonuçların elde edilememesi diğer bir deyişle hedeflenen sonuçlara ulaşılamaması durumunda bu işletmeler daha yakından izlenmelidir. Çünkü böyle bir durum kar amaçsız işletmelerdeki gönüllülerin veya çalışanların organizasyona yapılan ödemeleri çaldığının veya bu ödemeleri geldikleri anda kendi hesaplarına geçirdiklerinin bir göstergesi olabilir.

80

Gizli İhbarlar : Kar amaçsız işletmelerde gönüllü ve çalışanlar tarafından telefonla, mesajla veya yazılı olarak gizli bir şekilde yapılan ihbarlar hile uyarısı olarak ortaya çıkabilir. Bu şekilde yapılan ihbarlar bazen asılsız olmasına rağmen kar amaçsız işletmeler tarafından asla gözardı edilmemelidir.

Yaşam Tarzının Değişmesi ve Davranışsal Değişiklikler : Çalışanların kazandıkları para ve yaşam tarzı arasındaki tutarsızlık önemli bir hile belirtisi olabilir.

Aynı şekilde bir çalışanın davranış şeklinde meydan gelen ani değişiklikler bu çalışanın hileli bir faaliyet nedeniyle aşırı baskı altında olduğuna bir işaret olabilir.

Detaylara Önem Vermeme : Hesap bakiyelerini günlük olarak kontrol etmeyen ve banka hesaplarına ilişkin olarak hemen mutabakatlaşma yapmayan ve bunların dışında potansiyel fazla ödemeleri ortaya çıkarmak için ödenen faturaları inceleme, haber vermeden sürpriz finansal kontroller yapma veya mailleri hiç açılmadan gözden geçirme gibi kontrol faaliyetlerini uygulamayan kar amaçsız işletmeler hileli eylemlere ve yolsuzluk faaliyetlerine davetiye çıkarmaktadır.

Özgeçmiş İncelemesinin Yapılmaması : Bu durum kar amaçsız işletmelerde özellikle gönüllüler için geçerlidir. Kar amaçsız işletmelerin büyük bir çoğunluğu ücretli çalışanlar için yaptıkları sıkı özgeçmiş incelemesini gönüllüler için yapmamaktadır. Bu durum ise kar amaçsız işletmelerde çoğunluklukla fon toplama, bağış alma vb. sonucunda edinilmiş olan parayı elde tutan kişiler olan gönüllülerin hile eyleminde bulunma potansiyeli olan yanlış kişilerden oluşmasına neden olabilmektedir.

Problem ve Sorunların Sır Olarak Saklanması : Kar amaçsız işletmelerin hileli faaliyetleri farkettiğinde ve ortaya çıkardığında buna ilişkin bir kamu açıklaması yapmaması ve hile faaliyetinde bulunan kişileri cezalandırmaması sonraki hile faaliyetlerine açık kapı bırakmaktadır.

Böyle bir durumda diğer çalışanlar yapılan hilenin önemsenmediğini, hile yapan kişinin cezalandırılmadığını ve gerçekleşen hilenin gizlendiğini düşünecek bu da kar amaçsız işletmede yeni hile faaliyetlerinin doğmasına sebep olacaktır.

81

Hile Kavramını ve Hile Kavramına İlişkin Yasal Kanunları Anlama, Araştırma ve Takip Etmede Başarısızlık : Hile kavramının ve hile yapan kişilerin methodolojisini, hile kaybının boyutlarını, hilenin nasıl meydana geldiğini ve hileli faaliyetlerin önlenmesi için gelecekte neler yapılabileceği ile hileye ilişkin yasal kanun ve düzenlemeleri anlama, araştırma ve takip etmedeki başarısızlık kar amaçsız işletmelerin aynı hilelere aynı şekilde maruz kalmasına neden olmaktadır.

Bu yüzden kar amaçsız işletmeler uygun şekilde bir otorite sistemi oluşturmalı ve kar amaçsız işletmedeki gönüllüler ve ücretli çalışanlar hile yapan kişilerin mutlaka cezalandırılacağını bilmelidirler.

3.9. SON YILLARDA MEYDANA GELEN KAR AMAÇSIZ İŞLETME