Tez çalışması, İZBB tarafından 2009 yılı Ekim ayında gerçekleştirilen Kültür Çalıştayı etkinliğinden, 2016 yılı Ağustos ayına kadar geçen zaman aralığına odaklanmaktadır. Ulusal politik ekonomik konjektürün ve kentsel dinamiklerin sürekli değiştiği bilinci ile gerçekleştirilen tez çalışması bu süre aralığındaki verilerin çizdiği çerçeve içinde değerlendirme yapmaktadır.
Güncel literatürde, yaratıcı endüstriler üzerinden İzmir’i değerlendiren çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Ege Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi’nden Neşe Kumral’ın 2010 yılında yayınlanan, Yaratıcılık ve İzmir Üzerine başlığını taşıyan makalesi, yaratıcılık, iktisadi kalkınma ve İzmir odaklı bir derleme niteliğindedir. Özellikle kentin nicel ekonomik göstergelerine odaklanmaktadır. Yaratıcı Kent kavramı çerçevesinde Richard Florida’nın yetenek, tolerans ve teknoloji üçlüsü ile tanımladığı 3T (talent, tolerance, technology) yaklaşımını benimseyerek kentteki yaratıcı karakterleri tanımlamakta, ancak bu kapsamda İzmir özelinde detaylı bir çözümleme yapmamaktadır. Daha çok ekonomik veriler ışığında kentin yaratıcı endüstriler kapsamındaki durumunu ortaya koymaktadır.
İZKA’nın 2012 yılında yayınladığı, 2014-2023 İzmir Bölge Planı hazırlık çalışmaları kapsamında İzmir Kalkınma Ajansı, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Ege Üniversitesi’nin işbirliğiyle yürütülen “İzmir Kültür Ekonomisi Envanteri ve Gelişme Stratejisi Projesi” 2009 yılında gerçekleşen İzmir Kültür Çalıştayı’nda ortaya konan kentsel vizyonun sorgulandığı ve İzmir’de kültür alanının geliştirilmesi için tariflenmiş bir veri araştırma, derleme, analiz ve değerlendirme çalışmasıdır. Çalışma, kültür ekonomisi tanımları yapan giriş bölümünden sonra sırasıyla, İzmir’in Kültür Altyapısı, İzmir’in Kültür Mekanları Analizi, İzmir’de Kültür Yönetimi; Kültür Kurumları Aktörleri ve Finansmanı, İzmir Kültür Ekonomisi ve Kültür Altyapısı Gelişme Stratejisi başlıklarını taşıyan bölümlerden oluşmaktadır. İzmir’in kültür ekonomisi kapsamındaki mevcut durumunu, kabiliyetlerini, kurumlarını ve altyapı durumunu tespit etmektedir.
Gökçe Sanul’un 2012 yılında Bilgi Üniversitesi Sosyal Kültür Yönetimi Yüksek Lisans Programı’nda tamamladığı Kentsel Ekonomik Kalkınma Aracı Olarak Yaratıcı Endüstriler: İzmir Analizi ve Öneriler adını taşıyan yüksek lisans tezi, İzmir’e yaratıcı endüstriler kapsamında bakmaktadır. Bu çalışma, yukarıda bahsedilen Neşe Kumral ve İZKA’nın çalışmalarından İzmir’de belirli yaratıcı sektörlere odaklanmasıyla ve İzmir’i Akdeniz’deki iki önemli liman kentiyle kıyaslamasıyla ayrışmaktadır. Sanul çalışmasında, tasarım ve reklam alanlarının İzmir’deki mevcut durumunu tespit ederek, İzmir’i Marsiyla ve Barselona kentleri ile karşılaştırır.
Tuğba Deniz Coşkun Satırcı’nın 2014 yılında İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nde tamamladığı Mekansal Kümelenme Açısından Kültür Ekonomisinin Kentsel Gelişim Üzerindeki Dönüştürücü Etkisi: İzmir’de Tasarım Sektörü başlıklı doktora tezi İzmir’in yaratıcı ekonomilerine ve tasarım sektörüne mekansal kümelenmeler çerçevesinde bakmaktadır. Bu çalışma, tasarım sektörü çerçevesinde kentsel mekana odaklanan bakışıyla kendinden önceki çalışmalardan ayrışır. Yaratıcı endüstrilerin kenti biçimlendiren etkisi kapsamındaki görüşleri kalkınma odaklı ele almakta ve İzmir’in tasarım alanının mekansal kümelenmesi bakımından mevcut durumunu tespit etmektedir. Ancak mekansal tespitleri ulusal ya da uluslararası alanda kıyaslama için kullanmamaktadır.
UNESCO Yaratıcı Kentler Ağı Tasarım Kenti Kriterleri Bağlamında İzmir’in Değerlendirilmesi başlıklı bu tez çalışması ise kendisinden önce gerçekleştirilen
yukarıdaki çalışmalardan farklı olarak, İzmir’in tasarım kenti olma hedefini, kültür endüstrisi bağlamında değil, öncelikli olarak kent markalaşması yaklaşımları bağlamında incelemektedir. Yaratıcı kentler konusunda üretilmiş literatür içinden birbirlerine karşı eleştirel söz üreten farklı yaklaşımları kavramsal çerçevesinde paylaşmaktadır. İzmir’de tasarım alanının mevcut durumunu sadece belgelerden tespit etmekten öte, tasarım kenti olmak için yerel yönetim tarafından çizilmiş vizyon doğrultusunda geliştirilen süreçleri belgelerdeki nicel ve nitel veriler ve kentin güncel tasarım alanı içinden paydaşların görüşleri ile değerlendirmektedir. İzmir’in tasarım ortamını küresel ölçekte, farklı kültürel ve ekonomik alanlardan kentler ile karşılaştırmaktadır. Tezi önceki çalışmalardan ayıran özgün içeriği, literatür araştırması ile elde edilen kavramsal çerçeve ve UNESCO Yaratıcı Kentler Ağı tasarım kenti kriterleri ve tasarım kentlerinin özellikleri kapsamında İzmir’in özgün ortamının değerlendirilmesi ile varılan sonucu dönüştürmek için bir yöntem önermesi ve bu önermeyi aktif yerinde deneyim ile uygulamaya geçirerek etkisini anket çalışması ve gözlemler ile ortaya koymasıdır.
Ulusal ya da uluslararsı alanda, UNESCO Yaratıcı Kentler Ağı tasarım kenti kriterlerini kullanarak benzer bir değerlendirme yapan başka bir akademik çalışma tespit edilmemiştir.
Tez çalışmasının izlediği yöntem, tezde yaratıcı kentler kavramı konusunda ana referanslardan birisi olarak kullanılan Charles Landry’nin geliştirdiği Yaratıcı Kentler Endeksi (Creative Cities Index) ile benzerlik göstermektedir. Yaratıcı Kentler Endeksi, yaratıcılık açısından kente, birbirlerini kesen ana kapsamlar, göstergeler üzerinden bakmaktadır. Yaşanabilirlik ve mutluluk; politik ve kamusal çerçeve; farklılık, çeşitlilik, canlılık, açıklık, güven, erişebilirlik, katılım; girişimcilik, araştırmacılık, yenilik; stratejik liderlik, beceri, vizyon; yetenek geliştirme ve öğrenim çevresi; iletişim, etkileşim ve ağlar; yer ve yer yapımı (place and place making) gibi ana kapsamları dikkate almaktadır. Ana kapsamlara dair mevcut veriler belgeler ve literatür üzerinden toplanıp değerlendirilmektedir. Yaratıcı Kentler Endeksi ile nicel ve nitel yöntemlerin karma kullanıldığı bir dışsal değerlendirme üzerinden kentler hakkındaki görüşler oluşturulmaktadır. Bu değerlendirme kentlilerin gözünden içeriden bir perspektif sağlayacak veriler ile kent dışından bir grubun objektif gözlemlerini kapsamaktadır. Kentte gece ve gündüz yapılan gözlemler, belirlenen karakterlerle birebir ve grup görüşmeleri, daha geniş bir kitleye
ulaşmak için online anketler, farklı profesyonel alandan kentlilerle yatay hiyerarşi ile kurgulanmış toplantılar ile kentin ana kapsamlarına dair veriler toplanır. Elde edilen tüm veriler, daha once sistem içinde incelenmiş diğer kentlerin verileri ile karşılaştırılır ve bir sonuç raporu elde edilir.
Şekil 1.1 : Tez çalışmasının genel yapısı.
“İzmir, bir tasarım kenti olacaksa bu ancak, mevcut koşullarda İzmir’de yaşamayı ve üretmeyi seçmiş kentin yaratıcı karakterleri ile tasarlama ve üretme potansiyelini taşıyan kentlilerine odaklanarak, kentte yaratıcılık ve tasarım kültürünü yerleştirmek için inanç, organizasyon, koordinasyon ve etkileşim başlıkları kapsamında karşılaştıkları olumsuzlukları azaltarak mümkündür” hipotezine sahip tez çalışması kente dair veri toplamak için belgelerden ve sistematik gözlemler olan görüşme ve anketten yararlanmaktadır. Toplanan verilerle İzmir’in tasarım kenti olma hedefi UNESCO Yaratıcı Kentler Ağı tasarım kenti kriterleri ile değerlendirilir. Hipotez, toplumsal süreçlerin akışına suni bir etkenin katılması ve sonuçlarının incelenmesi demek olan aktif yerinde deneyim ile sınamaktadır. Tez kapsamında tasarlanmış etkinliğin, kentin yaratıcı karakterleri ile tasarlama ve üretme potansiyelini taşıyan kentlilerinin, yaratıcılık ve tasarım kültürünü yerleştirmek için inanç, organizasyon, koordinasyon ve etkileşim başlıkları kapsamında karşılaştıkları olumsuzlukları azaltmaya dair yarattığı değişim gözlemler ve Ekler bölümünde kapsamı ve sonuçları verilmiş anket çalışması ile tespit edilmektedir (Şekil 1.1).
Tez çalışması birinci bölümdeki giriş başlığı altında tez sorusunun çerçevesinin çizilmesi ile başlamaktadır. Amaç, kapsam ve yöntem hakkında bilgi verilmektedir.
İkinci bölümde, kent markalaşması, yaratıcı ekonomi ve yaratıcı ekonominin mekanı yaratıcı kent ve tasarım kenti gibi ana kavramlar incelenmektedir. Literatür araştırmasına dayanan bu bölüm, tezin kavramsal çerçevesini kurmaktadır.
Üçüncü bölümde, İzmir’in kent markalaşması sürecindeki arayışları ve kentin özgün ortamı Kalkınma Bakanlığı, Ege Üniversitesi, İzmir Ticaret Odası, URAK ve İZKA belgeleri ile ortaya konmaktadır. Tasarım alanları özelinde kentin özgün ortamına dair çıkarımlar, film tasarımı, moda tasarımı, teknoloji tasarımı, mimarlık, edüstriyel tasarım ve iletişim tasarımı alanlarında yerel, ulusal veya uluslararası alanda ilham veren üretimlerini İzmir’de gerçekleştiren katılımcılarla gerçekleştirilen derinliğine görüşmelerden elde edilmiştir. Üçüncü bölümün parçası olarak öne çıkan kısımlarının paylaşıldığı görüşmelerin özetlendiği tam görüşme metni Ekler bölümünde sunulmaktadır. Aynı bölümde, yerel yönetim önderliğinde tasarım kenti vizyonu kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar İZBB belgelerine dayanılarak ortaya konulmaktadır. Üçüncü bölümün sonunda, ikinci bölümde kent markalaşması ve yaratıcı kent bağlamında tespit edilen kavramsal çevçevedeki tanımlar kullanılarak kentin özgün ortamı değerlendirilmektedir.
Dördüncü bölümde UNESCO Yaratıcı Kentler Ağı kapsamında tasarım kenti sıfatı almış kentler, WIPO, Birleşmiş Milletler, OECD, Economist Dergisi, Atkearney belgelerindeki verilere dayanılarak kıyaslanmaktadır. Yaratıcı Kentler Ağı’na tasarım kenti olarak kabul edilebilmek için ortak nicel ve nitel verilerin olup olmadığı tartışılmaktadır. UNESCO belgeleri üzerinden, tasarım kenti sıfatını almış olan kentlerin özgün durumu ortaya konduktan sonra, İzmir, üçüncü bölümde ortaya konan özgün durumuna dair nitel ve nicel veriler üzerinden UNESCO Yaratıcı Kentler Ağı tasarım kenti kriterlerine göre değerlendirilmekte ve diğer kentlerle kıyaslanmaktadır. Bu verilerin ışığında kentin tasarım kenti olabilmesi için yapması gerekenler tarif edilmektedir. Kentte yaratıcılık ve tasarım kültürünü yerleştirmek için inanç, organizasyon, koordinasyon ve etkileşim başlıkları kapsamında karşılaşılaşılan olumsuzlukları azaltmak için, tez kapsamında İzmir’in özgün durumu dikkate alınarak tekrar yorumlanmış bir uluslararası etkinliğin nitelikleri anlatılıp, yarattığı dönüşümler çevrim içi anket ve gözlemlerden elde edilen veriler ile aktif yerinde deneyim sonuçları olarak ortaya konmaktadır.
2. KENT MARKALAŞMASI İÇİN YARATICI EKONOMİ EKSENİNDE BİR